૨૩.૩૧
સેન્યા, બોનાવેન્ચુરા (Segna, Bonaventura)થી સેલિસબરી, રિચાર્ડ ઍન્ટૉની
સેરાચેની કાર્લો (Seraceni Carlo)
સેરાચેની, કાર્લો (Seraceni, Carlo) (જ. 1579, વેનિસ, ઇટાલી; અ. 1620, વેનિસ, ઇટાલી) : ઇટાલિયન બરોક ચિત્રકાર. ખ્રિસ્તી ધાર્મિક કથાઓ અને ગ્રેકોરોમન પુરાકથાઓમાંથી પ્રસંગો-વિષયોને એમણે આલેખિત કર્યાં છે. કાર્લો સેરાચેનીએ દોરેલું ચિત્ર : ‘સેંટ સેબાસ્ટિયન’ સેરાચેની કોની પાસેથી ચિત્રકલા શીખ્યા એ જાણવા મળતું નથી. પણ તેમનાં આરંભનાં ચિત્રોમાં ચિત્રકારો બાસાનો (Bassano),…
વધુ વાંચો >સેરો-ટોલોલો ઇન્ટર-અમેરિકન ઑબ્ઝર્વેટરી લા સેરેના ચિલી (Cerro Tololo Inter-American Observatory – CTIO)
સેરો–ટોલોલો ઇન્ટર–અમેરિકન ઑબ્ઝર્વેટરી, લા સેરેના, ચિલી (Cerro Tololo Inter-American Observatory – CTIO) : ચિલીમાં આવેલી ખગોલીય વેધશાળા. તેની સ્થાપના ઈ. સ. 1965માં કરવામાં આવી હતી. આ વેધશાળા સાન્ટિયાગો(Santiago)થી આશરે 480 કિમી. ઉત્તરે અને લા સેરેના(La Serena)ના સાગરતટથી પૂર્વ તરફ લગભગ 80 કિમી.ના અંતરે, 2,200 મીટર ઊંચા પર્વતની ટોચે આવેલી છે.…
વધુ વાંચો >સેર્વાયસ આલ્બર્ટ (Servaes Albert)
સેર્વાયસ, આલ્બર્ટ (Servaes, Albert) [જ. 4 એપ્રિલ 1883, ગૅન્ટ (Ghent), બેલ્જિયમ; અ. 19 એપ્રિલ 1966] : આધુનિક બેલ્જિયન અભિવ્યક્તિવાદી ચિત્રકાર. ગૅન્ટ અકાદમી ખાતેના સાંજના વર્ગોમાં તેમણે ચિત્રકલાનો અભ્યાસ કર્યો. 1905માં તેમણે લાયથમ સેન્ટ માર્ટિન(Laethem St. Martin)માં નિવાસ કર્યો અને શિલ્પી જોર્જ મિને (Georg Minne) તથા ચિત્રકાર વાલેરિયસ દે સાયડિલર (Valerius…
વધુ વાંચો >સેલ (Sale)
સેલ (Sale) : ઑસ્ટ્રેલિયાના વિક્ટોરિયા રાજ્યમાં આવેલું ગિપ્સલૅન્ડ જિલ્લાનું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 38° 06´ દ. અ. અને 147° 04´ પૂ. રે.. તે લા ટ્રોબેની સહાયક નદી થૉમ્સનને કાંઠે વસેલું છે. તેનાં જાન્યુઆરી અને જુલાઈનાં તાપમાન અનુક્રમે 19.4° સે. અને 9.4° સે. જેટલાં રહે છે. આ શહેર સિંચાઈની સુવિધાવાળા સમૃદ્ધ…
વધુ વાંચો >સેલમ
સેલમ : તામિલનાડુ રાજ્યનો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 11° 39´ ઉ. અ. અને 78° 10´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો 5,220 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે ધર્મપુરી, પૂર્વમાં વિલ્લુપુરમ્ રામસ્વામી પદૈયાત્ચિયાર અને પેરામ્બુર થિરુવલ્લુવર, દક્ષિણે પેરુમ્બિડુગુ મુથરયાર અને રાજાજી તથા પશ્ચિમે પેરિયાર…
વધુ વાંચો >સેલર્સ પીટર
સેલર્સ, પીટર (જ. 1958, પિટર્સબર્ગ, પેન્સિલવૅનિયા, અમેરિકા) : અમેરિકાના નામી રંગભૂમિ-દિગ્દર્શક. તેમણે હાર્વર્ડ ખાતે અભ્યાસ કર્યો. 1983-84માં તે ‘બૉસ્ટન શેક્સપિયર કંપની’ના દિગ્દર્શક બન્યા. પીટર સેલર્સ 1984-86ના ગાળામાં વૉશિંગ્ટનમાંના કૅનેડી સેન્ટર ખાતેના ‘અમેરિકન નૅશનલ થિયેટર’માં દિગ્દર્શનકાર્ય સંભાળ્યું, ત્યાં તેમણે સૉફૉક્લિઝની ‘ઍજૅક્સ’ કૃતિનું અત્યંત મૌલિક ઢબે અને કંઈક ઉદ્દામવાદી અભિગમથી દિગ્દર્શન-નિર્માણ કર્યું;…
વધુ વાંચો >સેલવાસા
સેલવાસા : કેન્દ્રશાસિત દાદરા-નગર હવેલીનું પાટનગર – મુખ્ય વહીવટી મથક. ભૌગોલિક સ્થાન : 20° 17´ ઉ. અ. અને 73° 00´ પૂ. રે.. તે દમણથી અગ્નિ દિશામાં 21 કિમી. અંતરે દમણગંગા નદી નજીક વસેલું છે. સહ્યાદ્રિ પર્વતમાળામાં તે આવેલું હોવાથી તેની આબોહવા ખુશનુમા અને સ્વાસ્થ્યપ્રદ રહે છે. બારેમાસ લીલાં જંગલોથી ઘેરાયેલું…
વધુ વાંચો >સેલાન્ગોર
સેલાન્ગોર : મલેશિયા દ્વીપકલ્પના પશ્ચિમ કિનારા પરનું રાજ્ય. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 3° 30´ ઉ. અ. અને 101° 30´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો 7,956 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. આ રાજ્યની ઉત્તર તરફ પેરાક, પૂર્વ તરફ પૅહાગ, અગ્નિ તરફ નેગ્રી સેમ્બિલાન તથા દક્ષિણ અને પશ્ચિમ તરફ મલાક્કા(મલેકા)ની સામુદ્રધુની આવેલાં છે.…
વધુ વાંચો >સૅલિનિટી ઇન્ગ્રેસ પ્રિવેન્શન સર્કલ (ક્ષારતા-પ્રવેશ નિવારણ વર્તુળ)
સૅલિનિટી ઇન્ગ્રેસ પ્રિવેન્શન સર્કલ (ક્ષારતા–પ્રવેશ નિવારણ વર્તુળ) : દરિયાકાંઠા નજીકની ભૂમિમાં પ્રવેશતી ક્ષારતા-નિવારણની કામગીરી સંભાળતું વર્તુળ. 1976 અને 1978માં ગુજરાત સરકારે નીમેલ બે ઉચ્ચસ્તરીય સમિતિઓની ભલામણોને આધારે સૌરાષ્ટ્ર અને કચ્છ વિસ્તારમાં ભૂગર્ભજળમાં અને ભૂમિમાં થતો ક્ષારપ્રવેશ અટકાવવા તેમજ કાંઠાની ક્ષારગ્રસ્ત જમીનોના વિકાસ કે તેની સુધારણા માટેની ‘ક્ષારપ્રવેશ-નિવારણ યોજના’ અખત્યાર કરેલી.…
વધુ વાંચો >સૅલિનેન ટાયકો (Sallinen Tyko)
સૅલિનેન, ટાયકો (Sallinen, Tyko) (જ. 1879, નાર્મેસ, કારેલિયા, ફિનલૅન્ડ; અ. 1955) : આધુનિક ફિનિશ ચિત્રકાર. હિહુલિટ (Hehhulit) સંપ્રદાયના એક દરજીને ત્યાં ટાયકો સૅલિનેનનો જન્મ થયો હતો. તેમનું બાળપણ કારમી તંગી અને ગરીબીમાં વીત્યું હતું. ચૌદ વરસની ઉંમરે ગૃહત્યાગ કરીને તેઓ સ્વીડન ભાગ્યા. ત્યાં ઘણાં વર્ષો સુધી તેમણે દરજી તરીકે કામ…
વધુ વાંચો >સેન્યા બોનાવેન્ચુરા (Segna Bonaventura)
સેન્યા, બોનાવેન્ચુરા (Segna, Bonaventura) (જ. આશરે 1280ની આસપાસ, ઇટાલી; અ. 1326થી 1331, ઇટાલી) : રેનેસાંના આરંભિક તબક્કાનો ઇટાલિયન ચિત્રકાર. રેનેસાંના આરંભિક તબક્કાના ચિત્રકાર દુચિયો(Duccio)ના તે અનુયાયી હતા. બોનાવેન્ચુરા સેન્યાએ દોરેલું ચિત્ર સિયેના નગરમાં તેમણે ચિત્રકાર તરીકેની કારકિર્દી શરૂ કરેલી. 1317માં તેમણે લેન્ચેટો કૉન્વેટ મઠમાં ભીંતચિત્રો સર્જેલાં. તેમાંથી આજે એક ચિત્ર…
વધુ વાંચો >સેન્સરશિપ (Censorship)
સેન્સરશિપ (Censorship) : દેશની કે સમાજની રાજકીય, સામાજિક, આર્થિક અને નૈતિક વ્યવસ્થા માટે હાનિકારક ગણાય તેવા પ્રકારના અભિવ્યક્તિસ્વાતંત્ર્ય, પ્રકાશન અને પ્રચાર પર મહદ્અંશે શાસન દ્વારા મુકાતા પ્રતિબંધો. કેટલાક કિસ્સાઓમાં આવા પ્રતિબંધો ધાર્મિક સંગઠનો દ્વારા અને જૂજ કિસ્સાઓમાં તે સશક્ત ખાનગી જૂથો દ્વારા પણ લદાતા હોય છે. અલ્ કાયદા એ તેનો…
વધુ વાંચો >સૅન્સી
સૅન્સી : ભારતીય ઉત્પત્તિ ધરાવતો અગ્નિજ્વાળા સમો દેખાતો તેજસ્વી પાણીદાર હીરો. તેનો મૂળ આકાર પીચના ફળ જેવો અને વજન 55 કૅરેટ જેટલું છે. તેનો ઇતિહાસ ઘણો લાંબો અને રોમાંચક છે. તે ઘણાં શાહી કુટુંબોમાં ફરતો રહ્યો છે. ટર્કીમાંના ફ્રેન્ચ એલચી નિકોલસ હાર્લે દ સૅન્સીએ આશરે 1570ના ગાળામાં તેને કૉન્સ્ટન્ટિનોપલમાં ખરીદેલો.…
વધુ વાંચો >સેપિયા (Sepia or Cuttle fish)
સેપિયા (Sepia or Cuttle fish) : મૃદુકાય સમુદાયનું, ખુલ્લા સમુદ્રમાં મુક્ત તરતું, દ્વિપાર્શ્ર્વીય સમરચના ધરાવતું પ્રાણી. સમુદ્રમાં તેની હાજરી ભરતી-ઓટના પાણીમાં તણાઈ આવેલા ‘કટલબૉન’થી જાણી શકાય છે. આ કટલબૉન (cuttle bone) તેનું એકમાત્ર આંતરિક ચૂનાયુક્ત કંકાલ છે. પ્રાણીનો નાશ થતાં કટલબૉન ક્ધિાારે ફેંકાય છે. કટલબૉનને કારણે સેપિયા ‘કટલફિશ’ના નામે પણ…
વધુ વાંચો >સેપીન્ડેસી
સેપીન્ડેસી : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલું એક કુળ. બૅન્થામ અને હૂકરના વર્ગીકરણમાં આ કુળ ઉપવર્ગ – મુક્તદલા (Polypetalae) શ્રેણી – બિંબપુષ્પી (Disciflorae) અને ગોત્ર – સેપીન્ડેલ્સમાં મૂકવામાં આવ્યું છે. આ એક મોટા કુળમાં લગભગ 158 પ્રજાતિઓ અને 2230 જાતિઓનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. તેનું વિતરણ પ્રાથમિકપણે સર્વાનુવર્તી (pantropical) રીતે થયેલું…
વધુ વાંચો >સેપીર એડવર્ડ
સેપીર એડવર્ડ (જ. 26 જાન્યુઆરી 1884, બ્યુએનબર્ગ, પોમેરાનિયા, જર્મની; અ. 4 ફેબ્રુઆરી 1939, ન્યૂ હેવન, કનેક્ટિકટ, અમેરિકા) : અમેરિકાના એક અગ્રણી ભાષાવિશારદ અને માનવશાસ્ત્રી. સેપીર રૂઢિચુસ્ત યહૂદી ધર્મગુરુના સંતાન હતા. પાંચ વર્ષની વયે માતાપિતા સાથે અમેરિકા જવાનું બન્યું. કોલંબિયા યુનિવર્સિટી ખાતે સ્નાતક કક્ષાના વિદ્યાર્થી તરીકે તેઓ નામાંકિત માનવશાસ્ત્રી ફ્રાન્ઝ બુઆના…
વધુ વાંચો >સેપોજેનિન (Sapogenin)
સેપોજેનિન (Sapogenin) : સેપોનિનના જળવિભાજનથી મળતાં ઉચ્ચ આણ્વીય એગ્લાયકોનિક સમૂહોવાળાં સંયોજનો. છોડવાઓની અનેક જાતિઓમાં તે સ્ટીરૉઇડ અથવા ટ્રાઇટર્પિનૉઇડ સમૂહોનાં વ્યુત્પન્નો તરીકે ગ્લાયકોસાઇડ સ્વરૂપે મળે છે; આથી સેપોનિનના જળવિભાજનથી સેપોજેનિનની સાથે સાથે ગ્લુકોઝ, ગેલેક્ટોઝ, ઝાયલોઝ (xylose), રહેંમ્નોઝ (rhamnose), એરેબિનોઝ (arabinose) જેવી શર્કરાઓ પણ મળે છે. સેપોનિનનું શુદ્ધીકરણ કરવું ઘણું મુશ્કેલ હોવાથી…
વધુ વાંચો >સેપોટેસી
સેપોટેસી : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલું એક કુળ. બૅન્થામ અને હૂકરની વર્ગીકરણ પદ્ધતિમાં તેનું સ્થાન આ પ્રમાણે છે : વર્ગ : દ્વિદળી, ઉપવર્ગ : યુક્તદલા (Gamopetalae), શ્રેણી : સુપેરી (હીટરોમેરી), ગોત્ર : એબનેલ્સ, કુળ : સેપોટેસી. આ કુળમાં લગભગ 40 પ્રજાતિઓ અને 600થી વધારે જાતિઓનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. તે…
વધુ વાંચો >સેપોનારિયા
સેપોનારિયા : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા કૅરયોફાઇલેસી કુળની એક શાકીય પ્રજાતિ. તેનું વિતરણ ભૂમધ્યસમુદ્રીય અને પશ્ચિમ એશિયાઈ પ્રદેશોમાં થયેલું છે. ભારતમાં તેની બે જાતિઓ નોંધાઈ છે. Saponaria calabrica Guess. (સોપવર્ટ) નાની, 25-30 સેમી. ઊંચી શાકીય જાતિ છે. તેને શિયાળામાં ઉદ્યાનોમાં ઉગાડવામાં આવે છે. તેનાં પુષ્પો નાનાં, ગુલાબી રંગનાં પરિમિત તોરા…
વધુ વાંચો >સેપોનિન (Saponin)
સેપોનિન (Saponin) : પાણી સાથે હલાવતાં સાબુની માફક ફીણ જેવું કલિલી દ્રાવણ આપતાં વિષાળુ ગ્લાયકોસાઇડ સંયોજનોનો એક પ્રકાર. વનસ્પતિસૃષ્ટિમાં તે વ્યાપક પ્રમાણમાં જોવા મળે છે. એશિયા તથા ઉત્તર અને દક્ષિણ અમેરિકાના ઉષ્ણકટિબંધીય તથા ઉપોષ્ણ (subtropical) વિસ્તારોમાં તેમજ પ્રશાંત (Pacific) મહાસાગરના દ્વીપોમાં થતાં વૃક્ષો અને છોડવાઓની જાતો (species) સોપબેરી (soapberry) તરીકે…
વધુ વાંચો >