૫.૨૨
કૉકેસિયન ચૉક સર્કલથી કોઠી (કોઠાં)
કોઠ
કોઠ : આયુર્વેદ અનુસાર ત્વચાવિકારનું દર્દ. તેમાં ચળ આવે છે અને ત્વચાનો રંગ બદલાય છે. કોઠમાં પિત્તકફદોષની પ્રધાનતા હોય છે. દર્દનાં વિશિષ્ટ લક્ષણો આ મુજબ છે : ઘણીવાર ઊલટી કરાવતાં કે થતાં ઊબળેલાં પિત્ત, કફ અને અન્નદોષના વિકારથી ઊલટી બરાબર ન થતાં શરીર ઉપર ગોળ તથા લાલ રંગનાં પુષ્કળ ચકરડાં…
વધુ વાંચો >કોઠાર
કોઠાર : (સં. कोष्ठागार). આવાસ કે કિલ્લામાં જીવનોપયોગી સાધનસામગ્રી, ખાસ કરીને ખોરાક માટેની સામગ્રીના સંગ્રહ માટેનો ઓરડો. રાજધાનીથી માંડીને ઘરની અંદર આવેલ અનાજ ભરવાના કોઠા સુધી દરેક કોઠારના આયોજન પ્રત્યે સમાન સભાનતા અને ઉદ્દેશ જોવા મળે છે. કોઠારનો પ્રકાર અને તેનું આયોજન કૌટુંબિક સમૃદ્ધિ, રહેણીકરણી તથા કુટુંબના વિસ્તાર પર આધાર…
વધુ વાંચો >કોઠારી – કકલભાઈ
કોઠારી, કકલભાઈ (જ. 1892; અ. 1966) : ગુજરાતના એક નીડર પત્રકાર, ઉદ્દામવાદી વિચારક અને લેખક. 1923માં અમૃતલાલ શેઠના ‘સૌરાષ્ટ્ર’માં જોડાઈને કકલભાઈએ દેશસેવાના સાધન તરીકે પત્રકારત્વને અપનાવ્યું. 1932માં છ મહિનાના કારાવાસ બાદ, બંધ પડેલા ‘સૌરાષ્ટ્ર’ને ‘ફૂલછાબ’ રૂપે પ્રગટ કર્યું અને ર્દષ્ટિપૂર્ણ સંપાદન તેમજ નિર્ભીક લખાણોથી જાણીતા બન્યા. 1936માં ‘નવસૌરાષ્ટ્ર’ સાપ્તાહિક અને…
વધુ વાંચો >કોઠારી – જયંત
કોઠારી, જયંત (જ. 28 જાન્યુઆરી 1930, રાજકોટ; અ. 1 એપ્રિલ 2001, અમદાવાદ) : ગુજરાતી ભાષા-સાહિત્યના સંશોધક અને વિવેચક. પિતા : સુખલાલ; માતાનું નામ ઝબક. જ્ઞાતિએ દશા શ્રીમાળી વણિક અને ધર્મે સ્થાનકવાસી જૈન. 1956માં મંગળાબહેન સાથે લગ્ન. 1948માં મૅટ્રિક પાસ કર્યા પછી વતન રાજકોટમાં કટલરીની દુકાન કરેલી અને રેલવે ક્લેઇમ એજન્ટ…
વધુ વાંચો >કોઠારી દયાનંદ ચંદુલાલ
કોઠારી, દયાનંદ ચંદુલાલ (28 ફેબ્રુઆરી 1914, અમરેલી) : જાણીતા ઉદ્યોગપતિ તથા કોઠારી ઔદ્યોગિક સંકુલના આદ્યસ્થાપક. પિતાનું નામ : સી. એમ. કોઠારી તથા માતુશ્રીનું નામ : રમાબહેન. પત્નીનું નામ : ઇંદિરાબહેન. તેમનાં સંતાનોમાં ત્રણ પુત્રી અને એક પુત્ર. તેમનો કૌટુંબિક વ્યવસાય શેરદલાલનો હતો તેમાંથી તેમણે વિવિધ ઉદ્યોગોના ક્ષેત્રે ઝંપલાવ્યું, જેમાં ખાસ…
વધુ વાંચો >કોઠારી – દોલતસિંહ
કોઠારી, દોલતસિંહ (જ. 6 જુલાઈ 1906, ઉદેપુર; અ. 4 ફેબ્રુઆરી 1993, જયપુર) : ભારતની સ્વાતંત્ર્યોત્તર પેઢીના બહુમુખી પ્રતિભાશાળી ભૌતિકવિજ્ઞાની અને શિક્ષણશાસ્ત્રી. તેમણે ઉદેપુર અને ઇંદોર ખાતે શાલેય શિક્ષણ લીધું. ઉદેપુરના મહારાજા તરફથી ખાસ શિષ્યવૃત્તિ મળતાં ઉચ્ચ શિક્ષણ માટે તેમણે અલ્લાહાબાદ યુનિવર્સિટીમાં પ્રવેશ મેળવ્યો. ત્યાંથી ભૌતિકવિજ્ઞાનના વિષયમાં એમ.એસસી.ની ઉપાધિ પ્રાપ્ત કરી. …
વધુ વાંચો >કોઠારી – ભાઈલાલ પ્ર.
કોઠારી, ભાઈલાલ પ્ર. (જ. 15 જુલાઈ 1905, બરકાલ; અ. 14 જુલાઈ 1983, વડોદરા) : ગુજરાતના એક સન્નિષ્ઠ અધ્યાપક અને લેખક. પિતા પ્રભાશંકર ને માતા ચંચળબા. બાલ્યાવસ્થાથી જ પિતાનું છત્ર ગુમાવી બેઠેલા ભાઈલાલભાઈ, માતાની હૂંફ અને પ્રેરણાથી વડોદરાની સયાજી હાઈસ્કૂલમાં અભ્યાસ કરી મૅટ્રિક થયા ને કુટુંબને આર્થિક ટેકા માટે ઑક્ટ્રૉય ક્લાર્કની…
વધુ વાંચો >કોઠારી – રજની
કોઠારી, રજની (જ. 16 ઑગસ્ટ 1928, પાલનપુર, ઉ. ગુજરાત; અ. 19 જાન્યુઆરી 2015, દિલ્હી) : રાજકારણના અગ્રગણ્ય અને ખ્યાતનામ અભ્યાસી, નિરીક્ષક અને સમીક્ષક. તેમના અભ્યાસનું ફલક ભારતીય રાજકારણથી વિશ્વરાજકારણ, બૌદ્ધિક વિશ્લેષણથી સક્રિય પ્રવૃત્તિ, ધરાતલ સ્થાનિક આંદોલનથી આંતરરાષ્ટ્રીય ફોરમ સુધી વિસ્તર્યું હતુ. મુંબઈ યુનિવર્સિટીમાંથી સ્નાતક-અનુસ્નાતક અભ્યાસ પછી તેમણે ઇંગ્લૅન્ડમાંથી બી.એસસી.(અર્થશાસ્ત્ર)ની પદવી…
વધુ વાંચો >કોઠારી – વિઠ્ઠલદાસ
કોઠારી, વિઠ્ઠલદાસ (જ. 28 ઑગસ્ટ 1900, કલોલ; અ. 25 ડિસેમ્બર 1972, અમદાવાદ) : ગૂજરાત વિદ્યાપીઠના આજીવન સેવક તથા અર્થશાસ્ત્રના અધ્યાપક. પિતા મગનલાલ. માતા ચંચળબા. મૅટ્રિક સુધીનું શિક્ષણ કલોલમાં. 1920માં અમદાવાદની ગુજરાત કૉલેજમાં જોડાયા. એ જ વર્ષે ગાંધીજીની રાષ્ટ્રીય શિક્ષણની હાકલ થતાં કૉલેજ છોડી ગૂજરાત વિદ્યાપીઠમાં દાખલ થયા. 1923માં અર્થશાસ્ત્રની સ્નાતકની…
વધુ વાંચો >કોઠારી – સુનીલ
કોઠારી, સુનીલ (જ. 20 ડિસેમ્બર 1933, મુંબઈ; અ. 27 ડિસેમ્બર 2020, દિલ્હી) : ભારતીય શાસ્ત્રીય નૃત્યક્ષેત્રના મર્મજ્ઞ, ઇતિહાસકાર, લેખક તથા વિવેચક. બાળપણથી જ નૃત્યકલા પ્રત્યે આકર્ષણ જાગ્યું. જેમાં સિતારાદેવી ગોપીકૃષ્ણ જેવા નૃત્યકારોની કલાથી વિશેષ પ્રભાવિત થયા. અભ્યાસનો આરંભ કર્યો વાણિજ્ય વિદ્યાશાખાથી. 1956માં મુંબઈ યુનિવર્સિટીમાંથી બી.કૉમ. થયા પછી અનુસ્નાતક કક્ષાએ સાહિત્ય…
વધુ વાંચો >કૉકેસિયન ચૉક સર્કલ
કૉકેસિયન ચૉક સર્કલ (ડેર કોકેસિસ્કી ક્રેડકરેઇસ; 1944) : જર્મન નાટ્યકાર અને નાટ્યવિદ બર્ટોલ્ટ બ્રેખ્ટ(1898-1956)નું ‘એપિક’ પ્રણાલીનું ચીની લોકકથા ‘ચૉક-દોર્યા વર્તુળ’ પર આધારિત નાટક. જ્યૉર્જિયા પ્રાંતના ગવર્નર સામે સામંતોએ કરેલા બળવાની ધાંધલમાં ગવર્નરનું ખૂન થાય છે અને એની પત્ની જાન બચાવવા નાના બાળકને મૂકી નાસી છૂટે છે. ગરીબ કામવાળી ગ્રુશા બાળકને…
વધુ વાંચો >કોકેસિયન ભાષાપરિવાર
કોકેસિયન ભાષાપરિવાર : દક્ષિણ-પશ્ચિમ રશિયામાં કાળા સમુદ્ર અને કાસ્પિયન સમુદ્ર વચ્ચે આવેલ પર્વતમાળા તે કોકેસસ. આ પર્વતમાળાને આધારે અહીં વસતા લોકો કો-કા-શૉન કહેવાય છે. ‘ધોળી જાતિ’ (white race) અથવા ‘યુરોપિડ જાતિ’ (uropid race) તરીકે ઓળખાતા આ લોકો આધુનિક માનવોની સૌથી જૂની કડીરૂપ મનાય છે. આ લોકો મૂળ યુરોપ, પ. એશિયા…
વધુ વાંચો >કોકો
કોકો : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા સ્ટર્ક્યુલિયેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Theobroma cacao Linn. (કોકો, ચૉકલેટ ટ્રી) છે. તે નાનું, સદાહરિત 9.0 મી. સુધીની ઊંચાઈ ધરાવતું અને ઘટાદાર, ગોળ પર્ણમુકુટવાળું વૃક્ષ છે. તેનું મૂળવતન દક્ષિણ અમેરિકા છે. તે 1.0-1.7 મી. ઊંચું મુખ્ય થડ ધરાવે છે; જેના ઉપર 3-5 શાખાઓ…
વધુ વાંચો >કોકોનાર
કોકોનાર : ચિંગહાઈ તરીકે ઓળખાતું ચીનનું સૌથી મોટું સરોવર. તિબેટના ઉચ્ચપ્રદેશની ઈશાને સમુદ્રની સપાટીથી 3205 મી.ની ઊંચાઈએ તે આવેલું છે. તેની લંબાઈ 106 કિમી. અને પહોળાઈ 64 કિમી. છે. તેનું ભૂરું પાણી આકર્ષક છે. તેની ઉત્તરે નાનશાન ગિરિમાળા અને દક્ષિણે કુનલુન પર્વતમાળાનો ફાંટો છે. કોકોનારની ઉત્તરે મોંગોલ અને દક્ષિણે તિબેટના…
વધુ વાંચો >કૉકૉશ્કા – ઑસ્કાર
કૉકૉશ્કા, ઑસ્કાર (જ. 1 માર્ચ 1886, પોખલેર્ન, ઑસ્ટ્રિયા; અ. 22 ફેબ્રુઆરી 1980, વિલેનુવે, સ્વિટ્ઝર્લેન્ડ) : અગ્રગણ્ય ઑસ્ટ્રિયન ચિત્રકાર, ચિત્રમુદ્રક (print maker) અને લેખક. તે વિયેનાની કલા અને હસ્તઉદ્યોગની શાળામાં 1904-09 અભ્યાસ કરતો હતો ત્યારે ગુસ્તાવ ક્લિમૅનની કલાથી પ્રભાવિત થયો હતો. કૉકૉશ્કાએ પોતાની આગવી શૈલી ઉપસાવી અને તેનું ઉદાહરણ 1909માં તેણે…
વધુ વાંચો >કોકોસ
કોકોસ : વર્ગ એકદલા, કુળ એરિકેસીની એક પ્રજાતિ. આ પ્રજાતિમાં C. nucifera, Linn ઉપરાંત 30 જેટલી જાતિઓનો સમાવેશ પહેલાં કરવામાં આવ્યો હતો; જે મધ્ય અને દક્ષિણ અમેરિકામાં જોવા મળે છે. પરંતુ હવે, આ પ્રજાતિ ફક્ત એક જ જાતિ C. nucifera જ ધરાવે છે. બાકીની જાતિઓ કેટલીક નવી પ્રજાતિઓ Arecastrum, Butia…
વધુ વાંચો >કૉક્તો ઝ્યાં
કૉક્તો, ઝ્યાં (જ. 5 જુલાઈ 1889, મેઝોં-લફીત, પૅરિસ; અ. 11 ઑક્ટોબર 1963, મિલી લ ફૉરે, પૅરિસ) : ફ્રેન્ચ લેખક, કલાકાર અને ફિલ્મસર્જક. તે 10 વર્ષની વયના હતા ત્યારે પિતાએ આત્મહત્યા કરી હતી. તેથી માતા પ્રત્યે સવિશેષ સ્નેહ બંધાયો હતો. અભ્યાસમાં તેમને ઝાઝો રસ ન હતો તેથી થોડો અભ્યાસ કર્યા બાદ…
વધુ વાંચો >કૉક્લોસ્પર્મેસી
કૉક્લોસ્પર્મેસી : વર્ગ દ્વિદલાનું એક કુળ. 3 પ્રજાતિ અને 25 જાતિઓ ધરાવતા આ કુળનાં ઝાડ ઉષ્ણ પ્રદેશોમાં જોવા મળે છે. તે વૃક્ષ, ક્ષુપ કે ગાંઠામૂળીયુક્ત શાકીય વનસ્પતિ છે. નારંગી કે લાલ રંગનો રસ, પર્ણો સાદાં, એકાંતરિત, ઉપપર્ણીય; પુષ્પો સુંદર, સામાન્યત: નિયમિત અથવા અંશત: અનિયમિત; વજ્રપત્રો (calyx) અને દલપત્રો (corolla) 5,…
વધુ વાંચો >કૉક્સ ડૅવિડ
કૉક્સ, ડૅવિડ (Cox, David) (જ. 29 એપ્રિલ 1783, બર્મિન્ગહામ, બ્રિટન; અ. 7 જૂન 1859, બર્મિન્ગહામ, બ્રિટન) : નિસર્ગચિત્રો ચીતરવા માટે જાણીતા બ્રિટિશ રંગદર્શી ચિત્રકાર. ચિત્રકાર વાર્લી પાસે તેઓ ચિત્રકલા શીખ્યા હતા. ત્યાર બાદ તેમણે કલાના શિક્ષણ ઉપર જીવન-નિર્વાહ કર્યો. જળરંગો વડે નિસર્ગના આલેખન અંગે તેમણે ઉત્તમ ભાષ્ય લખ્યું છે :…
વધુ વાંચો >કૉખ – જૉસેફ ઍન્ટોન
કૉખ, જૉસેફ ઍન્ટોન (Koch, Josef Anton), (જ. 27 જુલાઈ 1768, ટાયરોલ ઑસ્ટ્રિયા; અ. 12 જાન્યુઆરી 1839, રોમ, ઇટાલી) : રંગદર્શી જર્મન નિસર્ગ-ચિત્રકાર. જર્મનીમાં તાલીમ લઈ તેઓ 1793માં રોમ આવી વસેલા. તેમનાં નિસર્ગચિત્રો નિસર્ગની વિરાટતા અને ભવ્યતા પ્રગટ કરવામાં સફળ ગણાયાં છે. વિશાળ ભેખડો, પર્વતો, કોતરો, તેમાં વહેતાં ઝરણાં નદી અને…
વધુ વાંચો >