૨૪.૦૪
સોલંકી યુગથી સૌર અબિબિંદુ (Gegen Schein)
સોલંકી યુગ
સોલંકી યુગ ગુજરાતમાં સોલંકી (ચૌલુક્ય) વંશના રાજાઓનો સમય. ઈ. સ. 942માં મૂળરાજ 1લાએ સોલંકી વંશ સ્થાપ્યો અને કર્ણદેવ 2જાના સમયમાં આશરે ઈ. સ. 1299માં તેનો અંત આવ્યો. રાજ્યતંત્ર : સોલંકી વંશના સિદ્ધરાજ જયસિંહ, કુમારપાળ વગેરે પ્રતાપી રાજાઓના સમયમાં ગુજરાત રાજ્યનો નોંધપાત્ર વિકાસ થયો હતો. આબુ અને ચંદ્રાવતી તથા માળવા અને…
વધુ વાંચો >સોલંકી રમણીકલાલ છગનલાલ
સોલંકી, રમણીકલાલ છગનલાલ (જ. 12 જુલાઈ 1931, રાંદેર) : પત્રકાર. માતા ઇચ્છાબહેન. પિતા છગનલાલ. એમનું બાળપણ રાંદેરમાં વીત્યું; પછી તેઓ અભ્યાસ અર્થે સૂરત ગયા. 1949માં આઇરિશ પ્રેસ્બિટેરિયન મિશન સ્કૂલમાંથી મૅટ્રિક થયા, એમ.ટી.બી. કૉલેજમાંથી અર્થશાસ્ત્રના વિષયમાં બી.એ. તથા સાર્વજનિક લૉ કૉલેજમાંથી એલએલ.બી. થયા. વિદ્યાર્થીકાળમાં જ તેઓ 1950–54માં રાંદેર વિદ્યાર્થી મંડળના પ્રમુખ…
વધુ વાંચો >સોલંકી વૃંદાવન
સોલંકી, વૃંદાવન (જ. 1947) : ગુજરાતના આધુનિક ચિત્રકાર. શાલેય અભ્યાસ પછી મહારાજા સયાજીરાવ યુનિવર્સિટી ઑવ્ બરોડાની ફેકલ્ટી ઑવ્ ફાઇન આર્ટમાં કલાનો અભ્યાસ શરૂ કર્યો. અહીં જ્યોતિ ભટ્ટ અને ગુલામ મોહમ્મદ શેખ તેમના ગુરુ હતા. અભ્યાસ દરમિયાન બૉમ્બે આર્ટ સોસાયટીની એક વાર્ષિક ચિત્રહરીફાઈમાં ઇનામ મળતાં તેમનો આત્મવિશ્વાસ એટલો દૃઢ થયો કે…
વધુ વાંચો >સોલાપુર
સોલાપુર : મહારાષ્ટ્ર રાજ્યના પુણે વિભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું નગર. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 17° 41´ ઉ. અ. અને 75° 55´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો 14,886 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરમાં અહમદનગર અને ઓસ્માનાબાદ જિલ્લો, પૂર્વમાં ઓસ્માનાબાદ જિલ્લો અને કર્ણાટક રાજ્યસીમા, દક્ષિણે કર્ણાટક રાજ્યસીમા…
વધુ વાંચો >સોલારિયો આન્દ્રેઆ (Solario Andrea)
સોલારિયો, આન્દ્રેઆ (Solario, Andrea) (જ. આશરે 1465, લૉમ્બાર્દી, ઇટાલી; અ. 1524 પહેલાં) : ઇટાલિયન રેનેસાં-ચિત્રકાર. પોતાના શિલ્પી ભાઈ ક્રિસ્તોફેરો સોલારિયો પાસે તેમણે ચિત્રકલા અને શિલ્પકલાની તાલીમ લીધી. 1491માં તેમણે ભાઈ ક્રિસ્તોફેરો સાથે વેનિસની યાત્રા કરી. વેનિસમાં ચિત્રકાર ઍન્તૉનેલો દા મેસિના(Antonello da Messina)નાં ચિત્રો જોયાં એની દૂરગામી અસર તેમના સર્જન પર…
વધુ વાંચો >સોલિમેના ફ્રાન્ચેસ્કો (Solimena Francesco)
સોલિમેના, ફ્રાન્ચેસ્કો (Solimena, Francesco) (જ. 1657, ઇટાલી; અ. 1747, ઇટાલી) : ઇટાલિયન બરોક ચિત્રકાર. પિતા ઍન્જેલો સોલેમિના (1629–1716) પાસે તે ચિત્રકલાની તાલીમ પામ્યા. એ પછી ચિત્રકાર ફ્રાન્ચેસ્કો દિ મારિયા પાસે તેમણે ચિત્રકલાની તાલીમ લીધી. નેપલ્સ ખાતે સાન્તા પાઓલો મેગ્યોરી(Santa Paolo Maggiore)માં 1689–90માં તેમણે ભીંતચિત્રો ચીતર્યાં. ત્યારથી એમની પ્રતિષ્ઠા થઈ. આ…
વધુ વાંચો >સોલિહલ (Solihull)
સોલિહલ (Solihull) : ઇંગ્લડના પશ્ચિમ મિડલૅન્ડ્ઝમાં આવેલો મહાનગરીય વિસ્તાર. ભૌગોલિક સ્થાન : 52° 25´ ઉ. અ. અને 1° 45´ પ. રે.. સોલિહલ નગર એ ઘણું જ ખુશનુમા હવામાન ધરાવતું સ્થળ છે. તે બર્મિંગહામથી આશરે 10 કિમી.ને અંતરે આવેલું છે. અહીં સંખ્યાબંધ ઔદ્યોગિક વસાહતો છે. વળી કેટલીક વિશાળ વાણિજ્ય-કચેરીઓ પણ છે.…
વધુ વાંચો >સોલી (1) (Soli)
સોલી (1) (Soli) : તુર્કીના આઇસેલ પ્રાંતમાં આજના મર્સિનથી પશ્ચિમે આવેલું પ્રાચીન ઍનાતોલિયાનું દરિયાઈ બંદર. ર્હોડ્ઝના વસાહતીઓએ તેની સ્થાપના કરેલી. ઍલેક્ઝાન્ડરે ઈ. પૂ. 333માં જ્યારે તે કબજે કરેલું ત્યારે તે એટલું બધું સમૃદ્ધ અને જાહોજલાલીવાળું હતું તેથી તથા તે ઈરાન સાથે જોડાયેલું હોવાને કારણે તે ત્યાંથી તે વખતની 200 કલાત્મક…
વધુ વાંચો >સોલી (2)
સોલી (2) : સાયપ્રસ ટાપુ પરનું પ્રાચીન ગ્રીક શહેર. ગ્રીક નામ સોલોઈ. તે મૉર્ફોઉના ઉપસાગર પરના આજના કારાવૉસ્તાસીથી પશ્ચિમ તરફ આવેલું હતું. ટ્રોજનના યુદ્ધ પછીના ગાળામાં અતિક (Attic) વીર દ્વારા પરંપરાગત રીતે તેને વસાવવામાં આવેલું, તેથી જ તે કદાચ સાયપ્રસના દરિયાખેડુઓ (ઈ. પૂ. 1193) જેવા નિવાસીઓની યાદ અપાવે છે. બીજી…
વધુ વાંચો >સોલેનેસી
સોલેનેસી : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલું એક કુળ. બૅન્થામ અને હૂકરની વર્ગીકરણ-પદ્ધતિમાં તેનું સ્થાન આ પ્રમાણે છે : વર્ગ – દ્વિદળી, ઉપવર્ગ – યુક્તદલા (Gamopetalae), શ્રેણી – દ્વિસ્ત્રીકેસરી (Bicarpellatae), ગોત્ર – પૉલિમૉનિયેલ્સ, કુળ – સોલેનેસી. આ કુળમાં 85 જેટલી પ્રજાતિઓ અને 2200થી વધારે જાતિઓનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે; જેમનું પ્રાથમિકપણે…
વધુ વાંચો >સોલો રૉબર્ટ મૉર્ટન
સોલો, રૉબર્ટ મૉર્ટન (જ. 23 ઑગસ્ટ 1924, બ્રુકલીન, ન્યૂયૉર્ક, અમેરિકા) : 1987ના વર્ષ માટેના અર્થશાસ્ત્રના નોબેલ પારિતોષિકના વિજેતા અમેરિકન અર્થશાસ્ત્રી. સમગ્ર ઉચ્ચ શિક્ષણ અમેરિકાની હાર્વર્ડ યુનિવર્સિટીમાં લીધું, જ્યાંથી 1947માં બી.એ., 1949માં એમ.એ. અને 1951માં અર્થશાસ્ત્રમાં ડૉક્ટરેટની પદવી સંપાદન કરી. દરમિયાન 1949માં તેઓ કેમ્બ્રિજ ખાતેના મૅસેચૂસેટ્સ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ ટૅક્નૉલૉજી(MIT)માં અધ્યાપક તરીકે…
વધુ વાંચો >સોલોવેત્સ ટાપુઓ
સોલોવેત્સ ટાપુઓ : શ્વેત સમુદ્રમાં ઓનેગા અખાતના સંગમ પાસે રશિયાના વહીવટ હેઠળ આવેલા ટાપુઓનું જૂથ. ભૌગોલિક સ્થાન : 65° 07´ ઉ. અ. અને 35° 53´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો 347 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તે સોલોવેકીજ ઓસ્ત્રોવા નામથી પણ ઓળખાય છે. આ ટાપુસમૂહ સોલોવેત્સ, બૉલ્શૉય (અર્થ : મોટો) મકસલ્મા…
વધુ વાંચો >સોલ્ઝેનિત્સીન ઍલેક્ઝાન્ડર ઇસ્યેવિક
સોલ્ઝેનિત્સીન ઍલેક્ઝાન્ડર ઇસ્યેવિક (જ. 11 ડિસેમ્બર 1918, કિસ્લોવોદ્સ્ક, બ્લૅક ઍન્ડ કાસ્પિયન સમુદ્રની વચ્ચે, ઉત્તર કોકેસસ પહાડોની નજીક, રશિયા; અ. 3 ઑગસ્ટ 2008, મૉસ્કો) : રશિયન નવલકથાકાર. 1970ના સાહિત્ય માટેના નોબેલ પુરસ્કારના વિજેતા. પિતાનું મૃત્યુ તેમના જન્મ પહેલાં થયું હતું. બૌદ્ધિક કોઝેક કુટુંબમાં ટાઇપિસ્ટ માતા દ્વારા ઉછેર. શિક્ષણ રૉસ્તૉવ-ના-દોનુ યુનિવર્સિટીમાં. ગણિત,…
વધુ વાંચો >સૉલ્ટન સમુદ્ર
સૉલ્ટન સમુદ્ર : યુ.એસ.ના કૅલિફૉર્નિયા રાજ્યના છેક દક્ષિણ-મધ્યભાગમાં આવેલું ક્ષારીય જળથી બનેલું વિશાળ થાળું. ભૌગોલિક સ્થાન : 33° 19´ ઉ. અ. અને 115° 50´ પ. રે.. આ થાળું સરેરાશ સમુદ્રસપાટીથી 71 મીટર નીચે આવેલું છે. ભૂતકાળમાં ક્યારેક આ વિસ્તાર કૅલિફૉર્નિયાના અખાતને મથાળે પાણી નીચે રહેલો; પરંતુ આ અખાતને મળતી કૉલોરાડો…
વધુ વાંચો >સૉલ્ટપીટર (Saltpetre)
સૉલ્ટપીટર (Saltpetre) : ખનિજનો એક પ્રકાર. રાસાયણિક બંધારણ : KNO3. તેને નાઇટર નામથી પણ ઓળખાય છે. રસાયણશાસ્ત્રીઓ તેને પોટૅશિયમ નાઇટ્રેટ કહે છે. સામાન્ય રીતે તે ચૂનાખડક ગુફાઓમાં મળે છે. ઔદ્યોગિક ક્ષેત્રે સૉલ્ટપીટરનો ઉપયોગ દીવાસળીઓ, ગનપાઉડર, સ્ફોટકો અને કૃત્રિમ ખાતર બનાવવા થાય છે. વિશ્ર્લેષિક રસાયણશાસ્ત્રમાં તે અભિકારક (reagent) તરીકે વપરાય છે.…
વધુ વાંચો >સૉલ્ટ-રેન્જ (ભૂસ્તરીય)
સૉલ્ટ-રેન્જ (ભૂસ્તરીય) : ભારતના પંજાબ રાજ્ય તેમજ પાકિસ્તાનના પંજાબ પ્રાંત બંનેમાંથી પસાર થતી હારમાળા. પ્રાકૃતિક ભૂસ્તરશાસ્ત્ર તેમજ સ્તરવિદ્યાત્મક અભ્યાસ માટે સૉલ્ટ-રેન્જ ભારત–પાકિસ્તાન બંનેનો મહત્વનો વિસ્તાર ગણાય છે. ઘણા જૂના સમયથી આ વિસ્તાર તરફ ભૂસ્તરવિદોનું ધ્યાન દોરાયેલું. તેમાં જીવાવશેષયુક્ત સ્તરો રહેલા છે માટે તે મહત્વની છે. તે ઉપરાંત તેમાં જુદા જુદા…
વધુ વાંચો >સૉલ્ટ-રેન્જ (ભૌગોલિક)
સૉલ્ટ-રેન્જ (ભૌગોલિક) : પાકિસ્તાનના પંજાબ પ્રાંતના ઉત્તર ભાગમાં, સિંધુ અને જેલમ નદીઓની ખીણો વચ્ચે આવેલી ટેકરીઓ તેમજ ઓછી ઊંચાઈ ધરાવતા પર્વતોની શ્રેણી. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 71° પૂ. રે.થી 74° પૂ. રે. વચ્ચે પૂર્વ–પશ્ચિમ વિસ્તરેલી છે. તળેટી ટેકરીઓના નીચલા ઢોળાવોમાં રહેલા વિસ્તૃત સિંધવ-નિક્ષેપોને કારણે તેને ક્ષાર-હારમાળા (salt-range) નામ અપાયેલું છે.…
વધુ વાંચો >સૉલ્ટ-લેક સિટી
સૉલ્ટ-લેક સિટી : યુ.એસ.ના ઉટાહ રાજ્યનું પાટનગર અને મોટામાં મોટું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 40° 45´ ઉ. અ. અને 111° 53´ પ. રે.. તે ગ્રેટ સૉલ્ટ-લેકથી અગ્નિકોણમાં 18 કિમી.ને અંતરે અહીંની જૉર્ડન (ઍટલાસ) નદી પર આવેલું છે. અહીંના મુખ્ય ઉદ્યોગોમાં રસાયણો, વીજાણુ-સાધનો અને સામગ્રી, ખાદ્યપેદાશો, ધાતુપેદાશો, પોલાદ, ખાણસામગ્રી, શુદ્ધ કરેલું…
વધુ વાંચો >સૉલ્ટી આઇલૅન્ડ્ઝ
સૉલ્ટી આઇલૅન્ડ્ઝ : આયર્લૅન્ડ પ્રજાસત્તાકના અગ્નિકોણમાં આવેલા બે ટાપુઓ. તે વેક્સફૉર્ડના કાંઠાથી દૂર દરિયામાં આવેલા છે. ગ્રેટ સૉલ્ટી આ પૈકીનો મોટો ટાપુ છે. તે મુખ્ય ભૂમિ પરના કિલમોર ક્વે નામના માછીમારોના ગામથી આશરે 6 કિમી.ને અંતરે આવેલો છે. આજે આ ટાપુ પર પક્ષી-અભયારણ્ય ઊભું કરવામાં આવ્યું છે. નાનો ટાપુ આયર્લૅન્ડના…
વધુ વાંચો >સૉલ્ટો
સૉલ્ટો : દક્ષિણ અમેરિકાના ઉરુગ્વેનું બીજા ક્રમે આવેલું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 31° 23´ દ. અ. અને 57° 58´ પ. રે.. તે પાયસાન્ડુથી ઉત્તરે 97 કિમી. આવેલું છે. આ શહેર ઉત્તર ઉરુગ્વેના ખેડૂતો અને ભરવાડો માટેના અગત્યના વેપારી કેન્દ્ર તરીકેની જરૂરિયાતો પૂરી પાડે છે. આ વિસ્તારમાં થતી નારંગીની ખેતીને કારણે…
વધુ વાંચો >