ખંડ ૨૧
વૉ, ઈવેલિનથી ષષ્ઠી ઉપક્રમ
વ્હિટ્રીજ (થૉમસ) વર્ધિન્ગ્ટન (Whittredge (Thomas) Worthington)
વ્હિટ્રીજ, (થૉમસ) વર્ધિન્ગ્ટન (Whittredge, (Thomas) Worthington) (જ. 22 મે 1820, સ્પ્રિન્ગફીલ્ડ, ઓહાયો, યુ.એસ.; અ. 25 ફેબ્રુઆરી 1910, સમિટ, ન્યૂ જર્સી, યુ.એસ.) : અમેરિકાની હડ્સન રિવર ઘરાણાનો નિસર્ગ-ચિત્રકાર. તેનાં ચિત્રોમાં ચિત્રિત પ્રકાશ અને છાયા ઉપરથી દર્શક ચિત્રિત દિવસના સમયનું સાચું અનુમાન કરી શકે છે. માત્ર આટલી ચોકસાઈ જ નહિ, ચિત્રિત પ્રકાશ…
વધુ વાંચો >વ્હિપલ, જ્યૉર્જ હૉયટ (George Hoyt Whipple)
વ્હિપલ, જ્યૉર્જ હૉયટ (George Hoyt Whipple) (જ. 28 ઑગસ્ટ 1878, ઍશલૅન્ડ, ન્યૂહૅમ્પશાયર, યુ.એસ.; અ. 1 ફેબ્રુઆરી 1976) : સન 1934ના દેહધર્મવિદ્યા કે તબીબીવિદ્યા અંગેના નોબેલ પારિતોષિક-વિજેતા. તેઓ સાથે જ્યૉર્જ આર. મિનોટ અને વિલિયમ પી. મર્ફિને પણ આ સન્માન પ્રાપ્ત થયું હતું. વિપ્રણાશી પાંડુતા(pernicious anaemia)ના રોગમાં યકૃત વડે સારવાર કરવાથી ફાયદો…
વધુ વાંચો >વ્હિપલ, ફ્રેડ (Fred Lawrence Whipple)
વ્હિપલ, ફ્રેડ (Fred Lawrence Whipple) (જ. 1906, આયોવા સ્ટેટ, યુ.એસ.; અ. 30 ઑગસ્ટ 2004,) : વીસમી સદીના એક ખ્યાતનામ અમેરિકન ખગોળવિજ્ઞાની. કૅલિફૉર્નિયા યુનિવર્સિટીના લૉસ ઍન્જેલસ ખાતેથી વિજ્ઞાનના સ્નાતકની પદવી પ્રાપ્ત કરી અને આ યુનિવર્સિટીના બર્કલે (Berkeley campus) ખાતેના સંકુલમાં શિક્ષણ-સહાયક (teaching assistant) તરીકે કારકિર્દીનો આરંભ કર્યો. 1931માં લિક વેધશાળા (Lick…
વધુ વાંચો >વ્હિયર, કે. સી.
વ્હિયર, કે. સી. (જ. 1907 ઑસ્ટ્રેલિયા) : ઑસ્ટ્રેલિયન શિક્ષણકાર અને રાજ્યશાસ્ત્રી. આખું નામ વ્હિયર કેનેથ ક્લિન્ટન. તેમણે તેમનો અભ્યાસ સ્કૉચ કૉલેજ, મેલબોર્ન તથા ઑક્સફર્ડ જેવી પ્રખ્યાત શિક્ષણસંસ્થાઓમાં કરેલો. કારકિર્દીના પ્રારંભે 1934થી 1939 દરમિયાન ઑક્સફર્ડના ક્રાઇસ્ટ ચર્ચમાં સાંસ્થાનિક ઇતિહાસના વ્યાખ્યાતા તરીકે સેવા આપી. 1939થી 1944 સુધી કોલંબિયા યુનિવર્સિટી, ઑક્સફર્ડમાં ફેલો તરીકે…
વધુ વાંચો >વ્હિલર, મોર્ટિમર
વ્હિલર, મોર્ટિમર (જ. 1890; અ. 1976) : પુરાતત્વ-ખોદકામ-પદ્ધતિને સુયોજિત વૈજ્ઞાનિક સ્વરૂપ આપનાર પ્રસિદ્ધ પુરાવિદ. મધ્યમવર્ગીય સ્કૉટિશ પરિવારમાં જન્મેલ વ્હિલરનું પૂરું નામ રૉબર્ટ એરિક મોર્ટિમર વ્હિલર. અભ્યાસ પૂરો કર્યા પછીથી રૉયલ કમિશન ઑવ્ હિસ્ટૉરિકલ મ્યુઝિયમમાં જુનિયર સંશોધક તરીકે જોડાયા બાદ પહેલું વિશ્વયુદ્ધ ફાટી નીકળતાં એમણે ફ્રાન્સ અને ઇટાલીના મોરચે તોપદળમાં કામ…
વધુ વાંચો >વ્હિસ્લર
વ્હિસ્લર : સુસવાટા મારતું વાતાવરણ. સંવેદનશીલ ધ્વનિવર્ધક (audioamplifier) વડે પ્રસંગોપાત્ત, ઉત્સર્જિત થતો ઉચ્ચથી નિમ્ન આવૃત્તિવાળો, હળવેથી પસાર થતો (gliding) આ ધ્વનિ છે. પ્રારંભમાં તે અડધી સેકન્ડ જેટલો ટકે છે. ત્યારબાદ સમાન અંતરાલે (સમયાંતરે) તેનું પુનરાવર્તન થતું હોય છે. તે પછી, આવો અંતરાલ લાંબો થતો અને મંદ પડતો જાય છે. વાતાવરણમાં…
વધુ વાંચો >વ્હિસ્લર, જેમ્સ (ઍબોટ) મેકનીલ (WHISTLER JAMES (ABBOT) MCNEILL)
વ્હિસ્લર, જેમ્સ (ઍબોટ) મેકનીલ (WHISTLER JAMES (ABBOT) MCNEILL) (જ. 14 જુલાઈ 1834, લૉવેલ, મૅસેચૂસેટ્સ, યુ.એસ.; અ. 17 જુલાઈ 1903, લંડન) : લંડનના રાત્રિજીવનનાં ચિત્રો તથા વ્યક્તિચિત્રો આલેખવા માટે જાણીતો અમેરિકન ચિત્રકાર. એમના વડવાઓ સ્કૉટિશ અને આયરિશ ખાનદાનના હતા. વિદ્યાર્થી તરીકે તે ‘યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ મિલિટરી એકૅડેમી’માં જોડાયા પણ તુરત જ ત્યાંથી…
વધુ વાંચો >વ્હેલી વૉટસન જૉન (કર્નલ)
વ્હેલી વૉટસન જૉન (કર્નલ) (જ. 1838, પુણે; અ. 1889) : કાઠિયાવાડના 4થા પોલિટિકલ એજન્ટ તથા ગુજરાતના પુરાતત્વના જ્ઞાતા. પિતા વ્હેલી પુણેમાં બ્રિટિશ સરકારના એક અધિકારી હતા. 16 વર્ષની વયે જૉને ઇંગ્લૅન્ડમાં લશ્કરી તાલીમ પૂરી કરી ભારત આવી પુણે એક્સાઇન રેજિમેન્ટમાં ભરતી થયા. ક્રમશ: ઉત્તરોત્તર બઢતી મેળવતા જઈ 1862માં કૅપ્ટન થયા…
વધુ વાંચો >વ્હૉલર, ફ્રેડરિક (Wohler, Friedrich)
વ્હૉલર, ફ્રેડરિક (Wohler, Friedrich) (જ. 31 જુલાઈ 1800, જર્મની; અ. 23 સપ્ટેમ્બર 1882, ગોટિન્જન, જર્મની) : અકાર્બનિક (inorganic) પદાર્થમાંથી કાર્બનિક (organic) સંયોજન(યુરિયા)નું સૌપ્રથમ સંશ્લેષણ કરનાર તેમજ ધાત્વિક ઍલ્યુમિનિયમ બનાવવાની વિધિ વિકસાવનાર જર્મન રસાયણવિદ. તેમણે ફ્રૅન્કફર્ટ જિમ્નેશિયમમાં અભ્યાસ કર્યો હતો પણ તેઓ વિદ્યાર્થી તરીકે બહુ ઝળક્યા ન હતા. પાછળથી તેમણે આનું…
વધુ વાંચો >વ્હોરા, આશા રાણી (શ્રીમતી શકુંતલા વ્હોરા)
વ્હોરા, આશા રાણી (શ્રીમતી શકુંતલા વ્હોરા) [જ. 7 એપ્રિલ 1921, ચક્વાલ, જિ. ઝેલમ (હાલ પાકિસ્તાન)] : હિંદી કવયિત્રી અને નિબંધકાર. તેમણે સમાજવિદ્યા સાથે એમ.એ.ની ડિગ્રી મેળવી. તેમણે સામાજિક કાર્ય અને પત્રકારત્વ દ્વારા તેમની કારકિર્દીની શરૂઆત કરી. સાથોસાથ લેખનકાર્ય પણ કર્યું. તેમણે અત્યારસુધીમાં 86 ગ્રંથો આપ્યા છે. તેમાં ‘મહિલાયેં ઔર સ્વરાજ્ય’…
વધુ વાંચો >વૉ, ઈવેલિન
વૉ, ઈવેલિન (જ. 28 ઑક્ટોબર 1903, લંડન; અ. 10 એપ્રિલ 1966, કૉમ્બે ફ્લોરી, સમરસેટ, ઇંગ્લૅન્ડ) : અંગ્રેજ નવલકથાકાર. તેઓ લંડનના શ્રીમંત સમાજ પરની કટાક્ષમય નવલકથાઓના રચયિતા તરીકે સવિશેષ પ્રખ્યાત છે. એમની આ પ્રકારની કૃતિઓમાં વ્યંગ, હાસ્ય તથા કંઈક અંશે કટાક્ષ સાથે આધ્યાત્મિક અને ધાર્મિક વિષયો પણ સંલગ્ન છે. ઉચ્ચ વર્ગનાં…
વધુ વાંચો >વૉકર કરાર (સેટલમેન્ટ)
વૉકર કરાર (સેટલમેન્ટ) : વડોદરા રાજ્યના રેસિડેન્ટ કર્નલ વૉકરે કાઠિયાવાડના રાજાઓ સાથે વડોદરાના રાજાને ખંડણી ભરવા અંગે કરેલા કરાર. ઈ. સ. 1802માં પેશ્વા બાજીરાવ બીજા સાથેના વસઈના તહનામાથી અને 1804માં ગાયકવાડ સાથેના કરારથી પેશ્વા અને ગાયકવાડ ઉપર અંગ્રેજોની સત્તા સ્થપાઈ હતી. કર્નલ ઍલેક્ઝાન્ડર વૉકરને મુંબઈની અંગ્રેજ સરકારના પ્રતિનિધિ તરીકે વડોદરાના…
વધુ વાંચો >વૉકર, કર્નલ ઍલેક્ઝાન્ડર (વૉકર, મેજર)
વૉકર, કર્નલ ઍલેક્ઝાન્ડર (વૉકર, મેજર) : વડોદરા રાજ્યના રેસિડેન્ટ. તેમણે ત્યાં મહત્વની કામગીરી કરી હતી. વડોદરાના રાજા ગોવિંદરાવ ગાયકવાડનું સપ્ટેમ્બર 1800માં અવસાન થયું. એ પછી એમના બે પુત્રો આનંદરાવ અને કાન્હોજીરાવ વચ્ચે ગાદી માટે સંઘર્ષ થયો. એ બંનેએ લવાદી કરવા માટે મુંબઈની અંગ્રેજ સરકારને વિનંતી કરી. તેથી મુંબઈના ગવર્નર જોનાથન…
વધુ વાંચો >વૉકર, જૉન
વૉકર, જૉન (જ. 12 જાન્યુઆરી 1952, પૅપાકુરા, ન્યૂઝીલૅન્ડ) : ન્યૂઝીલૅન્ડના ઍથ્લેટિક્સના ખેલાડી. તેઓ વિશ્વના સર્વપ્રથમ સબ 3 : 50 માઇલ દોડનાર બન્યા. 12 ઑગસ્ટ 1975ના રોજ ગૉથનબર્ગ ખાતે દોડીને 3 : 49.4 જેટલો સમય નોંધાવ્યો. 1976માં ઑસ્લો ખાતે 4 : 51.4નો સમય નોંધાવીને 2,000 મી.નો વિશ્વઆંક સ્થાપ્યો, તે પૂર્વે મોન્ટ્રિયલ…
વધુ વાંચો >વૉકર, જૉન અર્નેસ્ટ (Walker, John Earnest)
વૉકર, જૉન અર્નેસ્ટ (Walker, John Earnest) (જ. 7 જાન્યુઆરી 1941, હેલિફેક્સ, ઇંગ્લૅન્ડ) : બ્રિટિશ રસાયણવિદ અને 1997ના વર્ષના રસાયણશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા. 1969માં યુનિવર્સિટી ઑવ્ ઑક્સફર્ડમાંથી ડૉક્ટરેટ પદવી મેળવ્યા બાદ વૉકરે અમેરિકા અને પૅરિસમાં આવેલ યુનિવર્સિટીઓ ખાતે વિવિધ સંશોધન-યોજનાઓ પર કાર્ય કર્યું. 1974માં તેઓ કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીમાં મેડિકલ રિસર્ચ કાઉન્સિલ…
વધુ વાંચો >વૉકરની (પોલાદ-પટ્ટી) તુલા (Walker’s steelyard balance)
વૉકરની (પોલાદ–પટ્ટી) તુલા (Walker’s steelyard balance) : વિશિષ્ટ ઘનતા માપવા માટેનું સાધન. ખનિજો(કે ખડક-ટુકડા)ની વિશિષ્ટ ઘનતા માપવા માટે વૉકરે તૈયાર કરેલી પોલાદપટ્ટીની તુલા ઉપયોગમાં લેવાય છે. આ સાધનનો મુખ્ય ભાગ તેની અંકિત પટ્ટી હોય છે. આ પટ્ટીના એક છેડાનો થોડોક ભાગ ઉપર તરફની ધારમાં દાંતાવાળો રાખીને, તેને બીજી એક ઊભી…
વધુ વાંચો >વૉકિહુરી, ડગ્લાસ
વૉકિહુરી, ડગ્લાસ (જ. 26 સપ્ટેમ્બર 1963, મૉમ્બાસા, કેન્યા) : કેન્યાના ઍથ્લેટિક્સના ખેલાડી. 1987ની વિશ્વ મૅરથોન વિજયપદકમાં તેમનો વિજય આશ્ર્ચર્યજનક હતો, પરંતુ પછીનાં 3 વર્ષ તેમણે પ્રભાવક રેકર્ડ દાખવ્યો અને ઑલિમ્પિક રજતચન્દ્રક 1988માં અને કૉમનવેલ્થ સુવર્ણચન્દ્રક 1990માં જીત્યા. 1983માં તેઓ વિશેષ તાલીમ માટે જાપાન ગયા. 1986માં તેમની પ્રથમ મૅરથોન દોડમાં તેમણે…
વધુ વાંચો >વૉગેલ, પોલા (ઍન)
વૉગેલ, પોલા (ઍન) (જ. 16 નવેમ્બર 1951, વૉશિંગ્ટન ડી.સી.) : અમેરિકાનાં મહિલા નાટ્યકાર. શિક્ષણ : પેન્સિલવૅનિયા 1969-70, 1971-72; કૅથલિક યુનિવર્સિટી, વૉશિંગ્ટન ડી.સી. 1972-74, બી.એ., કૉર્નેલ યુનિવર્સિટી, ઇથાકા, ન્યૂયૉર્ક 1974-77, એ. બી. ડી. તેમણે નીચે મુજબ અનેકવિધ કામગીરી બજાવી : સેક્રેટરી, મુવિંગ વૅન કંપની પૅકર, ફૅક્ટરી પૅકર, 1960-71; વિમેન્સ સ્ટડિઝ તથા…
વધુ વાંચો >વોગેલિયા
વોગેલિયા : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા પ્લમ્બેજિનેસી કુળની મુખ્યત્વે ઉષ્ણપ્રદેશોમાં મળી આવતી ક્ષુપ પ્રજાતિ. ઉત્તર ગુજરાત અને સૌરાષ્ટ્રના ડુંગરાળ પ્રદેશમાં તથા આબુનાં જંગલોમાં થાય છે. તે 1.8 મી.થી 3.0 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવે છે. તેની છાલ રાખોડી રંગની હોય છે. પ્રકાંડ અને શાખાઓ ગોળાકાર અને ઊભી રેખાઓવાળાં હોય છે. પર્ણો કંઈક અંશે…
વધુ વાંચો >વૉગ્લર, એબી
વૉગ્લર, એબી (જ. 1749, વુર્ઝબર્ગ, જર્મની; અ. 1814) : અઢારમી સદીના જર્મન સંગીતકાર અને સ્વરનિયોજક. વુર્ઝબર્ગના એક વાયોલિન બનાવનારના તે પુત્ર હતા. 1771માં તેમને ઇટાલીના બોલોન્યા નગરમાં સંગીતનું શિક્ષણ મેળવવા માટે શિષ્યવૃત્તિ મળી. બોલોન્યા અકાદમી ઑવ્ મ્યુઝિકમાં ખ્યાતનામ ગણિતજ્ઞ તથા સંગીતજ્ઞ પાદરી જિયામ્બાતિસ્તા માર્તિની તથા પછીથી પાદુઆમાં વાલોત્તીની રાહબરી નીચે…
વધુ વાંચો >