વ્યૂહરચના અને યુદ્ધસંચાલન (strategy and tactics)
વ્યૂહરચના અને યુદ્ધસંચાલન (strategy and tactics) : શત્રુને સંપૂર્ણપણે પરાસ્ત કરી યુદ્ધમાં નિર્ણાયક વિજય હાંસલ કરવા માટે અમલમાં મુકાતા યુદ્ધની રૂપરેખા અને તેનો યુદ્ધના મેદાન પર કરાતો વાસ્તવિક અમલ. યુદ્ધની રૂપરેખાને વ્યૂહરચના (strategy) તથા તે રૂપરેખાના યુદ્ધ દરમિયાન થતા આચરણાત્મક વ્યવહારને યુદ્ધસંચાલન અથવા રણનીતિ (tactics) કહેવામાં આવે છે. આ બંને…
વધુ વાંચો >વ્યૂહવાદ
વ્યૂહવાદ : વૈષ્ણવ ધર્મમાં વીરોપાસનાનો સિદ્ધાંત. વીરોપાસનાનો પ્રારંભ તંત્રકાલીન વૈષ્ણવ ધર્મના પ્રચાર સાથે થયો હતો, જેમાં એના આરંભિક પુરુષો (1) વાસુદેવ કૃષ્ણ, (2) સામ્બ, (3) બલરામ, (4) પ્રદ્મુમ્ન, સંકર્ષણ અને અનિરુદ્ધ હતા. એમાં વાસુદેવ કૃષ્ણના ષાડગુણ્ય-વિગ્રહ-જ્ઞાન, શક્તિ, ઐશ્વર્ય, બલ, વીર્ય અને તેજ – ને તેમના પાર્ષદો કે નિકટવર્તી વીરોમાં કલ્પિત…
વધુ વાંચો >વ્યૂહાત્મક આયુધ પ્રણાલી (strategic weapons system)
વ્યૂહાત્મક આયુધ પ્રણાલી (strategic weapons system) : આંતરખંડીય પ્રાક્ષેપિક પ્રક્ષેપાસ્ત્રના નિયમન તથા કાર્ય માટેની પ્રચલિત પ્રણાલી. આ ઉપરાંત બિન-પ્રાથમિક પ્રક્ષેપાસ્ત્ર ક્રૂઝ તથા અમેરિકન અને રશિયન વાયુદળનાં વ્યૂહાત્મક બૉમ્બરોનો આમાં સમાવેશ થાય છે. આ પ્રણાલીમાં તેના નિયમન, સંગ્રહ તથા જાળવણી ઉપરાંત તેમના યથાર્થ અને ત્રુટિ વગરના પરિચાલન વગેરે માટેના પ્રશ્ર્નોનો પણ…
વધુ વાંચો >વ્યૂહાત્મક ખનિજો (strategic minerals)
વ્યૂહાત્મક ખનિજો (strategic minerals) : રાષ્ટ્રની સલામતી કે જરૂરિયાત માટે મહત્વનાં ગણાતાં પોતાના જ દેશમાંથી મળી રહેતાં અથવા અન્ય દેશ કે દેશોમાંથી સંપૂર્ણપણે કે જરૂરિયાત મુજબ થોડાં થોડાં વખતોવખત મેળવાતાં ખનિજો. યુદ્ધ અને શસ્ત્રો માટે અમુક ખનિજો ઘણો મહત્વનો ભાગ ભજવે છે. આવા સંજોગોમાં તે ખનિજો તાતી જરૂરિયાત બની રહેતાં…
વધુ વાંચો >વ્યૂહાત્મક હવાઈ હકૂમત (Strategic Air Command)
વ્યૂહાત્મક હવાઈ હકૂમત (Strategic Air Command) : પરમાણુ-યુદ્ધ ફાટી ન નીકળે તેની તકેદારી રાખવા માટે રચવામાં આવેલ ખાસ હકૂમત. તે SACના ટૂંકાક્ષરી નામથી ઓળખાય છે અને તેની રચના 1946માં અમેરિકાના હવાઈ દળ હસ્તક કરવામાં આવી છે. 1947માં નવેસરથી રચવામાં આવેલા અમેરિકાના હવાઈદળમાં આ હકૂમત ભેળવી દેવામાં આવી હતી. તેમાં કુલ…
વધુ વાંચો >વ્યેન્ટ્યાન (Vientiane)
વ્યેન્ટ્યાન (Vientiane) : લાઓસનું પાટનગર અને મોટામાં મોટું શહેર. તેનું બીજું નામ વિયેનચૅન (Viangchan) છે. ભૌગોલિક સ્થાન : 17° 58´ ઉ. અ. અને 102° 36´ પૂ. રે.. તે લાઓસ અને થાઇલૅન્ડ વચ્ચેની સરહદ નજીક મેકોંગ નદી પર આવેલું છે. આ શહેર મહત્વનું વ્યાપારી મથક છે, તે હવાઈ મથક પણ છે.…
વધુ વાંચો >વ્યોમિંગ
વ્યોમિંગ : યુ.એસ.ના પશ્ચિમ ભાગમાં રૉકીઝ પર્વત વિસ્તારમાં આવેલું રાજ્ય. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 41°થી 45´ ઉ. અ. અને 104°થી 111° પ. રે. વચ્ચેનો 2,53,326 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે મૉન્ટાના, પૂર્વમાં દક્ષિણ ડાકોટા અને નેબ્રાસ્કા, દક્ષિણે કોલોરેડો અને ઉટાહ તથા પશ્ચિમે ઉટાહ, ઇડાહો અને મૉન્ટાનાં રાજ્યો…
વધુ વાંચો >વ્રણ (ulcer) (આયુર્વિજ્ઞાન)
વ્રણ (ulcer) (આયુર્વિજ્ઞાન) : ચામડી કે શ્લેષ્મકલા(mucous membrane)માં છેદ. તેને ચાંદું પણ કહે છે. શરીરના બહારના ભાગનું આવરણ ચામડી છે જ્યારે તેના અવયવોનાં પોલાણોની અંદરના આવરણને શ્લેષ્મકલા કહે છે. આ બંનેના સપાટી પરના સ્તરને અધિચ્છદ (epithelium) કહે છે. તેમાં તૂટ ઉદ્ભવે, છેદ કે ઘાવ પડે ત્યારે તેને ચાંદું અથવા વ્રણ…
વધુ વાંચો >વ્રણ (ulcer) (આયુર્વેદ)
વ્રણ (ulcer) (આયુર્વેદ) : જખમ-ગૂમડાંનો રોગ. આયુર્વેદમાં વ્રણ તથા વ્રણશોથ બંનેની ત્વચારોગની અંતર્ગત ગણના કરેલ છે. દેહની ત્વચા અને શ્લેષ્મકલા (membrane) કોઈ પણ કારણથી ફાટી જવાને કારણે જે જખમ, ઘા કે ગૂમડું થાય છે તેને ‘વ્રણ’ (ulcer) કહે છે. તેમાં ત્વચા નીચે ઢંકાયેલી ધાતુઓ ખુલ્લી થાય છે. પ્રકારો : રોગપ્રાકટ્યની…
વધુ વાંચો >વ્રણશોથ (Inflammation)
વ્રણશોથ (Inflammation) : ત્વચા-માંસની વિકૃતિથી પેદા થતો સોજો. વ્રણ અને વ્રણશોથ બંનેમાં તફાવત છે. તે બંને એક નથી. જ્યારે શરીરના વાતાદિ દોષો પ્રકુપિત થઈને ત્વચા અને માંસને વિકૃત કરી, એકદેશીય (સ્થાનિક) સોજો પેદા કરે છે કે જેમાં પાક, ધાતુઓનો વિનાશ અને વ્રણ(જખમ)ની ઉત્પત્તિ થાય છે, તેને ‘વ્રણશોથ’ (inflammation) કહે છે.…
વધુ વાંચો >વ્હાઇટ સી (White Sea)
વ્હાઇટ સી (White Sea) : આર્ક્ટિક મહાસાગરનો ઉપસાગરીય ફાંટો. યુરોપીય રશિયાના વાયવ્ય ભાગમાં આવેલા બેરન્ટ્સ સમુદ્રનો મોટો ફાંટો. બેરન્ટ્સ સમુદ્રનું દક્ષિણ તરફી વિસ્તરણ. ભૌગોલિક સ્થાન : 64°થી 67° ઉ. અ. અને 32°થી 42° પૂ. રે.. આ સમુદ્રી ફાંટો રશિયાના ઉત્તર ભાગમાં પ્રવેશેલો છે. રશિયામાં તે ‘બેલોય મોર’ (Beloye More) તરીકે…
વધુ વાંચો >વ્હાઇટ હાઉસ
વ્હાઇટ હાઉસ : અમેરિકાના પ્રમુખનું વૉશિંગ્ટન ડી. સી.માં આવેલું સત્તાવાર નિવાસસ્થાન. 1600માં પેન્સિલવાનિયા ઍવન્યૂની સામે આવેલી 7 હેક્ટર જમીનમાં આ ઇમારત રચવામાં આવી છે, જેમાં અમેરિકાના પ્રમુખ અને તેમનો પરિવાર વસે છે. પ્રમુખનાં મહત્વનાં કાર્યાલયો પણ આ ઇમારતમાં છે અને ત્યાંથી કામકાજ કરે છે. વ્હાઇટ હાઉસની ઇમારત 132 ખંડ ધરાવે…
વધુ વાંચો >વ્હાઇટહેડ, આલ્ફ્રેડ નૉર્થ
વ્હાઇટહેડ, આલ્ફ્રેડ નૉર્થ (જ. 1861, રામ્સે ગેઇટ, થાણેટ ટાપુ, ઇંગ્લૅન્ડ) : જાણીતા બ્રિટિશ તત્વચિંતક. તેમનું કુટુંબ ઍન્ગ્લિકન હતું. કુટુંબનું વાતાવરણ ચુસ્ત ધાર્મિક હતું. તેની અસર પોતાના ચિંતન પર પડી છે એમ વ્હાઇટહેડે પોતાની ‘આત્મકથનાત્મક નોંધ’માં લખ્યું છે. ડોરસેટની પ્રાચીન પબ્લિક સ્કૂલમાં, શૅરબોર્ન ખાતે તેમનું પ્રાથમિક શિક્ષણ સંપન્ન થયું. એ સ્કૂલમાં…
વધુ વાંચો >વ્હાલિયેસી
વ્હાલિયેસી : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલું એક કુળ. બેન્થામ અને હૂકરે તેનો સમાવેશ સેક્સિફ્રેગેસી કુળમાં કર્યો હતો. જોકે ઘણા વર્ગીકરણવિજ્ઞાનીઓએ વ્હાલિયેસીને સ્વતંત્ર કુળ તરીકેનો દરજ્જો આપ્યો છે અને તેનું સ્થાન સેક્સિફ્રેગેસી અને રુબિયેસી વચ્ચે હોવાનું સ્વીકારે છે. આ કુળ એક પ્રજાતિ અને આશરે પાંચ જાતિઓનું બનેલું છે. તેનું વિતરણ દક્ષિણ…
વધુ વાંચો >વ્હિટની ઈલી (Whitney Eli)
વ્હિટની ઈલી (Whitney Eli) (જ. 8 ડિસેમ્બર 1765, વેસ્ટબરો, મૅસેચૂસેટ્સ, યુ.એસ.; અ. 8 જાન્યુઆરી 1825) : અમેરિકન સંશોધક. યેલમાં અભ્યાસ કર્યા બાદ તેઓ જ્યૉર્જિયામાં શિક્ષક તરીકે જોડાયા. જનરલ ગ્રીનની વિધવા નાથાનેલ ગ્રીને તેમની સંશોધક વૃત્તિને આધાર આપ્યો. ગ્રીનના કપાસનાં મોટાં ખેતરો હતાં, જેમાંથી મળતા રૂમાંથી કપાસિયાં અલગ કરવા માટે તેમણે…
વધુ વાંચો >વ્હિટમૅન, વૉલ્ટ
વ્હિટમૅન, વૉલ્ટ (જ. 31 મે 1819, વેસ્ટ હિલ, લાગ આઇલૅન્ડ, ન્યૂયૉર્ક, યુ.એસ.; અ. 26 માર્ચ 1892, કૅમ્ડન) : અમેરિકન કવિ, પત્રકાર અને નિબંધકાર. આઠ સંતાનોમાં ત્રીજા જન્મેલા વૉલ્ટરે પોતાનું નામ પાછળથી ‘વૉલ્ટર’ને બદલે ‘વૉલ્ટ’ રાખેલું. માતા લૂઇસા વાન વેલ્સર; પિતા વૉલ્ટર વ્હિટમૅન. વડવાઓ મૂળ ઇંગ્લૅન્ડમાંથી અમેરિકા આવીને કનેક્ટિકટ રાજ્યમાં અને…
વધુ વાંચો >વ્હિટ્રીજ (થૉમસ) વર્ધિન્ગ્ટન (Whittredge (Thomas) Worthington)
વ્હિટ્રીજ, (થૉમસ) વર્ધિન્ગ્ટન (Whittredge, (Thomas) Worthington) (જ. 22 મે 1820, સ્પ્રિન્ગફીલ્ડ, ઓહાયો, યુ.એસ.; અ. 25 ફેબ્રુઆરી 1910, સમિટ, ન્યૂ જર્સી, યુ.એસ.) : અમેરિકાની હડ્સન રિવર ઘરાણાનો નિસર્ગ-ચિત્રકાર. તેનાં ચિત્રોમાં ચિત્રિત પ્રકાશ અને છાયા ઉપરથી દર્શક ચિત્રિત દિવસના સમયનું સાચું અનુમાન કરી શકે છે. માત્ર આટલી ચોકસાઈ જ નહિ, ચિત્રિત પ્રકાશ…
વધુ વાંચો >વ્હિપલ, જ્યૉર્જ હૉયટ (George Hoyt Whipple)
વ્હિપલ, જ્યૉર્જ હૉયટ (George Hoyt Whipple) (જ. 28 ઑગસ્ટ 1878, ઍશલૅન્ડ, ન્યૂહૅમ્પશાયર, યુ.એસ.; અ. 1 ફેબ્રુઆરી 1976) : સન 1934ના દેહધર્મવિદ્યા કે તબીબીવિદ્યા અંગેના નોબેલ પારિતોષિક-વિજેતા. તેઓ સાથે જ્યૉર્જ આર. મિનોટ અને વિલિયમ પી. મર્ફિને પણ આ સન્માન પ્રાપ્ત થયું હતું. વિપ્રણાશી પાંડુતા(pernicious anaemia)ના રોગમાં યકૃત વડે સારવાર કરવાથી ફાયદો…
વધુ વાંચો >વ્હિપલ, ફ્રેડ (Fred Lawrence Whipple)
વ્હિપલ, ફ્રેડ (Fred Lawrence Whipple) (જ. 1906, આયોવા સ્ટેટ, યુ.એસ.; અ. 30 ઑગસ્ટ 2004,) : વીસમી સદીના એક ખ્યાતનામ અમેરિકન ખગોળવિજ્ઞાની. કૅલિફૉર્નિયા યુનિવર્સિટીના લૉસ ઍન્જેલસ ખાતેથી વિજ્ઞાનના સ્નાતકની પદવી પ્રાપ્ત કરી અને આ યુનિવર્સિટીના બર્કલે (Berkeley campus) ખાતેના સંકુલમાં શિક્ષણ-સહાયક (teaching assistant) તરીકે કારકિર્દીનો આરંભ કર્યો. 1931માં લિક વેધશાળા (Lick…
વધુ વાંચો >વ્હિયર, કે. સી.
વ્હિયર, કે. સી. (જ. 1907 ઑસ્ટ્રેલિયા) : ઑસ્ટ્રેલિયન શિક્ષણકાર અને રાજ્યશાસ્ત્રી. આખું નામ વ્હિયર કેનેથ ક્લિન્ટન. તેમણે તેમનો અભ્યાસ સ્કૉચ કૉલેજ, મેલબોર્ન તથા ઑક્સફર્ડ જેવી પ્રખ્યાત શિક્ષણસંસ્થાઓમાં કરેલો. કારકિર્દીના પ્રારંભે 1934થી 1939 દરમિયાન ઑક્સફર્ડના ક્રાઇસ્ટ ચર્ચમાં સાંસ્થાનિક ઇતિહાસના વ્યાખ્યાતા તરીકે સેવા આપી. 1939થી 1944 સુધી કોલંબિયા યુનિવર્સિટી, ઑક્સફર્ડમાં ફેલો તરીકે…
વધુ વાંચો >