૬(૨).૧૫
ગૉથિક નવલકથાથી ગોરે, નારાયણ ગણેશ
ગોબેલ્સ, પૉલ જૉસેફ
ગોબેલ્સ, પૉલ જૉસેફ (જ. 29 ઑક્ટોબર 1897, રીટદ રાઇનલૅન્ડ; અ. 1 મે 1945, બર્લિન) : હિટલરના અગ્રણી સાથીદાર તથા નાઝી શાસનકાળ દરમિયાન જર્મનીના પ્રચારમંત્રી (1933–45). પિતા કૅથલિક ધર્મના અનુયાયી અને કારખાનામાં મુકાદમ. શિક્ષણ બૉન, બર્લિન તથા હેડેનબર્ગ યુનિવર્સિટીઓમાં. 1921માં ડૉક્ટરેટની પદવી પ્રાપ્ત કરી. અપંગ હોવાથી ફરજિયાત ભરતીમાંથી મુક્તિ મેળવી. પહેલા…
વધુ વાંચો >ગોભિલ ગૃહ્યસૂત્ર
ગોભિલ ગૃહ્યસૂત્ર : જુઓ કલ્પસૂત્ર.
વધુ વાંચો >ગોમટેશ્વર
ગોમટેશ્વર : પહેલા તીર્થંકર ઋષભદેવના પુત્ર બાહુબલિ. ઋષભદેવને બે પુત્રો, ભરત અને બાહુબલિ. ઋષભદેવે પોતાનું રાજ્ય પુત્રોને વહેંચી આપીને સંન્યસ્ત લીધું. વખત જતાં ભરતે દિગ્વિજય માટે નીકળવા તૈયારી કરી. બાહુબલિએ તેથી અનેક જીવોની હિંસા થવાની હોવાથી વિરોધ કર્યો. વાદવિવાદ થતાં બંને ભાઈઓએ યુદ્ધ કર્યું. જીત્યા છતાં ભરતને રાજ્ય સોંપી બાહુબલિ…
વધુ વાંચો >ગોમતી-1
ગોમતી-1 : ઉત્તરપ્રદેશમાં આવેલી ગંગાને મળતી ઉપનદી. તેની લંબાઈ 800 કિમી. છે. તેનું સ્રાવક્ષેત્ર (catchment area) 18,750 ચોકિમી. છે. પીલીભીત જિલ્લાની પૂર્વે 32 કિમી. ઉપર તેનું ઉદગમસ્થાન છે. 56 કિમી. પછી તેને જોકનાઈ નદી મળે છે. ત્યારબાદ તે બારે માસ વહે છે. નદીના વળાંકોને કારણે તે ધીમી ધીમી વહે છે.…
વધુ વાંચો >ગોમુખ (ગાર્ગૉયલ)
ગોમુખ (ગાર્ગૉયલ) : પાણી બહાર લઈ જવા માટે વપરાતો ગાયના અથવા બીજા કોઈ પ્રાણીના મુખના આકારવાળા પથ્થરમાંથી કંડારાયેલો ભાગ. શિવમંદિરમાં શિવલિંગની જલાધારીના પાણીના નિકાલ માટે ખાસ કરીને ગોમુખ વપરાય છે. મંદિરોની અગાસી અથવા ઘુમ્મટની ફરતે ગોમુખની વ્યવસ્થા કરાય છે. આધુનિક મકાનોમાં આર.સી.સી.ના ગાર્ગૉયલ વપરાય છે. રવીન્દ્ર વસાવડા
વધુ વાંચો >ગોમ્ફ્રીના (Gomphrena)
ગોમ્ફ્રીના (Gomphrena) : કુળ Amarantaceaeનો કોઈ પણ ઋતુમાં ઊગી શકતો, 30થી 40 સેમી. ઊંચો મોસમી ફૂલનો છોડ. ગુ. બટન, અં. Globe Amaranthus = Bachelor’s button. જાંબલી રંગનો પ્રકાંડ; સપ્ટેમ્બરથી નવેમ્બર અને જાન્યુઆરીથી એપ્રિલ સુધી લાલાશ પડતા કે જાંબલી કે સફેદ, જાંબુડા કે કેસરી રંગના નાના પરિમિત મુંડક પુષ્પવિન્યાસમાં આવતાં પુષ્પો;…
વધુ વાંચો >ગૉમ્બર્ગ, મોઝીઝ (Gomberg, Moseis)
ગૉમ્બર્ગ, મોઝીઝ (Gomberg, Moseis) (જ. 8 ફેબ્રુઆરી 1866, ઇલિઝાવેટગ્રાટ, રશિયા; અ. 12 ફેબ્રુઆરી 1947, ઍન આર્બર, મિશિગન, યુ.એસ.) : રસાયણશાસ્ત્રમાં મુક્ત મૂલકો(free radicals)ના આદ્ય સંશોધક અને જન્મે રશિયન પણ અમેરિકન રસાયણવિદ. તેમણે મુક્ત મૂલકોના અભ્યાસનો પ્રારંભ કર્યો અને 1900માં સૌપ્રથમ પ્રમાણભૂત મુક્ત મૂલક ટ્રાઇફિનાઇલ મેળવ્યો. તેમના પિતાની ઝારવિરોધી ચળવળના કારણે…
વધુ વાંચો >ગોમ્મટસાર
ગોમ્મટસાર (ઈ. દસમી સદી) : કર્મસિદ્ધાંતનું ગાથાબદ્ધ નિરૂપણ કરતો પ્રાકૃત ગ્રંથ. રચયિતા સિદ્ધાંતચક્રવર્તી નેમિચન્દ્રાચાર્ય. ભાષા શૌરસેની પ્રાકૃત. ગંગવંશીય રાજા રાજમલ્લના મંત્રી ચામુંડરાય, જેમનું બીજું નામ ગોમ્મટ હતું તેમની પ્રેરણાથી આ ગ્રંથ રચાયો તેથી તેનું નામ ‘ગોમ્મટસાર’ રખાયું. ગ્રંથનું અન્ય નામ ‘પંચસંગ્રહ’ પણ છે, કેમ કે તેમાં બંધ, બધ્યમાન, બંધસ્વામી, બંધનો…
વધુ વાંચો >ગોયલ, પીયૂષ
ગોયલ, પીયૂષ (જ. 13 જૂન, 1964, મુંબઈ) : નાણાં પરની સ્થાયી સમિતિ અને સંરક્ષણ મંત્રાલય માટેની સલાહકાર સમિતિના સભ્ય. પિતા વેદપ્રકાશ ગોયલ અને માતા ચંદ્રકાંતા ગોયલ.તેમનાં માતા મહારાષ્ટ્રમાં ત્રણ વખત ભારતીય જનતા પાર્ટી(ભાજપ) વિધાનસભાના સભ્ય હતા અને તેમના પિતાએ 2001થી 2003 દરમિયાન વાજપેયી સરકારમાં શિપિંગ માટે કેન્દ્રીય પ્રધાન તરીકે સેવા…
વધુ વાંચો >ગોયલ, સુરેશ
ગોયલ, સુરેશ (જ. 20 જૂન 1943, અલ્લાહાબાદ, ઉત્તરપ્રદેશ; અ. 13 એપ્રિલ 1978, વારાણસી) : બૅડમિન્ટનની રમતના આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરના ભારતીય ખેલાડી. તેઓ રેલવેની ટીમ તરફથી વર્ષો સુધી રમ્યા અને 5 વાર રાષ્ટ્રીય વિજેતા બન્યા. મ્યૂનિક ઑલિમ્પિક પૂર્વે યોજાયેલી ડેમૉન્સ્ટ્રેશન ટુર્નામેન્ટમાં વિશ્વના 11 દેશોના ઉત્કૃષ્ટ 22 ખેલાડીઓમાં સ્થાન પામી મ્યૂનિક ગયા. આંતરરાષ્ટ્રીય…
વધુ વાંચો >ગૉથિક નવલકથા
ગૉથિક નવલકથા : અઢારમી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં અને ઓગણીસમી સદીના પૂર્વાર્ધમાં પશ્ચિમી દેશોમાં લોકપ્રિય નીવડેલી વીરશૃંગારરસની કથા. ‘ગૉથિક’નો કઢંગું, અસંસ્કૃત, અસંસ્કારી કે અણઘડ એવો અર્થ કરવામાં આવતો. અઢારમી સદીના પૂર્વાર્ધના નવપ્રશિષ્ટવાદ(neoclassicism)ની અતિશય ધીરગંભીરતાના પ્રત્યાઘાત રૂપે લેખકોને આ સાહિત્યપ્રકારનું આકર્ષણ જાગ્યું. આ નવલકથાઓમાં ભયંકર, રહસ્યરંગી તથા લોકોત્તર પાત્રો-પ્રસંગો આલેખવામાં આવતાં. તે માટે…
વધુ વાંચો >ગૉથિક રિવાઇવલ
ગૉથિક રિવાઇવલ (ઈ.સ. અઢારમી-ઓગણીસમી સદી) : પાશ્ચાત્ય દેશોના સ્થાપત્યના સંદર્ભમાં ગૉથિક શૈલીની સ્થાપત્યકલાનો પુન:પ્રસાર. આ સમય દરમિયાન ગૉથિક શૈલીનો મકાનોનાં આયોજનમાં ખૂબ જ પ્રભાવ રહ્યો, જે તત્કાલીન શૈલીઓથી અલગ વિચારધારા દર્શાવતો હતો. ખાસ કરીને ઇંગ્લૅન્ડમાં અઢારમી સદીથી આની અસર સારી પ્રસરેલી હતી અને તેના દ્વારા ભારતમાં પણ અંગ્રેજ સમયનાં બાંધકામોમાં…
વધુ વાંચો >ગૉથિક સ્થાપત્ય
ગૉથિક સ્થાપત્ય : પશ્ચિમ યુરોપમાં મધ્યકાલના ઉત્તર ભાગમાં રોમનસ્ક અને બાઇઝેન્ટાઇન કલાસ્વરૂપોમાંથી ઉદભવેલ સ્થાપત્યશૈલી. તે સોળમી સદીમાં પુનર્જાગૃતિકાળ સાથે સમાપ્ત થઈ. અનેક ઉત્તમ દેવળોનું બાંધકામ આ શૈલીમાં થયું છે. તેમાં ઉપરના ભાગ સીધી ધારવાળી કમાન સાથે ખૂબ ઊંચા બાંધેલા હોય, એ એની વિશિષ્ટતા હતી. મોટા વજનદાર પથ્થરો અને સ્તંભો વગેરેથી…
વધુ વાંચો >ગોદરેજ અદી
ગોદરેજ અદી (જ. 3 એપ્રિલ, 1942, મુંબઇ -) : પ્રસિદ્ધ ભારતીય સાહસિક ઉદ્યોગપતિ, ગોદરેજ ગ્રૂપના ચૅરમૅન. વર્ષ 2021માં ગોદરેજ ગ્રૂપના ચૅરમૅન તરીકે નિવૃત્તિ જાહેર કરી હતી. ત્યારબાદ તેમને સન્માનીય ચૅરમૅન તરીકે જાહેર કરવામાં આવ્યા છે. પિતા બુર્જોજી ગોદરેજ. માતા જય ગોદરેજ. પત્ની પરમેશ્વર ગોદરેજ. પરમેશ્વર ગોદરેજ પ્રસિદ્ધ સેલિબ્રિટી હતાં, જેનું…
વધુ વાંચો >ગોદાન
ગોદાન (1936) : મુનશી પ્રેમચંદની હિંદી નવલકથા. હિંદીની તે સર્વાધિક લોકપ્રિય નવલકથા છે. એમાં મુખ્ય કથાનક હોરીના મુખ્ય પાત્ર દ્વારા નિરૂપાયેલું ગ્રામીણ ખેડૂતનું છે. ગ્રામજીવનની પડખે એમણે પ્રોફેસર મહેતા, મહિલા ડૉક્ટર માલતી, મિલમાલિક ખન્ના તથા એની પત્ની ગોવિંદી દ્વારા શહેરી જીવનની ઉપકથા પણ સાંકળી છે, જેથી સાંપ્રતકાલીન બંને પ્રકારના વિરોધની…
વધુ વાંચો >ગોદામ
ગોદામ : વેચાણપાત્ર માલને સંઘરવાનું અને જાળવવાનું સ્થળ. વર્તમાન યુગમાં ઉપભોક્તાઓની માંગની અપેક્ષાએ મોટા પાયા પર ઉત્પાદન થતું હોવાથી, વસ્તુના ઉત્પાદન અને ઉપભોગ વચ્ચેના સમયગાળામાં માલના સંગ્રહ અને જાળવણીના હેતુસર ગોદામો ઉપયોગી બને છે. કેટલીક વાર અમુક વસ્તુઓનું ઉત્પાદન મોસમી હોય પણ ઉપયોગ સતત હોય, તો કેટલીક વસ્તુઓનું ઉત્પાદન સતત…
વધુ વાંચો >ગોદાર્દ, ઝાં-લૂક
ગોદાર્દ, ઝાં-લૂક (જ. 3 ડિસેમ્બર 1930, પૅરિસ, ફ્રાંસ; અ. 13 સપ્ટેમ્બર 2022, રોલે, સ્વીટ્ઝર્લેન્ડ) : આધુનિકતાના નવા મોજા (new wave) માટે જાણીતા ફ્રેન્ચ ફિલ્મસર્જક, દિગ્દર્શક અને પટકથાલેખક. શિક્ષણ ન્યોં(સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ)માં અને પૅરિસમાં લીધેલું. પ્રથમ લગ્ન અભિનેત્રી અન્ના કરીના સાથે (1960), જે છૂટાછેડામાં પરિણમ્યું. બીજું લગ્ન એની વિઆઝેમ્સ્કી સાથે (1967), તેના પણ…
વધુ વાંચો >ગોદાવરી નદી
ગોદાવરી નદી : ભારતની એક પ્રાચીન નદી. તે ગુજરાત અને મહારાષ્ટ્રની સરહદ પાસે પશ્ચિમઘાટના ઉત્તર છેડા પરથી ઉદગમ પામી અગ્નિદિશા તરફ મહારાષ્ટ્ર અને આંધ્રપ્રદેશનાં રાજ્યોમાં 1,465 કિમી. લાંબો માર્ગ કાપી બંગાળની ખાડીને મળે છે. આ નદીનો સ્રાવ પ્રદેશ 3,23,800 ચોકિમી. જેટલો છે. નદીનો ઉપરવાસ ઉનાળા દરમિયાન છીછરો બનતાં તેમાં નૌકાનયન…
વધુ વાંચો >ગોધરા
ગોધરા : પંચમહાલ જિલ્લાનું જિલ્લામથક તથા તાલુકામથક તરીકેની કક્ષાવાળું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : આ શહેર 22° 47´ ઉ. અ. અને 73° 37´ પૂ.રે.ની આજુબાજુનો 1019.2 ચોકિમી. તાલુકા વિસ્તાર ધરાવે છે. આ તાલુકામાં ગોધરા શહેર ઉપરાંત 162 ગામો આવેલાં છે. આ તાલુકાના સબડિવિઝનમાં ગોધરા, કાલોલ, હાલોલ, જાંબુઘોડા, લુણાવાડા અને શહેરા તાલુકાઓનો…
વધુ વાંચો >ગોધૂલિ
ગોધૂલિ : ભારતીય સંસ્કૃતિમાં મહત્વ પામેલ ગાયના મહિમા વિશેની ફિલ્મ. ગ્રામજીવનની સંસ્કૃતિ અને શહેરની ‘સભ્યતા’ વચ્ચેનું અંતર પણ આમાં જોવા મળે છે. હેતુપુર:સર નિર્માણ થયેલી આ ફિલ્મ સાથે બુદ્ધિજીવીઓનો એક મોટો વર્ગ સંકળાયેલો છે. ફિલ્મનિર્માણને લગતી વિગતો આ પ્રમાણે છે : નિર્માણસંસ્થા : મહારાજા મૂવીઝ; નિર્માણવર્ષ : 1977; પટકથા-દિગ્દર્શન :…
વધુ વાંચો >