ખંડ ૬(૨)
ગુજરાતથી ઘોળ
ગુજરાત શાળાપત્ર
ગુજરાત શાળાપત્ર : શિક્ષણને લગતું સરકારી ગુજરાતી સામયિક. ઈ. સ. 1862ના જુલાઈમાં શિક્ષણ અને કેળવણીના પ્રશ્નોની ચર્ચા કરવા, શિક્ષક-વિદ્યાર્થીના સંબંધો વિકસાવવા અને શિક્ષણક્ષેત્રે થતાં સંશોધનો તથા નવા પ્રયોગોની શિક્ષકોને જાણકારી આપવા માટે મુંબઈ સરકારના શિક્ષણખાતા તરફથી મહીપતરામ રૂપરામ નીલકંઠના તંત્રીપદે ‘ગુજરાત શાળાપત્ર’ સામયિકનો પ્રારંભ થયો. શાળાપત્રમાં મહીપતરામે એમના પરદેશગમન અંગે…
વધુ વાંચો >ગુજરાત સભા
ગુજરાત સભા : ગુજરાતની તમામ રાજદ્વારી પ્રવૃત્તિ ચલાવવા માટે 1884માં અમદાવાદમાં સ્થાપવામાં આવેલી સંસ્થા. અમદાવાદના જાણીતા વકીલો ગોવિંદરાવ આપાજી પાટીલ, શિવાભાઈ મોતીભાઈ પટેલ અને ડૉ. જોસેફ બેન્જામિન વરસો સુધી તેના મંત્રીઓ હતા. આ સભા લોકોની મુશ્કેલીઓ વિશે સરકારને અરજીઓ કરી ફરિયાદ કરવાનું કામ કરતી. આ સંસ્થાની સ્થાપનામાં અમદાવાદના ઉદ્યોગપતિઓ, વેપારીઓ,…
વધુ વાંચો >ગુજરાત સમાચાર
ગુજરાત સમાચાર : ગુજરાતી ભાષાનું અગ્રગણ્ય દૈનિક. પ્રથમ અંક 1932ના જાન્યુઆરીની 16મી તારીખે પ્રગટ થયો. અમદાવાદમાં ખાડિયા જેઠાભાઈની પોળમાંથી 1898ના માર્ચની 6 તારીખે ‘પ્રજાબંધુ’ સાપ્તાહિક શરૂ કરાયું હતું. એના તંત્રી ઇન્દ્રવદન બળવંતરાય ઠાકોર ગાંધીજીની ઐતિહાસિક દાંડીયાત્રાનો વૃત્તાંત લેવા સારુ એમાં જોડાયા ત્યારે ગાંધીજી સાથેની મુલાકાત દરમિયાન એક સ્વતંત્ર, નીડર દૈનિક…
વધુ વાંચો >ગુજરાત સંશોધન મંડળ
ગુજરાત સંશોધન મંડળ : ધર્મ સિવાયના વિવિધ વિષયો પર સંશોધન કરાવી લેખો, હેવાલો અને પુસ્તકો પ્રસિદ્ધ કરતી સંસ્થા. ગુજરાત રિસર્ચ સોસાયટી(ગુજરાત સંશોધન મંડળ)ની સ્થાપના મુંબઈમાં સન 1938ના વર્ષમાં સર મણિલાલ નાણાવટી, રમણલાલ સોમૈયા, પોપટલાલ ગો. શાહ, હરસિદ્ધભાઈ વ. દિવેટિયા વગેરે ગુજરાતીઓએ ગુજરાત પ્રાંતને લગતા ધર્મ સિવાયના અન્ય વિષયો ઉપર સંશોધન…
વધુ વાંચો >ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી
ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી : ગુજરાત રાજ્ય સરકારે સ્થાપેલી, ઈ. સ. 1982થી કાર્યરત ભાષા-સાહિત્યના ઉત્કર્ષ-વિકાસની કામગીરી કરતી સંસ્થા. બીજી પંચવર્ષીય યોજનામાં ભારતમાં વિવિધ ભાષાઓ અને તેમનાં સાહિત્યોના વિકાસ માટેનું આયોજન વિચારાયું હતું. એમાં નિશ્ચિત થયા પ્રમાણે અંગ્રેજી અને હિંદી ભાષાને કેન્દ્ર-સરકારની સંસ્થાકીય જવાબદારીમાં રાખવાનું અને દરેક રાજ્ય પોતાના પ્રદેશની બહુમતી ધરાવતી…
વધુ વાંચો >ગુજરાત સાહિત્ય સભા
ગુજરાત સાહિત્ય સભા : રણજિતરામ વાવાભાઈએ સ્થાપેલી સાહિત્યિક સંસ્થા. 1898માં ‘સોશિયલ ઍન્ડ લિટરરી ઍસોસિયેશન’ની અમદાવાદમાં સ્થાપના થઈ હતી. 1904ના એપ્રિલમાં મિત્રોના સહકારથી એ સંસ્થાનું નામ ‘ગુજરાત સાહિત્ય સભા’ રાખવામાં આવ્યું અને એનું બંધારણ નવેસરથી ઘડાયું. આ સંસ્થાનો મુખ્ય ઉદ્દેશ ‘ગુજરાતી સાહિત્યનો બને એટલો બહોળો વિસ્તાર કરવો તેમજ બનતા પ્રયાસે તેને…
વધુ વાંચો >ગુજરાત સિક્કા પરિષદ
ગુજરાત સિક્કા પરિષદ : સિક્કાશાસ્ત્રની રાજ્યકક્ષાની સંસ્થા. ગુજરાત સિક્કા પરિષદની સ્થાપના સને 1982માં વડોદરામાં થઈ હતી. એના ઉદ્દેશોમાં સિક્કાશાસ્ત્રના અભ્યાસ-સંશોધનને પ્રોત્સાહન આપવું, સિક્કા અંગેનું સાહિત્ય એકત્રિત કરવું, પ્રકાશનો કરવાં, પ્રવચનો યોજવાં, જૂના સિક્કાના મહત્વ વિશે લોકોમાં જાગૃતિ લાવવી, એમાં રસ ધરાવનારાઓને માર્ગદર્શન આપવું, સિક્કા-સંગ્રાહકો પરસ્પરના પરિચયમાં આવે અને ઉપયોગી થાય…
વધુ વાંચો >ગુજરાત સ્ટેડિયમ
ગુજરાત સ્ટેડિયમ : જુઓ સરદાર પટેલ ગુજરાત સ્ટેડિયમ
વધુ વાંચો >ગુજરાતી (સામયિક)
ગુજરાતી (સામયિક) : ઓગણીસમી સદીનું મુંબઈનું પહેલું હિન્દુ ગુજરાતી સાપ્તાહિક. તે તત્કાલીન સમયમાં અને પછી પણ ગુજરાતી ભાષાનાં સાપ્તાહિકો માટે નમૂનારૂપ બની રહ્યું હતું. મુંબઈનાં અખબારો પારસીઓ દ્વારા પ્રગટ થતાં હોવાથી હિંદી પ્રજાના વિચારો પ્રગટ કરવાનું અને તેને માર્ગદર્શન આપવાનું ધ્યેય રાખીને મુંબઈથી આ સાપ્તાહિક પ્રકાશિત થયું. કવિ નર્મદે આ…
વધુ વાંચો >ગુજરાતી કવિતા
ગુજરાતી કવિતા : ગુજરાતી કવિતાની વિકાસયાત્રા ભારતની અન્ય પ્રાદેશિક ભાષાઓ – બંગાળી, મરાઠી, મળયાળમ અને તમિળ વગેરે–ની અને રાષ્ટ્રભાષા હિન્દીની કવિતાની લગભગ સમાંતરે – જોડાજોડ ચાલે છે. ગુજરાતી કવિતાનો ઇતિહાસ, તેનો પ્રારંભ વજ્રસેનકૃત ‘ભરતેશ્વરબાહુબલિઘોર’(ઈ. સ. 1169 લગભગ)થી થયેલો સ્વીકારતાં, લગભગ નવસો વર્ષનો લેખાય. એ રીતે ભારતીય-આર્ય ભાષાના ત્રીજા તબક્કામાં ગુજરાતી…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (ભારતની ભોમમાં ઝાઝેરી ગુજરાતથી ગુજરાતનાં અભયારણ્યો)
ગુજરાત ભારતની ભોમમાં ઝાઝેરી ગુજરાત ‘ગરવી ગુજરાત’ નામ સાંભળતાં જ ગુજરાતી ભાષા, ગુજરાતી પ્રજા અને તેની સંસ્કૃતિની સમુજ્જ્વલ પરંપરાનું ભાન થાય છે. ગુજરાતનાં મૂળ અને કુળની પરંપરા ઘણી સુદીર્ઘ અને સમૃદ્ધ છે. જેમ વૃક્ષને તેમ પ્રજાને પણ તેનાં મૂળિયાં હોય છે. વૃક્ષ જેમ દૂર દૂર સુધી પહોંચેલાં પોતાનાં મૂળિયાં વાટે…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (ઇતિહાસ)
ગુજરાત ઇતિહાસ પ્રાગ્–ઇતિહાસ અને આદ્ય–ઇતિહાસ સંસ્કૃતિના ઉગમકાળથી માનવ લેખનકલા જાણતો નહોતો ને પ્રયોજાતો નહોતો. સંસ્કૃતિનાં હજારો વર્ષોનો વૃત્તાંત અ-લિખિત રહ્યો છે. એ કાલની સંસ્કૃતિને જાણવા માટે અન્ય સમકાલીન સાધનોનો આધાર લેવો પડે છે. આથી સંસ્કૃતિના આ પ્રાગ-અક્ષરજ્ઞાન કે નિર્-અક્ષરજ્ઞાન કાલને ‘પ્રાગ-ઐતિહાસિક કાલ’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. પ્રાગ-ઐતિહાસિક સંસ્કૃતિનો સમય પટ…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (અર્થતંત્રથી ગુજરાતમાં રાજકીય પક્ષો અને ચૂંટણીઓ)
ગુજરાત અર્થતંત્ર વસ્તી જાતિસમુદાય : ગુજરાતના મૂળ વતનીઓ હાલ આદિવાસી તરીકે ઓળખાય છે. ગુજરાતમાં 2011માં તેમની વસ્તી 89.17 લાખ હતી. ગુજરાતની કુલ વસ્તીમાં તેમનું પ્રમાણ 14.75 ટકા હતું. તેઓ અગાઉ કાળીપરજ કે રાનીપરજ (રાની – જંગલમાં વસતી પરજ – પ્રજા) તરીકે ઓળખાતા હતા. બી. સી. ગુહાએ તેમને માટે વનજાતિ કે…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (શિક્ષણથી વિજ્ઞાન અને ટૅક્નૉલૉજી)
ગુજરાત શિક્ષણ શિક્ષણની પ્રાચીન પદ્ધતિનાં મુખ્ય ધ્યેયોમાં ધાર્મિકતા અને નૈતિક ભાવનાનો વિકાસ, ચારિત્ર્યનિર્માણ, નાગરિક અને સામાજિક ફરજોનું પાલન, સામાજિક કાર્યકુશળતાનો વિકાસ અને સંસ્કૃતિની જાળવણી, તેનો વિકાસ અને પ્રસાર ગણાવી શકાય. મોટેભાગે શિષ્યોએ ગુરુ પાસે રહી અભ્યાસ કરવો પડતો. આશ્રમ, ગુરુકુળ યા મઠ, પરિષદ, સંઘ જેવી સંસ્થાઓમાં શિક્ષણ અપાતું. 8 વર્ષે…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (ધર્મ અને સંસ્કૃતિથી ગુજરાતી ભાષા અને સાહિત્ય)
ગુજરાત ધર્મ અને સંસ્કૃતિ ધર્મ–સંપ્રદાય ગુજરાતમાં આનર્ત, સુરાષ્ટ્ર, લાટ અને તેની દક્ષિણે અપરાન્ત સુધીના પ્રદેશનો સમાવેશ થતો હતો. ભારતની પશ્ચિમેથી આથર્વણો અને પશ્ચિમોત્તર દિશામાંથી શર્યાતો અહીં આવ્યા ત્યારે સંભવત: વૈદિક ધર્મનાં છૂટાંછવાયાં કેન્દ્રો ઉત્તર ગુજરાત, લાટ અને નર્મદાતટ તથા કચ્છ-સુરાષ્ટ્રમાં હતાં. શર્યાતિએ તેના પુત્ર આનર્તને આ પ્રદેશનું રાજ્ય સોંપ્યું ત્યારથી…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (લલિતકલાઓથી સમૂહમાધ્યમો)
ગુજરાત લલિતકલાઓ સ્થાપત્યકલા ગુજરાતમાં સ્થાપત્યકલાના અવશેષો આદ્ય-ઐતિહાસિક કાલ જેટલા પુરાણા છે. લોથલ, રંગપુર, રોઝડી, આમરા, લાખાબાવળ, પ્રભાસ સોમનાથ, નખત્રાણા, પાબુમઠ, સુરકોટડા, ધોળાવીરા વગેરે ગુજરાતની આદ્ય-ઐતિહાસિક સંસ્કૃતિનાં કેન્દ્રો છે. સ્થાપત્યકીય સ્મારકોની દૃષ્ટિએ લોથલ અને ધોળાવીરા નોંધપાત્ર છે. લોથલનું ખોદકામ ડૉ. એસ. આર. રાવના માર્ગદર્શન નીચે થયું હતું. લોથલનું નગર સારી રીતે…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (રમતગમત અને યુવાપ્રવૃત્તિથી પરિશિષ્ટ)
ગુજરાત રમતગમત અને યુવાપ્રવૃત્તિ રમતગમત પ્રાચીન કાળથી રમત માનવીના જીવનક્રમના એક અંગ તરીકે પ્રસ્થાપિત થયેલી પ્રવૃત્તિ છે. માનવીના ઉત્પત્તિકાળથી તેની મુખ્ય અને મોટી ગતિઓ તેના પગ, હાથ તથા પીઠ દ્વારા થાય છે. પગથી તે ચાલે છે, દોડે છે, કૂદે છે, તરે છે, ઊંચે ચડે છે અને પેટે સરકે છે; હાથથી…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (પાક્ષિક)
ગુજરાત (પાક્ષિક) : ગુજરાત સરકારના માહિતી ખાતા દ્વારા પ્રકાશિત થતું સામયિક. 1 મે 1960ના રોજ ગુજરાત અલગ રાજ્ય તરીકે અસ્તિત્વમાં આવ્યું ત્યારબાદ સરકારની કામગીરી આમજનતા સુધી પહોંચે એ હેતુથી આ સામયિકનો પ્રારંભ થયેલો. આજે એ પાક્ષિક સ્વરૂપે પ્રસિદ્ધ થાય છે. માહિતી કમિશનર આ સામયિકના તંત્રીની જવાબદારી સંભાળે છે. આથી આજ…
વધુ વાંચો >ગુજરાત (માસિક)
ગુજરાત (માસિક) : મહદ્ અંશે સર્જનાત્મક ગુજરાતી સાહિત્યનું માસિક. એમાં અવારનવાર તત્કાલીન સામાજિક-રાજકીય વિગતો આમેજ થતી. વિ. સં. 1978ના ચૈત્ર અર્થાત્ ઈ. સ. 1922ના એપ્રિલ માસથી એ માસિક શરૂ થયું હતું. સાહિત્ય સંસદના મુખપત્ર રૂપે એ પ્રત્યેક માસની આખરે પ્રસિદ્ધ થતું. એના તંત્રી હતા કનૈયાલાલ માણેકલાલ મુનશી. ગુજરાતી સાહિત્યના મોટા…
વધુ વાંચો >ગુજરાત અર્થશાસ્ત્ર મંડળ
ગુજરાત અર્થશાસ્ત્ર મંડળ : અર્થશાસ્ત્રના સિદ્ધાંતો તથા આર્થિક સમસ્યાઓ પ્રત્યે ચર્ચા-વિચારણા દ્વારા સભાનતા કેળવતી સંસ્થા. સ્થાપના 1969. ભારતના વિખ્યાત અર્થશાસ્ત્રી પ્રો. સી. એન. વકીલ તેના સ્થાપક પ્રમુખ હતા. જાણીતા અર્થશાસ્ત્રી ડૉ. ડી. ટી. લાકડાવાલા પણ તેના પ્રમુખ ચૂંટાયા હતા. મંડળના ઉદ્દેશોમાં આર્થિક બાબતોને સ્પર્શતું સંશોધન કરવું, ચર્ચાસભાઓ, પરિષદો તથા ઓપ…
વધુ વાંચો >