૨૩.૩૧
સેન્યા, બોનાવેન્ચુરા (Segna, Bonaventura)થી સેલિસબરી, રિચાર્ડ ઍન્ટૉની
સેપોનિન ગ્લાયકોસાઇડ ઔષધો
સેપોનિન ગ્લાયકોસાઇડ ઔષધો : સ્ટેરૉઇડ્ઝ કે ટ્રાઇટર્પીન એગ્લાયકોન ધરાવતા ગ્લાયકોસાઇડ્ઝ. માનવી પ્રાચીન સમયથી વાનસ્પતિક પેદાશોનો રોગોની સારવાર માટે ઉપયોગ કરતો આવ્યો છે. વનસ્પતિમાં હાજર એવાં અમુક રસાયણો જે ઘણી વાર સ્વાદમાં ગળ્યા, તંદુરસ્તી વધારનાર અને ફીણ ઉત્પન્ન કરનાર હોય છે તેમને સેપોનિન્સ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. વિવિધ વનસ્પતિ, જેમાં શિમ્બી…
વધુ વાંચો >સેફ ડિપૉઝિટ વોલ્ટ
સેફ ડિપૉઝિટ વોલ્ટ : પોતાનાં ઝવેરાત, મૂલ્યવાન દસ્તાવેજો તથા નાણાં અને બીજી કિંમતી વસ્તુઓ સલામત રાખવા માટે ગ્રાહકોને બૅન્ક દ્વારા ભાડે આપવામાં આવતાં સ્ટીલનાં મજબૂત કબાટોનાં જુદાં જુદાં ખાનાં. સેફ ડિપૉઝિટ વોલ્ટ બધી જ દૃષ્ટિબિંદુએ સલામત એવું અમાનતો જાળવવાનું ભોંયરું છે. આ ભોંયરામાં એટલે કે વોલ્ટમાં નાનાંમોટાં ખાનાંઓવાળું ખૂબ મજબૂત…
વધુ વાંચો >સેફર્ટ તારાવિશ્વ (Seyfert galaxy)
સેફર્ટ તારાવિશ્વ (Seyfert galaxy) : એ નામનાં તારાવિશ્ર્વો. આ તારાવિશ્ર્વોનો અભ્યાસ સૌપ્રથમ કરનાર કાર્લ સેફર્ટ (Carl Seyfert : 1911-1960) નામનો અમેરિકાનો ખગોળવિજ્ઞાની હતો. ઈ. સ. 1943માં તેણે પહેલી વાર આ પ્રકારનાં તારાવિશ્ર્વો તરફ ધ્યાન દોર્યું. તેના માનમાં આ તારાવિશ્ર્વોને ‘સેફર્ટ તારાવિશ્ર્વો’ કહેવામાં આવે છે. આ પ્રકારનાં તારાવિશ્ર્વોની ખાસિયત એ છે…
વધુ વાંચો >સૅફાયર વિલિયમ
સૅફાયર, વિલિયમ (જ. 1929, ન્યૂયૉર્ક સિટી) : અમેરિકાના નામી પત્રકાર. અગાઉ તે પ્રમુખ નિક્સનનાં પ્રવચનોના લેખક અને ખાસ મદદનીશ હતા. પછી 1973થી ‘ન્યૂયૉર્ક ટાઇમ્સ’ માટે વૉશિંગ્ટન ખાતેથી કટાર લખી મોકલવાની કામગીરી તેમણે સંભાળી. 1978માં તેઓ બહુવિધ અને રસપ્રદ સમીક્ષા માટે પુલિત્ઝર પારિતોષિકના વિજેતા બન્યા. ભાષાવિષયક પ્રશ્નોની છણાવટને લગતી સાપ્તાહિક કટારથી…
વધુ વાંચો >સેફેરિઝ, જ્યૉર્જ (Giorgos Seferis)
સેફેરિઝ, જ્યૉર્જ (Giorgos Seferis) [જ. 13 માર્ચ 1900, સ્મિર્ના, આનાતોલિયા, ઓત્તોમાન એમ્પાયર (ઝમિર, તૂર્કી); અ. 20 સપ્ટેમ્બર 1971 એથેન્સ, ગ્રીસ] : ગ્રીક કવિ, નિબંધકાર અને રાજનીતિદક્ષ. સંસ્કૃતિના પ્રાચીન વિશ્વ (ગ્રીક) માટેની ઊંડી સંવેદનાથી પ્રેરાઈને લખાયેલી વિશિષ્ટ ઊર્મિકવિતા માટે તેમને 1963ના વર્ષનો સાહિત્ય માટેનો નોબેલ પુરસ્કાર આપવામાં આવ્યો. સેફેરિઝે સ્મિર્નાની શાળામાં…
વધુ વાંચો >સેબાસ્તિનો પિયોમ્બો (Sebastino Piombo)
સેબાસ્તિનો, પિયોમ્બો (Sebastino, Piombo) (જ. આશરે 1485, વેનિસ, ઇટાલી; અ. 21 જુલાઈ 1547, રોમ, ઇટાલી) : પ્રસિદ્ધ ઇટાલિયન રેનેસાં-ચિત્રકાર. તેમણે વેનિસમાં ચિત્રકાર જોર્જોને (Giorgione) પાસે ચિત્રકલાની તાલીમ લીધી. વેનિસ નિવાસ દરમિયાનનાં તેમનાં ચિત્રોમાંથી શ્રેષ્ઠ ગણાયું છે : ‘સાલોમે’ (Salome). 1511માં રોમમાં એગૉસ્તિનો ચીગી નામના શરાફે તેમને આશ્રય આપ્યો. રોમમાં જ…
વધુ વાંચો >સેબેતિયે પૉલ (Sabatier Paul)
સેબેતિયે, પૉલ (Sabatier, Paul) [જ. 5 નવેમ્બર 1854, કારકાન્સોન, ફ્રાન્સ; અ. 14 ઑગસ્ટ 1941, ટૂલોઝ (Toulouse), ફ્રાન્સ] : ફ્રેન્ચ કાર્બનિક રસાયણવિદ અને 1912ના રસાયણશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પુરસ્કારના સહવિજેતા. પૅરિસ ખાતે ઈકોલે નૉર્મલે સુપિરિયોર(Ecole Normale Superieure)માં અભ્યાસ કર્યા બાદ તેઓ કૉલેજ દ ફ્રાન્સમાં માર્સેલિન બર્થોલોટના મદદનીશ બન્યા અને ત્યાંથી 1880માં પીએચ.ડી.ની…
વધુ વાંચો >સેભા (Sebha Sabha)
સેભા (Sebha, Sabha) : નૈર્ઋત્ય લિબ્યા(આફ્રિકા)ના સહરાન રણદ્વીપમાં આવેલું નગર. ભૌગોલિક સ્થાન : – 27° 03´ ઉ. અ. અને 14° 26´ પૂ. રે.. આ સ્થળ છેક અગિયારમી સદીથી આજ સુધી વણજારનું સક્રિય મથક રહ્યું છે. 1943થી 1963 સુધી તે ફૈઝાન પ્રાંતનું પાટનગર રહેલું. આ નગર આજે આધુનિક તો બન્યું છે…
વધુ વાંચો >સેમારંગ
સેમારંગ : મધ્ય જાવાનું પાટનગર, મુખ્ય બંદર તથા મોટામાં મોટું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 6° 58´ દ. અ. અને 110° 25´ પૂ. રે.. ઇન્ડોનેશિયાનાં મોટાં શહેરો પૈકી તે પાંચમા ક્રમે આવે છે. મધ્ય જાવાના ઉત્તર કાંઠા નજીક વસેલું આ શહેર જાવા સમુદ્ર અને ઉંગારન પર્વત વચ્ચેનો કિનારાનો સાંકડો મેદાની ભાગ…
વધુ વાંચો >સૅમારાસ લુકાસ (Samaras Lucas)
સૅમારાસ, લુકાસ (Samaras, Lucas) (જ. 1936, ગ્રીસ) : આધુનિક એસેમ્બ્લેજ (assemblage) શૈલીએ ભંગાર જણસોને સાંકળીને કલાકૃતિઓ સર્જનાર શિલ્પી. લુકાસ સૅમારાસની એક ફોટો કલાકૃતિ 1948માં અમેરિકા જઈ 1955માં ત્યાંના નાગરિક બન્યા. તેઓ ધાતુ, કાચ, કપડાના ડૂચા અને પ્લાસ્ટિકના ફેંકી દીધેલ ખોખાં, શીશીઓ, બાટલા, નકામાં પા ટિયાં, – રદ્દી પૂંઠાં અને પોસ્ટરો,…
વધુ વાંચો >સેન્યા બોનાવેન્ચુરા (Segna Bonaventura)
સેન્યા, બોનાવેન્ચુરા (Segna, Bonaventura) (જ. આશરે 1280ની આસપાસ, ઇટાલી; અ. 1326થી 1331, ઇટાલી) : રેનેસાંના આરંભિક તબક્કાનો ઇટાલિયન ચિત્રકાર. રેનેસાંના આરંભિક તબક્કાના ચિત્રકાર દુચિયો(Duccio)ના તે અનુયાયી હતા. બોનાવેન્ચુરા સેન્યાએ દોરેલું ચિત્ર સિયેના નગરમાં તેમણે ચિત્રકાર તરીકેની કારકિર્દી શરૂ કરેલી. 1317માં તેમણે લેન્ચેટો કૉન્વેટ મઠમાં ભીંતચિત્રો સર્જેલાં. તેમાંથી આજે એક ચિત્ર…
વધુ વાંચો >સેન્સરશિપ (Censorship)
સેન્સરશિપ (Censorship) : દેશની કે સમાજની રાજકીય, સામાજિક, આર્થિક અને નૈતિક વ્યવસ્થા માટે હાનિકારક ગણાય તેવા પ્રકારના અભિવ્યક્તિસ્વાતંત્ર્ય, પ્રકાશન અને પ્રચાર પર મહદ્અંશે શાસન દ્વારા મુકાતા પ્રતિબંધો. કેટલાક કિસ્સાઓમાં આવા પ્રતિબંધો ધાર્મિક સંગઠનો દ્વારા અને જૂજ કિસ્સાઓમાં તે સશક્ત ખાનગી જૂથો દ્વારા પણ લદાતા હોય છે. અલ્ કાયદા એ તેનો…
વધુ વાંચો >સૅન્સી
સૅન્સી : ભારતીય ઉત્પત્તિ ધરાવતો અગ્નિજ્વાળા સમો દેખાતો તેજસ્વી પાણીદાર હીરો. તેનો મૂળ આકાર પીચના ફળ જેવો અને વજન 55 કૅરેટ જેટલું છે. તેનો ઇતિહાસ ઘણો લાંબો અને રોમાંચક છે. તે ઘણાં શાહી કુટુંબોમાં ફરતો રહ્યો છે. ટર્કીમાંના ફ્રેન્ચ એલચી નિકોલસ હાર્લે દ સૅન્સીએ આશરે 1570ના ગાળામાં તેને કૉન્સ્ટન્ટિનોપલમાં ખરીદેલો.…
વધુ વાંચો >સેપિયા (Sepia or Cuttle fish)
સેપિયા (Sepia or Cuttle fish) : મૃદુકાય સમુદાયનું, ખુલ્લા સમુદ્રમાં મુક્ત તરતું, દ્વિપાર્શ્ર્વીય સમરચના ધરાવતું પ્રાણી. સમુદ્રમાં તેની હાજરી ભરતી-ઓટના પાણીમાં તણાઈ આવેલા ‘કટલબૉન’થી જાણી શકાય છે. આ કટલબૉન (cuttle bone) તેનું એકમાત્ર આંતરિક ચૂનાયુક્ત કંકાલ છે. પ્રાણીનો નાશ થતાં કટલબૉન ક્ધિાારે ફેંકાય છે. કટલબૉનને કારણે સેપિયા ‘કટલફિશ’ના નામે પણ…
વધુ વાંચો >સેપીન્ડેસી
સેપીન્ડેસી : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલું એક કુળ. બૅન્થામ અને હૂકરના વર્ગીકરણમાં આ કુળ ઉપવર્ગ – મુક્તદલા (Polypetalae) શ્રેણી – બિંબપુષ્પી (Disciflorae) અને ગોત્ર – સેપીન્ડેલ્સમાં મૂકવામાં આવ્યું છે. આ એક મોટા કુળમાં લગભગ 158 પ્રજાતિઓ અને 2230 જાતિઓનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. તેનું વિતરણ પ્રાથમિકપણે સર્વાનુવર્તી (pantropical) રીતે થયેલું…
વધુ વાંચો >સેપીર એડવર્ડ
સેપીર એડવર્ડ (જ. 26 જાન્યુઆરી 1884, બ્યુએનબર્ગ, પોમેરાનિયા, જર્મની; અ. 4 ફેબ્રુઆરી 1939, ન્યૂ હેવન, કનેક્ટિકટ, અમેરિકા) : અમેરિકાના એક અગ્રણી ભાષાવિશારદ અને માનવશાસ્ત્રી. સેપીર રૂઢિચુસ્ત યહૂદી ધર્મગુરુના સંતાન હતા. પાંચ વર્ષની વયે માતાપિતા સાથે અમેરિકા જવાનું બન્યું. કોલંબિયા યુનિવર્સિટી ખાતે સ્નાતક કક્ષાના વિદ્યાર્થી તરીકે તેઓ નામાંકિત માનવશાસ્ત્રી ફ્રાન્ઝ બુઆના…
વધુ વાંચો >સેપોજેનિન (Sapogenin)
સેપોજેનિન (Sapogenin) : સેપોનિનના જળવિભાજનથી મળતાં ઉચ્ચ આણ્વીય એગ્લાયકોનિક સમૂહોવાળાં સંયોજનો. છોડવાઓની અનેક જાતિઓમાં તે સ્ટીરૉઇડ અથવા ટ્રાઇટર્પિનૉઇડ સમૂહોનાં વ્યુત્પન્નો તરીકે ગ્લાયકોસાઇડ સ્વરૂપે મળે છે; આથી સેપોનિનના જળવિભાજનથી સેપોજેનિનની સાથે સાથે ગ્લુકોઝ, ગેલેક્ટોઝ, ઝાયલોઝ (xylose), રહેંમ્નોઝ (rhamnose), એરેબિનોઝ (arabinose) જેવી શર્કરાઓ પણ મળે છે. સેપોનિનનું શુદ્ધીકરણ કરવું ઘણું મુશ્કેલ હોવાથી…
વધુ વાંચો >સેપોટેસી
સેપોટેસી : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલું એક કુળ. બૅન્થામ અને હૂકરની વર્ગીકરણ પદ્ધતિમાં તેનું સ્થાન આ પ્રમાણે છે : વર્ગ : દ્વિદળી, ઉપવર્ગ : યુક્તદલા (Gamopetalae), શ્રેણી : સુપેરી (હીટરોમેરી), ગોત્ર : એબનેલ્સ, કુળ : સેપોટેસી. આ કુળમાં લગભગ 40 પ્રજાતિઓ અને 600થી વધારે જાતિઓનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. તે…
વધુ વાંચો >સેપોનારિયા
સેપોનારિયા : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા કૅરયોફાઇલેસી કુળની એક શાકીય પ્રજાતિ. તેનું વિતરણ ભૂમધ્યસમુદ્રીય અને પશ્ચિમ એશિયાઈ પ્રદેશોમાં થયેલું છે. ભારતમાં તેની બે જાતિઓ નોંધાઈ છે. Saponaria calabrica Guess. (સોપવર્ટ) નાની, 25-30 સેમી. ઊંચી શાકીય જાતિ છે. તેને શિયાળામાં ઉદ્યાનોમાં ઉગાડવામાં આવે છે. તેનાં પુષ્પો નાનાં, ગુલાબી રંગનાં પરિમિત તોરા…
વધુ વાંચો >સેપોનિન (Saponin)
સેપોનિન (Saponin) : પાણી સાથે હલાવતાં સાબુની માફક ફીણ જેવું કલિલી દ્રાવણ આપતાં વિષાળુ ગ્લાયકોસાઇડ સંયોજનોનો એક પ્રકાર. વનસ્પતિસૃષ્ટિમાં તે વ્યાપક પ્રમાણમાં જોવા મળે છે. એશિયા તથા ઉત્તર અને દક્ષિણ અમેરિકાના ઉષ્ણકટિબંધીય તથા ઉપોષ્ણ (subtropical) વિસ્તારોમાં તેમજ પ્રશાંત (Pacific) મહાસાગરના દ્વીપોમાં થતાં વૃક્ષો અને છોડવાઓની જાતો (species) સોપબેરી (soapberry) તરીકે…
વધુ વાંચો >