ખંડ ૨૦
વિકરી, વિલિયમથી વૈંપટિ, ચિન્ન સત્યમ્
વેલ્લોર
વેલ્લોર : તામિલનાડુ રાજ્યના ઉત્તર આર્કટ આંબેડકર જિલ્લાનું જિલ્લામથક, તાલુકો તથા શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 12° 56´ ઉ. અ. અને 79° 08´ પૂ. રે.. ઉત્તર આર્કટ આંબેડકર જિલ્લામાં પૂર્વઘાટના ભાગરૂપ આવેલી જાવાદીસ હારમાળા આ વેલ્લોર તાલુકા સુધી વિસ્તરેલી છે. વેલ્લોર શહેર નાની નાની ટેકરીઓથી ઘેરાયેલું છે. અહીં અનામત જંગલો આવેલાં…
વધુ વાંચો >વેલ્વિત્સિયેસી
વેલ્વિત્સિયેસી : અનાવૃતબીજધારી વનસ્પતિઓના ક્લેમીડોસ્પર્મોપ્સિડા વર્ગનું એક કુળ. આ કુળમાં એકમાત્ર વનસ્પતિ Welwitschia mirabilisનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. તે દક્ષિણ-પશ્ચિમ આફ્રિકામાં વૅલ્વિસના અખાતના ઉત્તર અને દક્ષિણ દરિયાકિનારે અને એન્જોલામાં થાય છે. તે વર્ષ દરમિયાન 2.5 સેમી.થી પણ ઓછો વરસાદ થતો હોય તેવી અત્યંત શુષ્ક આબોહવામાં થાય છે. પ્રકાંડ આડા ઉપવલયી…
વધુ વાંચો >વેલ્શ ભાષા અને સાહિત્ય
વેલ્શ ભાષા અને સાહિત્ય : ઇન્ડો-યુરોપિયન કુળની, કેલ્ટિકની ઉપશાખાઓ પૈકીની, બ્રાઇથૉનિક સમૂહની ભાષાઓમાંની, ઇંગ્લૅન્ડના વેલ્સમાં બોલાતી અને લખાતી વેલ્શ પ્રજાની રાષ્ટ્રીય ભાષા. વેલ્સમાં રહેતા લોકોમાંથી 20 ટકા વેલ્શ અને અંગ્રેજી એમ બંને ભાષાઓ બોલે છે. છેક 1536થી વેલ્શ ભાષા રાજ્યની સત્તાવાર ભાષા નથી; જોકે રાજ્યના સત્તાવાર દસ્તાવેજો વેલ્શ ભાષામાં લખાય…
વધુ વાંચો >વેલ્સ, એચ. જી.
વેલ્સ, એચ. જી. (જ. 21 સપ્ટેમ્બર 1866, બ્રોમલી, કૅન્ટ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 13 ઑગસ્ટ 1946, લંડન) : અંગ્રેજ નવલકથાકાર, પત્રકાર, સમાજશાસ્ત્રી અને ઇતિહાસકાર. સર્વસામાન્ય મધ્યમ વર્ગની પશ્ર્ચાદ્ભૂમિકામાં એમની ઘણી નવલકથાઓનું સર્જન થયું છે. એક નવલકથાકાર, ઇતિહાસવિદ તથા વૈજ્ઞાનિક કથાસાહિત્યના પ્રણેતા તરીકે તેઓ સુપ્રસિદ્ધ છે. ઈ. સ. 1900માં એમની નવલકથા ‘ટોનો બન્ગે’…
વધુ વાંચો >વેલ્સ, ઍલન
વેલ્સ, ઍલન (જ. 3 મે 1952, એડિનબરો, યુ.કે.) : ઍથ્લેટિક્સના આંગ્લ ખેલાડી. 1980માં 100 મીટરમાં તેઓ ઑલિમ્પિક રમતોમાં ચૅમ્પિયન બન્યા અને તે વખતે તેમની વય 28 હોવાથી, એ ચૅમ્પિયનશિપમાં તેઓ સૌથી મોટી ઉંમરના ચૅમ્પિયન હતા. યુ.એસ.ના બહિષ્કારના કારણે તેઓ ટોચના અમેરિકન ખેલાડી સામે પોતાની તાકાતનું પ્રદર્શન કરી શક્યા નહિ, પરંતુ…
વધુ વાંચો >વેલ્સ, ઓર્સન
વેલ્સ, ઓર્સન (જ. 6 મે 1915, કેનોશા, વિસ્કૉન્સિન, અમેરિકા; અ. 9 ઑક્ટોબર 1985) : અભિનેતા, નિમર્તિા, દિગ્દર્શક અને પટકથાલેખક. પૂરું નામ જ્યૉર્જ ઓર્સન વેલ્સ. વિશ્વની પ્રશિષ્ટ સિનેકૃતિઓમાં અવ્વલ ગણાતી ‘સિટિઝન કેન’ના સર્જને વેલ્સને ટોચના ચિત્રસર્જકોમાં સ્થાન અપાવ્યું હતું. વેલ્સે પોતાની કારકિર્દીનો પ્રારંભ સિને-પત્રકાર તરીકે કર્યો હતો. એ પછી રંગભૂમિ પર…
વધુ વાંચો >વેલ્સ હૉરેસ
વેલ્સ હૉરેસ (જ. 21 જાન્યુઆરી 1815, હાર્ટફૉર્ડ, વેરમોન્ટ, યુ.એસ.; અ. 24 જાન્યુઆરી 1848, ન્યૂયૉર્ક, યુ.એસ.) : અમેરિકન દંત-વૈદ્ય અને શલ્યક્રિયામાં દર્દની સંવેદનાને બધિર કરવા માટે નિશ્ચેતક (ઍનિસ્થેસિયા) વાપરનાર પ્રથમ તજ્જ્ઞ. હાર્ટફૉર્ડમાં દાંતના દાક્તર તરીકે ફરજ બજાવતાં તેમણે નાઇટ્રસ ઑક્સાઇડ(‘લાફિંગ ગૅસ’)ના ગુણધર્મનો શસ્ત્રક્રિયામાં દર્દીની પીડા ટાળવા માટે ઉપયોગ કર્યો. નાઇટ્રસ ઑક્સાઇડનો…
વધુ વાંચો >વેવિશાળ
વેવિશાળ (1949) : ઝવેરચંદ મેઘાણીની જાણીતી સામાજિક નવલકથા ‘વેવિશાળ’ પર આધારિત ગુજરાતી ચલચિત્ર. કીર્તિ પિક્ચર્સના નેજા હેઠળ નિર્માતા પી. બી. ઝવેરીએ નવલકથાનું જ નામાભિધાન રાખી આ ફિલ્મનું નિર્માણ કર્યું. ‘વેવિશાળ’નું દિગ્દર્શન અને સંવાદ-લેખન ચતુર્ભુજ દોશીનાં હતાં. ચિત્રની વાતર્િ આ પ્રમાણે છે : બે વણિક પરિવારો અન્યોન્ય સાથે લગ્નસંબંધથી જોડાય છે.…
વધુ વાંચો >વેવેલ, લૉર્ડ આર્કિબાલ્ડ પર્સિવલ
વેવેલ, લૉર્ડ આર્કિબાલ્ડ પર્સિવલ (જ. 5 મે 1883, કોલચેસ્ટર, ઇસૅક્સ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 24 મે 1950, લંડન) : બ્રિટિશ ફિલ્ડમાર્શલ, મુત્સદ્દી અને વહીવટકર્તા ઈ. સ. 1943થી 1947 સુધીના સમયમાં એમણે હિંદના વાઇસરૉય અને ગવર્નર જનરલ તરીકે કામ કર્યું હતું. એમના પિતા લશ્કરમાં અધિકારી હતા. લૉર્ડ વેવેલે સૅન્ડહર્સ્ટની વિન્ચેસ્ટર કૉલેજ તથા રૉયલ…
વધુ વાંચો >વેશ્યાપ્રથા
વેશ્યાપ્રથા : પોતાના દેહના સોદા દ્વારા ગ્રાહકોની જાતીય પિપાસાને સંતોષવાની સેવા આપતી પ્રથા. વેશ્યાપ્રથા વિશ્વની કેટલીક પ્રાચીનતમ પ્રથાઓમાંની એક છે. તેને એક વ્યવસાય ગણવામાં આવે છે. આ વ્યવસાય માત્ર સ્ત્રીઓ જ ચલાવે છે એવું મનાય છે. પરંતુ પુરુષ- વેશ્યાઓ પણ સમગ્ર વિશ્વમાં જોવા મળે છે. ‘વેશ્યા’ શબ્દ ઉપરાંત ‘ગણિકા’, ‘રૂપજીવિની’…
વધુ વાંચો >વિકરી, વિલિયમ
વિકરી, વિલિયમ (જ. 1914, વિક્ટૉરિયા, બ્રિટિશ કોલંબિયા, કૅનેડા; અ. 13 ઑક્ટોબર 1996, ન્યૂયૉર્ક) : અર્થશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા અમેરિકન અર્થશાસ્ત્રી. માત્ર અસમમિતીય માહિતી (asymetric information) જ ઉપલબ્ધ હોય તેવા સંજોગોમાં લેવાતા નિર્ણયો પાછળ કયા પ્રકારનાં પરિબળો કામ કરતાં હોય છે તેનું વિશ્લેષણ કરતો સિદ્ધાંત તારવવા બદલ 1996નું અર્થશાસ્ત્ર માટેનું…
વધુ વાંચો >વિકલ, શ્રીવત્સ
વિકલ, શ્રીવત્સ (જ. 1930, રામનગર, જમ્મુ; અ. 1970, તેજપુર, આસામ) : ડોગરી વિદ્વાન. પંડિત પરિવારમાં જન્મ. તેમણે નાની ઉંમરમાં તેમનાં માતાપિતા ગુમાવેલાં. તેથી અનુકૂળ સંજોગો માટે એક સ્થળેથી બીજા સ્થળે તેમને ભટકવું પડેલું. તે દરમિયાન તેઓ ક્ષયરોગનો ભોગ બન્યા હતા. તેમણે 20 વર્ષની વયે ટૂંકી વાર્તાઓ અને કાવ્યો લખવાનો પ્રારંભ…
વધુ વાંચો >વિકલ સમીકરણો
વિકલ સમીકરણો : x, y અને y ના x વિશેના વિકલન ફળોને સમાવતું કોઈ પણ સમીકરણ. દા.ત., વગેરે વિકલ સમીકરણો છે. વિકલ સમીકરણોનું જ્ઞાન ગણિત સિવાયની વિજ્ઞાનની અન્ય શાખાઓ તથા સમાજવિદ્યાની શાખાઓના અભ્યાસમાં પણ ઘણું ઉપયોગી છે. વિકલ સમીકરણમાં આવતા મહત્તમ કક્ષાના વિકલનફળની કક્ષાને વિકલ સમીકરણની કક્ષા (order) કહેવાય છે.…
વધુ વાંચો >વિકસિત અને વિકાસશીલ દેશો
વિકસિત અને વિકાસશીલ દેશો : માથાદીઠ આવકની કસોટીના આધાર પર કરવામાં આવેલું દુનિયાના દેશોનું વર્ગીકરણ. 1950-60ના દસકામાં દુનિયાના ગરીબ દેશોના આર્થિક વિકાસના પ્રશ્નોની ચર્ચા અર્થશાસ્ત્રીઓએ હાથ ધરી ત્યારે તેમણે વિશ્લેષણના હેતુ માટે દુનિયાના દેશોને બે વિભાગમાં વહેંચ્યા હતા. એ દસકાના ઉત્તરાર્ધમાં દુનિયાની માથાદીઠ આવક અમેરિકાના 200 ડૉલર જેટલી અંદાજવામાં આવી…
વધુ વાંચો >વિકળો
વિકળો : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા સિલેસ્ટ્રેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Gymnosporia montana (Roth) Benth syn. spinosa (Forsk.) Flori (l syn – Maytenus emarginata) (સં. વિકંકત્; હિં. કંટાઈ, વંજ, બૈકલ; ગુ. વિકળો, બહેકળ) છે. તે ક્ષુપ કે નાના વૃક્ષ-સ્વરૂપે સમગ્ર ભારતમાં, ખાસ કરીને ડુંગરાળ જમીનમાં થાય છે. પર્ણપાતી (deciduous)…
વધુ વાંચો >વિકાચીભવન (devitrification)
વિકાચીભવન (devitrification) : કાચમય કણરચનાવાળા ખડકોની અમુક ચોક્કસ ખનિજ-ઘટકોમાં છૂટા પડવાની ઘટના. છૂટા પડતા ઘટકોમાં સામાન્ય રીતે ક્વાર્ટ્ઝ અને ફેલ્સ્પારના અતિસૂક્ષ્મ સ્ફટિકો હોય છે. કાચમય સ્થિતિમાં ઘનીભવન થયા પછીથી સ્ફટિકમય સ્થિતિમાં થતો ફેરફાર આ ઘટનાની ખાસિયત છે. ઑબ્સિડિયન કે પિચસ્ટૉન જેવા મળૂભૂત કાચમય અગ્નિકૃત ખડકમાંથી નાના પાયા પર થતા આ…
વધુ વાંચો >વિકાસ
વિકાસ : લોકોના જીવનધોરણને ઊંચે લઈ જતાં પરિવર્તનો. વિકાસનો ખ્યાલ આદર્શલક્ષી (normative) છે. તેથી તેમાં કયાં અને કેવાં પરિવર્તનોને વિકાસ ગણવો એ વિશે મતમતાંતર પ્રવર્તે છે. આને કારણે અર્થશાસ્ત્રીઓ વિકાસને બદલે આર્થિક વૃદ્ધિ (economic growth) કે વૃદ્ધિ(growth)ના ખ્યાલને પસંદ કરે છે; જેમાં કોઈ આદર્શ અભિપ્રેત નથી. આર્થિક વૃદ્ધિ એટલે રાષ્ટ્રના…
વધુ વાંચો >વિકાસનાં સોપાનો
વિકાસનાં સોપાનો : જુઓ સોપાનો, બાળવિકાસનાં.
વધુ વાંચો >વિકાસ બૅંકો
વિકાસ બૅંકો : આર્થિક વિકાસ માટે સહાયરૂપ બનતી બૅંકો. વિકાસ બૅંક અવિકસિત મૂડીબજાર તેમજ વ્યાપારી બૅંકોનું લાંબાગાળાનું ધિરાણ પૂરું પાડવાના આશયથી અસ્તિત્વમાં આવેલી સંસ્થા છે. તેનું કાર્ય મુખ્યત્વે નાણાકીય અછતને અનુરૂપ સહાય પૂરી પાડવાનું છે. આ ઉપરાંત તે તકનીકી સહાય તેમજ વિકાસ માટે તજ્જ્ઞો દ્વારા સલાહની પણ વ્યવસ્થા ગોઠવી આપે…
વધુ વાંચો >વિકાસ-વળતર
વિકાસ-વળતર : આયકર અધિનિયમ 1961 હેઠળ નવાં યંત્રો અને વહાણોની ખરીદકિંમતના નિર્દિષ્ટ દરે ધંધાની કરપાત્ર આવકમાંથી આપવામાં આવતી કપાત. દેશના ઝડપી ઔદ્યોગિક વિકાસ માટે વિશ્વભરની સરકારો જાહેર વિત્તવ્યવસ્થા હેઠળ વિવિધ યુક્તિ-પ્રયુક્તિઓ અજમાવે છે. ભારત સરકારે પણ તેવી યુક્તિ-પ્રયુક્તિઓ અજમાવી છે. સીધા કરવેરા હેઠળ સરકારે આવકવેરા દ્વારા આવી પ્રયુક્તિ અજમાવી છે.…
વધુ વાંચો >