૨૩.૩૦
સેન્ટ પીટર્સબર્ગથી સેન્દ્રક વંશ (ઈસવી સનની સાતમી સદી)
સેન્ટ પીટર્સબર્ગ
સેન્ટ પીટર્સબર્ગ : મૉસ્કો પછીના બીજા ક્રમે આવતું રશિયાનું મોટું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 59° 55´ ઉ. અ. અને 30° 15´ પૂ. રે.. તે દેશના વાયવ્ય ભાગમાં બાલ્ટિક સમુદ્રના ફાંટારૂપ ફિનલૅન્ડના અખાતના પૂર્વ છેડે આવેલું છે. તે રશિયા, યુરોપ તેમજ દુનિયાભરનું એક ઔદ્યોગિક અને સાંસ્કૃતિક મથક છે. સેન્ટ પીટર્સબર્ગ શહેરનો…
વધુ વાંચો >સેન્ટ માર્ટિન અને સેન્ટ બાર્થેલેમી (St. Martin and St. Barthelemy)
સેન્ટ માર્ટિન અને સેન્ટ બાર્થેલેમી (St. Martin and St. Barthelemy) : પૂર્વ કેરિબિયન સમુદ્રમાં વેસ્ટ ઇન્ડિઝના ભાગ રૂપે આવેલા ટાપુઓ. ચાપસ્વરૂપ ધરાવતા ‘લઘુ ઍન્ટિલ્સ’ના વાતવિમુખ (લીવર્ડ) જૂથના ટાપુઓમાં તેમનો સમાવેશ થાય છે. આશરે 18° 0´ ઉ. અક્ષાંશવૃત્ત તથા 63° 0´ પ. રેખાંશવૃત્ત પર ઉત્તર અને દક્ષિણમાં એકબીજાથી નજીક નજીકમાં આવેલા…
વધુ વાંચો >સેન્ટ મોરિત્ઝ
સેન્ટ મોરિત્ઝ : પૂર્વ સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડની આલ્પ્સ પર્વતમાળામાં આવેલું જાણીતું વિહારધામ (વિશ્રામ-નગર). ભૌગોલિક સ્થાન : 46° 30´ ઉ. અ. અને 9° 50´. પૂ. રે.. તે ગ્રૉબુંડેન પરગણાની એંગાદીન ખીણમાં, સમુદ્રસપાટીથી 1,840 મીટરની ઊંચાઈ પર, પર્વત તળેટી અને નાના સરોવરની વચ્ચે વસેલું છે. સેંટ મોરિત્ઝનું અર્થતંત્ર પ્રવાસન પર નભે છે. અહીં આવતા…
વધુ વાંચો >સેન્ટર ફૉર ઍન્વાયરન્મૅન્ટ એજ્યુકેશન (પર્યાવરણ-શિક્ષણ કેન્દ્ર – CEE)
સેન્ટર ફૉર ઍન્વાયરન્મૅન્ટ એજ્યુકેશન (પર્યાવરણ-શિક્ષણ કેન્દ્ર – CEE) : સામાન્ય જનસમુદાયમાં પર્યાવરણ અંગે જાગૃતિ (awareness) કેળવતી રાષ્ટ્રીય સંસ્થા. સોસાયટી નોંધણીના કાયદા, 1860 નીચે 1984માં નોંધાઈ છે. તેની શરૂઆત જ પર્યાવરણના શિક્ષણ માટેના શ્રેષ્ઠતા કેન્દ્ર (centre of excellence) તરીકે થઈ છે. હાલ તે થલતેજ, અમદાવાદમાં કાર્યરત છે. ભારત સરકારના પર્યાવરણ અને…
વધુ વાંચો >સેન્ટર ફૉર ઍન્વાયરન્મૅન્ટ પ્લાનિંગ અને ટૅક્નૉલૉજી (CEPT)
સેન્ટર ફૉર ઍન્વાયરન્મૅન્ટ પ્લાનિંગ અને ટૅક્નૉલૉજી (CEPT) : પ્રાણી અને વનસ્પતિના કુદરતી રહેણાક(નિવાસ)ને લગતા (ઊભા થતા) પ્રશ્નોના નિરાકરણ બાબતે જરૂરી આયોજન અને સંચાલનકાર્ય અંગે શિક્ષણ આપતી આગવી સંસ્થા. 1962માં સ્કૂલ ઑવ્ આર્કિટેક્ચર તરીકે શરૂ થયેલ આ સંસ્થા હવે 2005 સુધીમાં રહેણાક(habitat)-સંલગ્ન અનેક વિષયોને આવરી લેતી એક મોટી વિદ્યાસંકુલ બની ગઈ…
વધુ વાંચો >સેન્ટર ફૉર સેલ્યુલર ઍન્ડ મૉલેક્યુલર બાયૉલૉજી (Centre for Cellular and Molecular Biology – CCMB)
સેન્ટર ફૉર સેલ્યુલર ઍન્ડ મૉલેક્યુલર બાયૉલૉજી (Centre for Cellular and Molecular Biology – CCMB) : હૈદરાબાદ ખાતે આવેલું કોષીય અને આણ્વિક જીવવિજ્ઞાન-કેન્દ્ર. તે આધુનિક જીવવિજ્ઞાન વિશે અનુસંધાનનું એક અગત્યનું કેન્દ્ર છે. તેનો મુખ્ય આશય ભારતના જીવપ્રૌદ્યોગિકી(બાયૉટૅક્નૉલૉજી)ના વિકાસનો છે. સી.સી.એમ.બી. જીવવિજ્ઞાનનાં અન્ય પાસાંઓની પણ તકનીકી તાલીમ આપે છે. આ કેન્દ્ર ભારતમાં…
વધુ વાંચો >સેન્ટ લુઈ
સેન્ટ લુઈ : યુ.એસ.ના મિસોરી રાજ્યનું મોટામાં મોટું શહેર, ઔદ્યોગિક મથક અને પરિવહનનું મથક. ભૌગોલિક સ્થાન : 43° 24´ ઉ. અ. અને 84° 36´ પ. રે.. તે રાજ્યની પૂર્વ સરહદે મિસિસિપી-મિસોરીના સંગમસ્થળેથી આશરે 16 કિમી. અંતરે દક્ષિણ તરફ મિસિસિપી નદીના પશ્ચિમ કાંઠે વસેલું છે. તે મિસિસિપી પરનું ખૂબ જ વ્યસ્ત…
વધુ વાંચો >સેન્ટ લૉરેન્સ (ટાપુ અને રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન)
સેન્ટ લૉરેન્સ (ટાપુ અને રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન) : કૅનેડાના અગ્નિ ઑન્ટેરિયોમાં આવેલી સેન્ટ લૉરેન્સ નદીમાંના ટાપુઓ અને નાના બેટ તેમજ મુખ્ય ભૂમિને જોડતો-આવરી લેતો, કિંગ્સ્ટન અને બ્રૉકવિલે વચ્ચે પથરાયેલો ઉદ્યાન. ભૌગોલિક સ્થાન : 44° 18´ ઉ. અ. અને 76° 08´ પ. રે.. મુખ્ય ભૂમિ પરનું આ આરક્ષિત સ્થળ બ્રૉકવિલેથી પશ્ચિમ તરફ…
વધુ વાંચો >સેન્ટ લૉરેન્સ (નદી)
સેન્ટ લૉરેન્સ (નદી) : ઉત્તર અમેરિકાની મહત્ત્વની નદી. તે યુ.એસ. અને અગ્નિ કૅનેડાની સરહદ પર આવેલી છે. ભૌગોલિક સ્થાન : 49° 30´ ઉ. અ. અને 67° 00´ પ. રે.. કૅનેડાની મૅકેન્ઝી નદીને બાદ કરતાં તે બીજા ક્રમે આવતી મોટી નદી ગણાય છે, તેની લંબાઈ – તેના મૂળ સ્થાન ઑન્ટેરિયો સરોવરથી…
વધુ વાંચો >સેન્ટ લૉરેન્સ દરિયાઈ જળમાર્ગ
સેન્ટ લૉરેન્સ દરિયાઈ જળમાર્ગ (Saint Lawrence Seaway) : આટલાંટિક મહાસાગર અને ઉત્તર અમેરિકી સરોવર જૂથને સાંકળતો દરિયાઈ જળમાર્ગ. આ જળમાર્ગ કૅનેડાયુ.એસ. વચ્ચેનાં વિશાળ સરોવરો, સેન્ટ લૉરેન્સ નદી તેમજ નહેર સંકુલથી રચાયેલો છે. તેમાં ઑન્ટેરિયો તેમજ ન્યૂયૉર્કને વીજપુરવઠો પૂરો પાડતા જળવિદ્યુત ઊર્જા-પ્રકલ્પનો પણ સમાવેશ થાય છે. સેન્ટ લૉરેન્સ દરિયાઈ જળમાર્ગ આ…
વધુ વાંચો >સેન્ટ્રલ સાયન્ટિફિક ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ ઑર્ગેનાઇઝેશન ચંડીગઢ (Central Scientific Instrument Organisation – CSIO Chandigarh)
સેન્ટ્રલ સાયન્ટિફિક ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ ઑર્ગેનાઇઝેશન, ચંડીગઢ (Central Scientific Instrument Organisation – CSIO, Chandigarh) : વૈજ્ઞાનિક તેમજ ઔદ્યોગિક સાધનો અને યંત્રોના નિર્માણ, તેમજ તેમની રચના (design) અંગે સંશોધન માટે, ભારત સરકારની વિજ્ઞાન અને ટૅક્નૉલૉજી મંત્રાલય દ્વારા સ્થાપિત સ્વાયત્ત સંસ્થા. Council of Scientific and Industrial Research(CSIR)ની એક લેબૉરેટરી તરીકે આ સંસ્થાની સ્થાપના 1959માં…
વધુ વાંચો >સેન્ટ્રલ સૉઇલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ નાગપુર
સેન્ટ્રલ સૉઇલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ, નાગપુર : જમીન-સર્વેક્ષણ અને ભૂમિ-ઉપયોગ-આયોજન સાથે સંકળાયેલી એક ભારતીય સંસ્થા. તેની સ્થાપના ભારતીય કૃષિ-સંશોધન પરિષદ દ્વારા 1976માં નવી દિલ્હી ખાતે કરવામાં આવી હતી અને 1978માં તેનું મુખ્ય મથક નાગપુર ખાતે ખસેડવામાં આવ્યું હતું. આ સંસ્થાનો મુખ્ય ઉદ્દેશ દેશ, રાજ્ય, જિલ્લા અને ગ્રામીણ સ્તરે જમીનનું સર્વેક્ષણ કરી તેના…
વધુ વાંચો >સેન્ટ્રલ સૉલ્ટ ઍન્ડ મરીન કેમિકલ રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ભાવનગર
સેન્ટ્રલ સૉલ્ટ ઍન્ડ મરીન કેમિકલ રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ, ભાવનગર : કાઉન્સિલ ઑવ્ સાયન્ટિફિક ઍન્ડ ઇન્ડસ્ટ્રિયલ રિસર્ચ (C.S.I.R.) (ન્યૂ દિલ્હી) હેઠળની રાષ્ટ્રીય પ્રયોગશાળા. 1947માં સ્વતંત્રતા મેળવ્યા બાદ ભારતના ઘણા ભાગોમાં મીઠાની તીવ્ર અછત ઊભી થઈ હતી. આ અછત નિવારવા માટે C.S.I.R.-એ મીઠાના ઉત્પાદન અને ઉપયોગ અંગે સંશોધન કરવા માટે એક અલગ કેન્દ્રીય…
વધુ વાંચો >સૅન્ડબર્ગ કાર્લ ઑગસ્ટ
સૅન્ડબર્ગ, કાર્લ ઑગસ્ટ (જ. 6 જાન્યુઆરી 1878, ગૅલ્સબર્ગ, ઇલિનૉઇ; અ. 22 જુલાઈ 1967, ફ્લૅટ રૉક, નૉર્થ કેરોલિના, યુ.એસ.) : અમેરિકન કવિ, ઇતિહાસકાર, લોકસાહિત્યકાર, જીવનચરિત્રકાર. અબ્રાહમ લિંકનની 150મી જન્મજયંતીની ઉજવણી પ્રસંગે અમેરિકન કૉંગ્રેસના સંયુક્ત ગૃહોમાં વણચૂંટાયેલા સર્વપ્રથમ નાગરિક તરીકે કવિએ ઉદબોધન કરેલું. ગિટારની સાથે તેઓ તેમના સુમધુર કંઠે લોકગીતો ગાતા. તેમણે…
વધુ વાંચો >સૅન્ડવિચ-સંયોજનો (Sandwich compounds)
સૅન્ડવિચ–સંયોજનો (Sandwich compounds) : જેમાં ધાતુનો પરમાણુ કે આયન બે કે વધુ સમતલ સંલગ્નીઓ (ligands) વચ્ચે પ્રગૃહીત (trapped) હોય તેવાં સંકીર્ણ સંયોજનો માટેનું જાતિગત (generic) નામ. જો ત્રણ સંલગ્ની વચ્ચે બે ધાતુ આયનો ગોઠવાયેલાં હોય તો તેને દ્વિમાપી (double decker) સૅન્ડવિચ-સંયોજન કહે છે. ફેરોસીનની સંરચના સૌથી પહેલું સૅન્ડવિચ-સંયોજન 1951માં બે…
વધુ વાંચો >સૅન્ડવીપ ટાપુ (Sandwip Island)
સૅન્ડવીપ ટાપુ (Sandwip Island) : બાંગ્લાદેશના ચિતાગોંગ વિભાગના નોઆખલી જિલ્લામાં આવેલો ટાપુ તથા તે જ નામ ધરાવતી ખાડી. ભૌગોલિક સ્થાન : 22° 29´ ઉ. અ. અને 91° 26´ પૂ. રે.. ગંગાના ત્રિકોણપ્રદેશમાં છેક પૂર્વ છેડા પર મેઘના નદીની નાળમાં આવેલા આ ટાપુની લંબાઈ 40 કિમી. અને પહોળાઈ સ્થાનભેદે 5થી 15…
વધુ વાંચો >સૅન્ડહર્સ્ટ
સૅન્ડહર્સ્ટ : ઇંગ્લૅન્ડના બર્કશાયર પરગણામાં બ્રેકનેલ જિલ્લાનું એક નગર. ભૌગોલિક સ્થાન : 51° 21´ ઉ. અ. અને 0° 47´ પ. રે.. તે લંડનથી 48 કિમી.ને અંતરે પશ્ચિમી-નૈર્ઋત્ય તરફ આવેલું છે. અહીંથી 14 કિમી. ઉત્તર તરફ આલ્ડરશૉટની લશ્કરી છાવણી આવેલી છે. આ સ્થળ રૉયલ મિલિટરી એકૅડેમી માટે ખૂબ જાણીતું છે. 1741માં…
વધુ વાંચો >સૅન્ડાકાન (Sandakan)
સૅન્ડાકાન (Sandakan) : મલેશિયા રાજ્યના સાબાહમાં આવેલું મોટામાં મોટું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 5° 50´ ઉ. અ. અને 118° 05´ પૂ. રે.. તે બૉર્નિયો ટાપુના ઉત્તર ભાગમાં કોટા કિનાબાલુથી પૂર્વમાં આશરે 225 કિમી.ના અંતરે સુલુ સમુદ્ર નજીક આવેલું છે. સૅન્ડાકાન જળમાર્ગ દ્વારા ઑસ્ટ્રેલિયા, ઇન્ડોનેશિયા, ફિલિપાઇન્સ અને દ્વીપકલ્પીય મલેશિયા સાથે સંકળાયેલું…
વધુ વાંચો >સેન્ડો યુજેન
સેન્ડો, યુજેન (જ. 1867, કીનિંગ્સબર્ગ, જર્મની; અ. મે 1925) : શરીર-સૌષ્ઠવ માટે વિશ્વમાં વિખ્યાત બનેલો વ્યાયામવીર. આજે પણ સમગ્ર વિશ્વમાં ‘સેન્ડો’ શબ્દ શક્તિનો પર્યાય ગણાય છે. તેમને આજે પણ ‘આધુનિક યુરોપનો હરક્યુલિસ’ કહેવામાં આવે છે. તેમનું પૂરું નામ ફેડરિક વિલિયમ્સ યુજેન સેન્ડો હતું. બાળપણમાં તેઓ ખૂબ જ નબળા અને નાજુક…
વધુ વાંચો >સૅન્ડ્રાર્ટ જોઆકિમ (Sandrart Joachim)
સૅન્ડ્રાર્ટ, જોઆકિમ (Sandrart, Joachim) (જ. 1601, ફ્રેન્કફર્ટ, જર્મની; અ. 1688) : જર્મન બરોક ચિત્રકાર અને કલાવિષયક લેખક. ઉટ્રેખ્ટ (Utrecht) નગરમાં ચિત્રકાર ગેરિટ વાન હૉન્થોર્સ્ટ (Gerrit – Van Honthorst) પાસે તેમજ બીજા પણ કેટલાક ચિત્રકારો પાસે તેમણે ચિત્રકલાનો અભ્યાસ કર્યો. 1627માં પ્રસિદ્ધ બરોક ચિત્રકાર રુબેન્સ સાથે તેમની મુલાકાત થઈ, જે ઘણી…
વધુ વાંચો >