૩.૨૭
ઑક્સીભૂત નિક્ષેપોથી ઑટોમૅટિક ડેટા પ્લૅટફૉર્મ
ઑક્સીભૂત નિક્ષેપો
ઑક્સીભૂત નિક્ષેપો : આર્થિક મૂલ્ય વગરના તેમજ ખનનયોગ્ય ન હોય તેવા ભૂપૃષ્ઠ પર ખુલ્લા થયેલા કેટલાક ધાત્વિક સલ્ફાઇડ ખનિજ ઘટકો ઉપર ઑક્સિજન અને પાણી દ્વારા થતી રાસાયણિક ખવાણક્રિયા – ઑક્સીભવન (ઉપચયન-oxidation) – મારફત મળતા સલ્ફેટ દ્રાવણોના મિશ્રણમાંથી અવક્ષેપિત થતાં ખનિજો. ખનિજોના ઉપચયનથી તૈયાર થતાં વિવિધ દ્રાવણો વચ્ચે પારસ્પરિક પ્રક્રિયા થતાં…
વધુ વાંચો >ઑક્સેલિડેસી
ઑક્સેલિડેસી : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલું એક કુળ. બૅન્થામ અને હૂકરની વર્ગીકરણ-પદ્ધતિમાં તેનું સ્થાન આ પ્રમાણે છે : વર્ગ – દ્વિદળી, ઉપવર્ગ – મુક્તદલા (Polypetalae), શ્રેણી – બિંબપુષ્પી (Disciflorae), ગોત્ર – જિરાનિયેલ્સ, કુળ – ઑક્સેલિડેસી. આ કુળ 7 પ્રજાતિઓ અને લગભગ 1,000 જાતિઓનું બનેલું છે અને તે મોટેભાગે ઉષ્ણપ્રદેશોમાં વિતરણ…
વધુ વાંચો >ઑક્સોક્રોમ
ઑક્સોક્રોમ (auxochrome) : કાર્બનિક અણુઓમાં અબંધકારક ઇલેક્ટ્રૉન ધરાવતા પરમાણુ અથવા પરમાણુસમૂહો. OH, NO, NO2, NH2, Cl, OR1 વગેરેનો આમાં સમાવેશ કરી શકાય. આવા સમૂહને ક્રોમોફોર સાથે લગાડતાં શોષણપટ લાંબી તરંગલંબાઈ તરફ ખસે છે અને શોષણપટની તીવ્રતામાં પણ વધારો થાય છે. એકલા ઑક્સોક્રોમથી આ ફેરફાર શક્ય નથી. આ પ્રકારના સમૂહો અબંધકારક…
વધુ વાંચો >ઑક્સોનિયમ આયન
ઑક્સોનિયમ આયન : કેન્દ્રસ્થ ઑક્સિજન પરમાણુ ધરાવતો ધનાયન. હાઇડ્રૉક્સોનિયમ આયન (અથવા H3O+) સરળમાં સરળ ઑક્સોનિયમ આયન છે અને ઍસિડના જલીય દ્રાવણમાં તે હાજર હોય છે. આ આયનયુક્ત ધન ક્ષારો મેળવી શકાય છે. કેટલાંક પ્રાથમિક અને દ્વિતીયક આલ્કોહૉલનું નિર્જલીકરણ (dehydration) સમજાવવા માટે વ્હિટમોરે આલ્કોહૉલમાંથી પ્રોટોની-કરણ(protonation)માં ઑક્સોનિયમ આયનના નિર્માણની કલ્પના કરી હતી.…
વધુ વાંચો >ઑક્સો-પ્રવિધિ
ઑક્સો-પ્રવિધિ (Oxo process) : ઑલિફિન (olefin) હાઇડ્રૉકાર્બનમાંથી આલ્ડિહાઇડ, આલ્કોહૉલ અને અન્ય ઑક્સિજનકૃત (oxygenated) કાર્બનિક સંયોજનોના ઉત્પાદન માટેની એક વિધિ. આમાં ઑલિફિન હાઇડ્રૉકાર્બન(આલ્કિન)ની બાષ્પને કાર્બન મૉનૉક્સાઇડ અને હાઇડ્રોજનની હાજરીમાં કોબાલ્ટ ઉદ્દીપકો પરથી પસાર કરવામાં આવે છે. આ પ્રવિધિ દ્વિતીય વિશ્વયુદ્ધના અરસામાં (1938માં) રોલેન (Roelen) દ્વારા જર્મનીમાં શોધાઈ હતી અને સંક્રમણ (transition)…
વધુ વાંચો >ઓખા
ઓખા : સૌરાષ્ટ્ર દ્વીપકલ્પના વાયવ્ય છેડા પર આવેલું બંદર. ભૌગોલિક સ્થાન : 220 28′ ઉ. અ. અને 690 05′ પૂ. રે.. ભૂમિમાર્ગે તે દ્વારકાથી 32 કિમી., મીઠાપુરથી 11 કિમી. અને જામનગરથી 161 કિમી.ના અંતરે તથા જળમાર્ગે તે મુંબઈથી 323 નૉટિકલ માઈલના અંતરે આવેલું છે. ભારતનાં પશ્ચિમ કિનારા પરનાં, વિશેષે કરીને…
વધુ વાંચો >ઓખાહરણ
ઓખાહરણ : ઉષા-અનિરુદ્ધની પૌરાણિક કથા, જેના પરથી ગુજરાતીમાં પ્રેમાનંદ આદિ કવિએ આખ્યાનો રચ્યાં છે. મધ્યકાળના ગુજરાતી સાહિત્યમાં જે કથાઓ લોકપ્રિય હતી, એમાંની એક ઓખા/ઉષાની કથા છે. એ સમયના ઘણા કવિઓએ યથાશક્તિમતિ ઓખાની કથાને રસમય બનાવવાની કોશિશ કરી છે. આ પૌરાણિક કથા હરિવંશપુરાણના વિષ્ણુપર્વના 116થી 128મા અધ્યાયમાં અને શ્રીમદભાગવતના દશમસ્કંધના ઉત્તરાર્ધમાં…
વધુ વાંચો >ઓખોટસ્કનો સમુદ્ર
ઓખોટસ્કનો સમુદ્ર : જાપાનની ઉત્તરે પ્રશાંત (પૅસિફિક) મહાસાગરનો આશરે 15.38 લાખ ચોકિમી.નો જળરાશિ વિસ્તાર ધરાવતો સમુદ્ર. ઉત્તર ધ્રુવની નજીક આવેલો હોવાથી તે વર્ષનો મોટો ભાગ બરફાચ્છાદિત રહે છે. આ સમુદ્રની ઈશાન દિશામાં સાઇબીરિયા, કામચટકાનો દ્વીપકલ્પ તેમજ કુરાઇલ ટાપુઓ પથરાયેલા છે, જ્યારે તેની દક્ષિણે વિશાળ સખાલિન ટાપુ તેમજ દૂર જાપાન દેશ…
વધુ વાંચો >ઓગરા, સોરાબજી ફરામજી
ઓગરા, સોરાબજી ફરામજી (જ. 26 મે 1853; અ. 3 એપ્રિલ 1933) : પારસી રંગમંચના નામી કલાકાર. ગરીબ કુટુંબમાં ઉછેર થયો હતો. શાળાના અભ્યાસમાં મન ન લાગ્યું એટલે પિતાએ એમને કારખાનામાં નોકરીએ રાખ્યા. યંત્રના સંચા પણ સંગીત છેડતા હોય એમ એમને લાગતું અને તે સ્વપ્નોની દુનિયામાં ખોવાઈ જતા. હિંદી શીખ્યા પછી,…
વધુ વાંચો >ઑગસ્ટ ઑફર
ઑગસ્ટ ઑફર : ભારતને સાંસ્થાનિક દરજ્જાનું સ્વરાજ્ય આપવા બ્રિટને 1940ના ઑગસ્ટ માસમાં કરેલી દરખાસ્ત. દેશને સ્વતંત્ર કરવાની અને કેન્દ્રમાં જવાબદાર કામચલાઉ સરકાર સ્થાપવાની માગણી સ્વીકારવામાં આવે તો દ્વિતીય વિશ્વયુદ્ધમાં સહકાર આપવાની ભારતીય રાષ્ટ્રીય કૉંગ્રેસે સરકાર સમક્ષ દરખાસ્ત મૂકી હતી. તેના જવાબમાં 8 ઑગસ્ટ, 1940ના રોજ વાઇસરૉય લૉર્ડ લિનલિથગોએ એક નિવેદનમાં…
વધુ વાંચો >ઑગસ્ટસ ઑક્ટેવિયસ
ઑગસ્ટસ ઑક્ટેવિયસ (જ. ઈ. પૂ. 23 સપ્ટેમ્બર 63, રોમ, ઇટાલી; અ. ઈ. પૂ. 19 ઑગસ્ટ 14, ઇટાલી) : રોમન સામ્રાજ્યનો પ્રથમ સમ્રાટ, વિચક્ષણ પ્રશાસક તથા બલાઢ્ય સેનાપતિ. મૂળ નામ ગેઈઅસ ઑક્ટેવિયસ. સમ્રાટ તરીકે ગેઈઅસ જૂલિયસ સીઝર ઑક્ટેવિયસ નામ ધારણ કર્યું. રોમન સેનેટે તેને ‘ઑગસ્ટસ’(આદરણીય)નું બિરુદ આપ્યું હતું. જે તે પછીના…
વધુ વાંચો >ઑગસ્ટાઇન, સેન્ટ
ઑગસ્ટાઇન, સેન્ટ [જ. 13 નવેમ્બર 354, સોખારસ, અલ્જિરિયા (ન્યૂમીડિયા પ્રાચીન); અ. 28 ઑગસ્ટ 430, હીપો, અલ્જિરિયા] : ખ્રિસ્તી ધર્મપરંપરા અને ઈશ્વરમીમાંસામાં મોટો ફાળો આપનાર મધ્યયુગના અગ્રણી તત્વજ્ઞ. પ્રાચીન ગ્રીક સંસ્કૃતિના મધ્યયુગ તરફના સંક્રાન્તિકાળના તેઓ એક પ્રભાવશાળી પ્રતિનિધિ હતા. ગ્રીસના પ્રશિષ્ટ સાંસ્કૃતિક વારસાથી તેઓ સુપરિચિત હતા. પરંતુ તેનાથી વંચિત રહેલા મધ્યયુગમાં…
વધુ વાંચો >ઑગાઇટ
ઑગાઇટ : પાયરૉક્સીન વર્ગનું એક ખનિજ. રા.બં. – (Ca, Na) (Mg, Fe, Al) SiAl)2O6; સ્ફ.વ. – મૉનૉક્લિનિક; સ્વ. – પ્રિઝમ, પિનેકોઇડ અને હેમીપિરામિડ સ્વરૂપ સાથેના સ્ફટિકો સામાન્ય, કેટલીક વખતે જથ્થામય કે દાણાદાર, ભાગ્યે જ તંતુમય. સાદા કે અંતર્ભેદિત યુગ્મ સ્ફટિકો; રં. – કાળો, આછાથી ઘેરો કથ્થાઈ લીલાશ પડતો; સં. –…
વધુ વાંચો >ઑગિટાઇટ
ઑગિટાઇટ (augitite) : બેસાલ્ટનો એક પ્રકાર. મુખ્યત્વે ઑગાઇટ મહાસ્ફટિકોથી બનેલો બેસાલ્ટ. ક્યારેક તેમાં બાયૉટાઇટ અથવા હૉર્નબ્લેન્ડ પણ હોઈ શકે છે, જે મોટેભાગે સોડા-સમૃદ્ધ કાચ-સમૃદ્ધ દ્રવ્યમાં જડાયેલાં હોય છે. ખડકના સ્ફટિકમય ભાગના સંદર્ભથી જોતાં, ઑગિટાઇટ એ પૉર્ફિરિટિક કણરચનાવાળો, લગભગ એક-ખનિજીય ખડક ગણાય; જેમાં ટિટેનઑગાઇટ ખનિજના સ્ફટિકછેદ, લોહધાતુ-ખનિજની વિપુલતાવાળા બિનસ્ફટિકીય દ્રવ્યમાં જડાયેલા…
વધુ વાંચો >ઑગો (Orbiting Geophysical Observatory – OGO)
ઑગો (Orbiting Geophysical Observatory – OGO) : ભ્રમણ કરતી ભૂભૌતિકીય વેધશાળા. પૃથ્વીના વાયુમંડળ-(aerosphere)થી ભૂચુંબકાવરણ (magnetosphere) સુધી અંતરીક્ષની માહિતી આપતી અને વૈજ્ઞાનિક ઉપકરણોથી સજ્જ કરાયેલી ઉપગ્રહમાંની વેધશાળા. તેના વડે પૃથ્વીનો આકાર, રેડિયોતરંગો વડે પૃથ્વી પરનાં જુદાં જુદાં સ્થળો વચ્ચેનું અંતર, ધરીની આસપાસ પૃથ્વીના પરિભ્રમણના સમયમાં થતા ફેરફાર, દૂર સુધી પહોંચી શકે…
વધુ વાંચો >ઓચીલ ટેકરીઓ
ઓચીલ ટેકરીઓ : મધ્ય સ્કૉટલૅન્ડમાં આવેલી ટેકરીઓની હારમાળા. તે ફર્થ ઑવ્ ટેથી બ્રિજ ઑવ્ એલન સુધીના આશરે 40 કિમી. વિસ્તારમાં ફેલાયેલી છે. બેન ક્લૅચ એ તેનું ઊંચામાં ઊંચું શિખર છે (721 મીટર). ભૂતકાળમાં તેના પ્રદેશમાંથી કાચું લોખંડ, કોલસા, સીસું તથા તાંબું મોટા પ્રમાણમાં મળી આવતું હતું; પરંતુ કાળક્રમે તેની ખાણો…
વધુ વાંચો >ઑચોઆ, સીવીરો
ઑચોઆ, સીવીરો (જ. 24 સપ્ટેમ્બર 1905, લુઆર્કા, સ્પેન; અ. 1 નવેમ્બર 1993, મેડ્રિડ, સ્પેન) : સ્પૅનિશ આણ્વિક જૈવશાસ્ત્રી (molecular biologist). બાયૉકેમિસ્ટ આર્થર કોનબર્ગ સાથે ફિઝિયૉલૉજી-મેડિસિનના 1959ના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા. 1929માં મૅડ્રિડ યુનિવર્સિટીમાંથી એમ.ડી. થયા પછી ગ્લાસ્ગો, બર્લિન અને લંડન યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કર્યો. ત્યારબાદ હેડનબર્ગની યુનિવર્સિટીમાં સ્નાયુની બાયૉકેમિસ્ટ્રી અને ફિઝિયૉલૉજીનો અભ્યાસ…
વધુ વાંચો >ઓજાપાલી
ઓજાપાલી : અસમિયા લોકનાટ્યનો એક પ્રકાર. એ ગીતનાટ્ય છે. એ નાટકમાં જે કથાનક પ્રસ્તુત થતું હોય છે તેને ‘પાંચાલી’ કહે છે. ઓજાપાલી બે પ્રકારનાં હોય છે. એકમાં રામાયણ, મહાભારત, તથા ભાગવતમાંથી ઘટનાઓ લેવામાં આવે છે. બીજા પ્રકારમાં શક્તિવિષયક કથાઓ પ્રસ્તુત થતી હોય છે. ઓજાપાલીમાં ઓછામાં ઓછાં પાંચ પાત્રો હોય છે.…
વધુ વાંચો >ઓજારો (tools)
ઓજારો (tools) સામાન્ય રીતે વસ્તુનાં ઉત્પાદન, મરામત કે ફેરફાર માટે વપરાતાં સાધનો. વસ્તુને કાપીને, ખેંચીને, ટીપીને, ઘસીને અથવા સરાણ પર સજીને તેમાં ફેરફાર થઈ શકે છે. વસ્તુનાં ઉત્પાદન અને મરામતની ક્રિયાઓમાં સામાન્ય રીતે ઓજારોની અનિવાર્યપણે જરૂર પડે છે. જમીન ખેડતો ખેડૂત, ચણતરકામ કરતો કડિયો, સુથારી કામ કરતો સુથાર કે ઑપરેશન…
વધુ વાંચો >ઓજત (નદી)
ઓજત (નદી) : પશ્ચિમ સૌરાષ્ટ્રની મહત્વની નદી. જૂનાગઢ જિલ્લાના ભેંસાણ તાલુકામાં ગીરની ટેકરીઓમાંથી નીકળી આ નદી પશ્ચિમે વહી નવી બંદર નજીક ભાદર નદી સાથે અરબી સમુદ્રને મળે છે. જૂનાગઢ નજીક વંથલી ગામ પાસે તેને ઉબેણ નદી મળે છે. ગીરના જંગલવિસ્તારના મોટાભાગમાંથી આ નદી વહે છે; તેથી સિંચાઈ કરતાં વિશેષ તો…
વધુ વાંચો >