૩.૨૮
ઑટોમૅટિક પિક્ચર ટ્રાન્સમિશન સિસ્ટમથી ઑપેરિન ઍલેક્ઝાન્ડર ઇવેનૉવિચ
ઑટોમૅટિક પિક્ચર ટ્રાન્સમિશન સિસ્ટમ
ઑટોમૅટિક પિક્ચર ટ્રાન્સમિશન સિસ્ટમ : ભૂમિ પરના રેડિયો મથકેથી, ઉપગ્રહ દ્વારા અથવા તો રેડિયો અને કેબલ દ્વારા કોઈ તસવીર કે ચિત્રનો દૂરસંચાર કરવા માટેની પદ્ધતિ. અવકાશયાન (space craft) અથવા કૃત્રિમ ઉપગ્રહમાં ગોઠવેલા કૅમેરાની મદદથી પૃથ્વીની સપાટીની તસવીર તથા પૃથ્વીના વાયુમંડળમાં સર્જાતાં વાદળોનાં વમળો, તેમના આકાર અને પ્રવહન દર્શાવતી તસવીરો લઈને,…
વધુ વાંચો >ઑટો મેયરહોફ
ઑટો મેયરહોફ (જ. 12 એપ્રિલ 1884, હૅનોવર, જર્મની; અ. 6 ઑક્ટોબર 1951, ફિલાડેલ્ફિયા, યુ.એસ.) : જર્મન જૈવરસાયણશાસ્ત્રી. સ્નાયુમાં ચયાપચય(metabolism)ની રાસાયણિક પ્રતિક્રિયાઓ પર સંશોધન માટે 1922માં આર્ચિબાલ્ડ વિવિયન હિલ સાથે ફિઝિયૉલોજી/મેડિસિનના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા. સ્નાયુનું કાર્ય સમજવા માટે તેનું ‘ગ્લાયકોજન લૅક્ટિક ઍસિડ ચક્ર’ પાયાનું પ્રદાન ગણાય; જોકે પાછળથી તેના પર વિશેષ…
વધુ વાંચો >ઑટોમોબાઇલ ઇજનેરી
ઑટોમોબાઇલ ઇજનેરી : આંતર્દહન એન્જિનથી ચાલતાં મોટરગાડી, બસ, રિક્ષા, મોટરસાઇકલ જેવાં વાહનોના નિર્માણ અંગેની ઇજનેરી વિદ્યાની એક વિશિષ્ટ શાખા. દરેક પ્રકારના મોટરવાહનનું, ખાસ કરીને મોટરગાડીની પાછળ વર્ષોનું સંશોધન, આયોજન અને વિકાસકાર્ય રહેલાં હોય છે. એક નવું મૉડેલ ડિઝાઇન, ઇજનેરી, નિર્માણ સમુચ્ચયન (assembly) અને પરીક્ષણના તબક્કામાંથી પસાર થઈને પ્રદર્શનકક્ષ(show room)માં આવે…
વધુ વાંચો >ઑટોરિક્ષા
ઑટોરિક્ષા : પેટ્રોલથી ચાલતું ત્રણ પૈડાંનું ઝડપી વાહન. શહેરમાં વાહનવ્યવહારની ભારે ભીડમાં ઑટોરિક્ષા નાનું અને અનુરૂપ વાહન હોઈ લોકપ્રિય થયેલું છે. તે ત્રણ પૈડાંવાળું વાહન હોવાથી તે ચલાવવા માટે દ્વિચક્રી વાહન જેવી સસ્તી અને સરળ યોજના હોય છે. તેમાં 150 કે 175 મિલી. લિટર ક્ષમતાવાળું એક સિલિન્ડર, 2 ફટકાવાળું (two…
વધુ વાંચો >ઑટોરેડિયોગ્રાફી
ઑટોરેડિયોગ્રાફી (autoradiography) : કોષના ગતિશીલ તંત્ર તથા સંશ્લેષણ અને ચયાપચયનાં સોપાનોની પરખ માટેની કિરણોત્સર્ગી (radioactive) પદ્ધતિ. તેને જૈવતંત્રના આત્મસંવેદનરૂપ આલેખ ગણી શકાય. મહાકાય અણુઓ(macromolecules)ના જૈવ-સંશ્લેષણ (biosynthesis) દરમિયાન યોગ્ય સોપાને કિરણોત્સર્ગી સમસ્થાનિકો (isotopes) (દા.ત., P-31, C-14, ટ્રિટિયમ H-3) દાખલ કરવામાં આવે છે. આવાં તત્વોવાળી પેશી અથવા અંગને સ્થાયી (fix) કરી, તેનો…
વધુ વાંચો >ઓટ્ટ કૂત્તર (બારમી શતાબ્દી)
ઓટ્ટ કૂત્તર (બારમી શતાબ્દી) : તમિળના મધ્યકાલીન કવિ. એમની અસાધારણ કવિત્વશક્તિને કારણે વિદ્વાનોએ એમને ‘કવિચક્રવર્તી’ તથા ‘સર્વજ્ઞકવિ’ જેવી ઉપાધિઓ આપેલી. એમની પ્રસિદ્ધ કાવ્યકૃતિઓમાં ‘ઇટ્ટિ એયુપંદુ’, ‘મૂવરઉલા’, ‘તક્કયાગ ભરણી’, ‘અરુંબૈ તોળ્ળાયિરમ્’, ‘ગાંગેયન નાળાવિર કોવૈ’, ‘કુલોતુંગન ચોળન પિપ્ળૈત્તમમિળ’ ઇત્યાદિ છે. ‘કમ્બ રામાયણમ્’ના ઉત્તરકાંડની રચના ઓટ્ટ કૂત્તરે કરી હતી એમ વિદ્વાનો માને છે.…
વધુ વાંચો >ઓડ
ઓડ : સુદીર્ઘ પ્રકારનું અંગ્રેજી ઊર્મિકાવ્ય. મૂળ ગ્રીક શબ્દ oideનો અર્થ થાય છે ગાવું. પ્રાચીન ગ્રીસની નાટ્યભજવણીમાં કોરસ દ્વારા ઓડ ગવાતાં અને ગાવાની સાથોસાથ કોરસ નર્તન પણ કરતું. અનુરૂપ ભાવછટા તથા લયનું નર્તનશૈલીમાંથી અનુસરણ થતું હોવાથી તેનાં છંદ તથા પંક્તિની રચના સંકુલ બન્યાં છે. નર્તનશૈલીના આધારે તેમાં ત્રણ ઘટક હતા…
વધુ વાંચો >ઓડમ, યુજેન પી.
ઓડમ, યુજેન પી. (જ. 17 સપ્ટેમ્બર 1913, લેક સીનાપી એન. એચ. અમેરિકા; અ. 10 ઑગસ્ટ 2002 જ્યોર્જિયા, યુએસએ.) : પર્યાવરણક્ષેત્રે ક્રાંતિકારી વિચારધારાના પ્રવર્તક અમેરિકન વિજ્ઞાની. તેમણે પર્યાવરણના સંશોધનની પ્રયોગશાળા સ્થાપીને તે વિષયમાં આમૂલ પરિવર્તન કરી બતાવ્યું. સેવેન્નાહ રીવર ઈકૉલોજી પ્રયોગશાળામાં પાસેના જ ન્યૂક્લિઅર પાવર પ્લાન્ટની વાતાવરણ પર કેવી વિપરીત અસર…
વધુ વાંચો >ઓડર-નીસે રેખા
ઓડર-નીસે રેખા (Oder-Neisse Line) : બીજા વિશ્વયુદ્ધ પછી જર્મની અને પોલૅન્ડની સરહદ નિર્ધારિત કરતી રેખા. 1919ની વર્સાઇલ્સની સંધિએ ઓડર નદીનું આંતરરાષ્ટ્રીય મહત્વ સ્વીકારી આંતરરાષ્ટ્રીય ઓડર કમિશનની નિમણૂક કરી હતી. 1945માં પોટ્સ્ડૅમ પરિષદે ઓડર-નીસે રેખાને યુદ્ધોત્તર જર્મનીની પૂર્વ તરફની કામચલાઉ સરહદ તરીકે જાહેર કરી હતી. તે પહેલાં યોજાયેલી યાલ્ટા પરિષદ(1945)માં ઓડર-નીસે…
વધુ વાંચો >ઑડિટિંગ
ઑડિટિંગ : હિસાબોની તપાસની કાર્યવાહી. ઑડિટિંગ એ હિસાબી ચોપડા, ખાતાં અને વાઉચરોની એવી તપાસ છે, જેથી તપાસનારને સંતોષ થાય કે તેને આપવામાં આવેલી માહિતી અને ખુલાસા તથા હિસાબી ચોપડાના આધારે તૈયાર કરેલું પાકું સરવૈયું ધંધાની સાચી અને વાજબી પરિસ્થિતિ દર્શાવે છે, તેમજ ધંધાનું નફાનુકસાન ખાતું સાચો નફો દર્શાવે છે અને…
વધુ વાંચો >ઑન ધ વૉટર ફ્રન્ટ (1954)
ઑન ધ વૉટર ફ્રન્ટ (1954) : શોષિત ગોદી કામદારોના ભ્રષ્ટાચારી નેતા સામે એકલે હાથે બળવો પોકારનાર વીર કામદાર અને તેના સમર્થક પાદરીની કથાને વણી લેતી સિનેકૃતિ. દિગ્દર્શક : ઇલિયા કઝાન; નિર્માતા : સામ સ્પીગેલ; પટકથા : બડશુલબર્ગ; સંગીત : લિયોનાર્દ બર્નસ્ટીન; અભિનયવૃંદ : માર્લોન બ્રેન્ડો, ઇવા મારી સેન્ટ, કાર્લ માલ્ડેન,…
વધુ વાંચો >ઑનસેગર, લાર્સ
ઑનસેગર, લાર્સ (જ. 27 નવેમ્બર 1903, ક્રિસ્ટિયાના (હવે ઑસ્લો), નૉર્વે; અ. 5 ઑક્ટોબર 1976, કોરલ ગેબલ્સ, ફ્લોરિડા, યુ.એસ.) : જન્મે નૉર્વેજિયન અમેરિકન રસાયણવિદ અને 1968ના રસાયણશાસ્ત્રના નોબેલ પારિતોષિકવિજેતા. વકીલના પુત્ર એવા ઓસામુર 1920માં ટ્રૉન્ડહીમની નોર્જીસ ટેક્નિસ્ક વૉગસ્કૂલ(Norges Tekniske Wogskde)માં રાસાયણિક ઇજનેરીના અભ્યાસ માટે દાખલ થયા. સાંખ્યિકીય (statistical) યાંત્રિકી (mechanics) ઉપરના…
વધુ વાંચો >ઓનાગ્રેસી
ઓનાગ્રેસી : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલું એક કુળ. બૅન્થામ અને હૂકરની વર્ગીકરણ-પદ્ધતિમાં તેનું સ્થાન આ પ્રમાણે છે : વર્ગ – દ્વિદળી, ઉપવર્ગ – મુક્તદલા (Polypetalae), શ્રેણી – વજ્ર-પુષ્પી (Calyciflorae), ગોત્ર મિર્ટેલીસ, કુળ – ઓનાગ્રેસી. આ કુળને ઇનોથેરેસી કે એપિલોબિયેસી તરીકે પણ ઓળખાવવામાં આવે છે. તે લગભગ 20 પ્રજાતિઓ અને 650…
વધુ વાંચો >ઑનિક્સ
ઑનિક્સ : સિલિકાવર્ગની અતિસૂક્ષ્મ સ્ફટિકમય કૅલ્સિડોની ખનિજનો એક પ્રકાર. તેનું રાસાયણિક બંધારણ SiO2 છે. ઑનિક્સમાં સફેદ અને રાખોડી કે કથ્થાઈ પટ્ટા હોય છે, જે નિયમિત ગોઠવાયેલા હોય છે. આ લક્ષણને કારણે ઑનિક્સ અર્ધકીમતી ખનિજ તરીકે ઝવેરાતમાં વપરાય છે. પ્રા. સ્થિ. – જ્વાળામુખી ખડકોનાં કોટરોમાં અને કોંગ્લૉમરેટ જળકૃત ખડકોમાં. તૃતીય જીવયુગના…
વધુ વાંચો >ઓ’નીલ, યુજેન
ઓ’નીલ, યુજેન (ગ્લેડ્સ્ટોન) (જ. 16 ઑક્ટોબર 1888, ન્યૂયૉર્ક; અ. 27 નવેમ્બર 1953, બૉસ્ટન) : વિખ્યાત અમેરિકન નાટ્યકાર અને નોબેલ પારિતોષિક વિજેતા. પિતા જેમ્સ ઓ’નીલ સારા અભિનેતા હતા. એમની સાથે પ્રવાસી નાટ્યકંપનીમાં ફરવાને કારણે અને નાનપણથી જ નાટકમાં નાનાં પાત્રો ભજવવાને કારણે નાટકમાં અભિરુચિ. શરૂઆતનો અભ્યાસ ખાનગી શિક્ષકો દ્વારા. ત્યારપછી પ્રિન્સ્ટન…
વધુ વાંચો >ઑન્ટેરિયો
ઑન્ટેરિયો : વિસ્તારની ર્દષ્ટિએ બીજા ક્રમે આવતો, કૅનેડાનો પ્રાંત. ભોગોલિક સ્થાન : તે આશરે 420થી 570 ઉ. અ. અને 800થી 950 પ. રે. વચ્ચેનો કુલ 10,68,580 ચો.કિમી. (ભૂમિવિસ્તાર : 8,91,190 ચોકિમી. અને જળવિસ્તાર : 1,77,390 ચોકિમી.) જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. આ પ્રાંત ઉત્તર તરફના હડસનના અખાત અને જેમ્સના અખાત…
વધુ વાંચો >ઑન્ટેરિયો (સરોવર)
ઑન્ટેરિયો (સરોવર) : ઉત્તર અમેરિકામાં આવેલું તથા અમુક અંશે અમેરિકા અને કૅનેડાની સરહદ નક્કી કરતું સરોવર. ગ્રેટ લેઇક્સના નામથી ઓળખાતાં પાંચ સરોવરો પૈકી આ સૌથી નાનું સરોવર છે. પૂર્વથી પશ્ચિમ તરફ તે 310 કિમી. તો ઉત્તરથી દક્ષિણ તરફ તે 85 કિમી. જેટલું વિસ્તરેલું છે. તેનો કુલ વિસ્તાર આશરે 18,941 ચોકિમી.…
વધુ વાંચો >ઓપન જનરલ લાયસન્સ (OGL)
ઓપન જનરલ લાયસન્સ (OGL) : પરદેશથી વસ્તુની આયાત માટે પરવાના સુલભ કરવાની જોગવાઈ. મુક્ત આંતરરાષ્ટ્રીય વ્યાપારને લીધે ઊભી થયેલી સમસ્યાઓના નિરાકરણ માટે અને ખાસ કરીને પોતાના દેશનાં આર્થિક હિતોના રક્ષણ માટે આંતરરાષ્ટ્રીય વ્યાપારનું નિયમન કરવાની નીતિ અખત્યાર કરવામાં આવી, જેના ફળસ્વરૂપે આયાતો અંકુશિત બની. બધી જ આયાતોનું સ્વરૂપ એકસરખું હોતું…
વધુ વાંચો >ઓપન યુનિવર્સિટી
ઓપન યુનિવર્સિટી : ઘેર બેઠાં મુક્ત શિક્ષણ અને દૂરવર્તી શિક્ષણની સુવિધા આપતી યુનિવર્સિટી. શિક્ષણ દ્વારા વ્યક્તિનું સશક્તીકરણ (empowerment) થવાની સાથે સાથે સમાજનો પણ વિકાસ થતો હોય છે એ સર્વસ્વીકૃત સત્ય છે. વિશ્વબૅંકના વર્ષ 2002ના અહેવાલ મુજબ જે દેશની વસ્તીના ઓછામાં ઓછા 70 % લોકોએ સાતથી આઠ વર્ષનું પ્રાથમિક શિક્ષણ મેળવેલું…
વધુ વાંચો >ઓપનહાઇમર, જુલિયસ રૉબર્ટ
ઓપનહાઇમર, જુલિયસ રૉબર્ટ (જ. 22 એપ્રિલ 1904, ન્યૂયૉર્ક સિટી; અ. 18 ફેબ્રુઆરી 1967, પ્રિન્સ્ટન, યુ.એસ.) : પરમાણુ બૉમ્બના જનક, વિજ્ઞાનક્ષેત્રના વહીવટદાર (science administrator), અમેરિકન સૈદ્ધાંતિક ભૌતિકશાસ્ત્રી. તેમના જર્મન વસાહતી પિતાએ કાપડની આયાત કરીને સારી સમૃદ્ધિ મેળવી હતી. ઓપનહાઇમર હાર્વર્ડ યુનિવર્સિટીમાંથી લૅટિન, ગ્રીક સાહિત્ય, ભૌતિકશાસ્ત્ર અને રસાયણશાસ્ત્ર ઉપરાંત પૌરત્ય વિદ્યામાં ઉત્કૃષ્ટતા…
વધુ વાંચો >