૨૩.૧૨
સિદ્ધાર્થ બુદ્ધ (નાટક)થી સિમ્બોર્સ્કા, વિસ્લાવા (Szymborska, Wislawa)
સિમારુબેસી (Simaroubaceae)
સિમારુબેસી (Simaroubaceae) : વનસ્પતિના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલું એક કુળ. બૅન્થામ અને હૂકરની વર્ગીકરણ-પદ્ધતિમાં તેનું સ્થાન આ પ્રમાણે છે : વર્ગ – દ્વિદળી, ઉપવર્ગ – મુક્તદલા (Polypetalae), શ્રેણી – બિંબપુષ્પી (Disciflorae), ગોત્ર – જિરાનિયેલ્સ, કુળ – સિમારુબેસી. આ કુળમાં 32 પ્રજાતિઓ અને 200 જેટલી જાતિઓ નોંધાયેલી છે. ભારતમાં તેની 6 પ્રજાતિઓ…
વધુ વાંચો >સિમેનૉવ નિકોલે નિકોલેવિચ
સિમેનૉવ, નિકોલે નિકોલેવિચ [જ. 15 એપ્રિલ (જૂની રીતે પ્રમાણે 3 એપ્રિલ) 1896, સારાટૉવ, રશિયા; અ. 25 સપ્ટેમ્બર 1986, મૉસ્કો, આધુનિક રશિયા] : 1956ના વર્ષના રસાયણશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા રશિયન ભૌતિકરસાયણવિદ. વિજ્ઞાનમાં આ પારિતોષિક મેળવનાર તેઓ પ્રથમ રશિયન વૈજ્ઞાનિક હતા. તે અગાઉ 1933માં ઇવાન બુનિનને સાહિત્ય માટે આ પારિતોષિક પ્રાપ્ત…
વધુ વાંચો >સિમેનોં જ્યૉર્જ (જોસેફ ક્રિશ્ચિયન)
સિમેનોં જ્યૉર્જ (જોસેફ ક્રિશ્ચિયન) (જ. 13 ફેબ્રુઆરી 1903, લીજ, બેલ્જિયમ; અ. 1989) : પોતાના સમકાલીનોમાં સૌથી વધુ લખનાર બેલ્જિયન-ફ્રેન્ચ નવલકથાકાર અને ટૂંકી વાર્તાકાર. રહસ્ય અને ગુનાખોરી અંગેના સર્જક. ફ્રેંચ પિતા અને ડચ માતાનું સંતાન. ભેદભરમથી ભરપૂર લેખનને સાહિત્યના દરજ્જા સુધી પહોંચાડીને દુનિયાભરના બૌદ્ધિકો દ્વારા પ્રશંસા પામનાર વિચક્ષણ સાહિત્યકાર. જ્યૉર્જ સિમેનોં…
વધુ વાંચો >સિમેન્ટ અને સિમેન્ટ-ઉદ્યોગ
સિમેન્ટ અને સિમેન્ટ–ઉદ્યોગ સિમેન્ટ ચણતરકામમાં ઈંટો, પથ્થર કે કપચીના બંધક તરીકે બહોળા પ્રમાણમાં વપરાતો પદાર્થ. 1824માં એક અંગ્રેજ કડિયાએ જલીય ચૂના તરીકે સિમેન્ટની શોધ માટી અને ચૂનાનું મિશ્રણ કરીને કરી હતી. સિમેન્ટની બનાવટમાં કૅલ્કેરિયસ (ચૂનામય) અને આર્જિલેસીય (માટીમય) જેવા કાચા માલનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. ચૂનાના માલ તરીકે સિમેન્ટ-પથ્થર, ચૂનાનો…
વધુ વાંચો >સિમેલ જ્યૉર્જ
સિમેલ, જ્યૉર્જ (જ. 1858; અ. 1918) : જર્મન તત્વચિંતક અને સમાજશાસ્ત્રી. જ્યૉર્જ સિમેલ જન્મે યહૂદી હતા; પરંતુ પાછળથી તેઓ લ્યૂથેરાન ખ્રિસ્તી બન્યા હતા. સમગ્ર જીવનકાળ દરમિયાન તેમનાં વિદ્વત્તાપૂર્ણ 31 નાનાંમોટાં પુસ્તકો અને 256 નિબંધો/લેખો પ્રકાશિત થયાં હતાં. તેમનાં 100 જેટલાં લખાણોનો અન્ય ભાષાઓમાં અનુવાદ થયો હતો. આવા એક પ્રખર વિચારક…
વધુ વાંચો >સિમોની સારા
સિમોની, સારા (જ. 19 એપ્રિલ 1953, રિવૉલી, વેરોના, ઇટાલી) : ઇટાલીનાં મહિલા ઍથ્લેટિક્સ-ખેલાડી. સૌપ્રથમ તેમણે 1972માં ઑલિમ્પિક રમતોમાં ભાગ લીધો અને તેઓ છઠ્ઠા ક્રમે રહ્યાં. તેઓ 3 ઑલિમ્પિક ચંદ્રકનાં વિજેતા બન્યાં. 1980માં સુવર્ણચંદ્રક અને 1976 તથા 1984માં રજતચંદ્રક. 1978માં તેઓ યુરોપિયન ચૅમ્પિયન બન્યાં; 1974 તથા 1982માં કાંસ્યચંદ્રક જીત્યાં; 1971માં તેઓ…
વધુ વાંચો >સિમૉન્ડ્સ ચાર્લી
સિમૉન્ડ્સ, ચાર્લી (જ. 1945, અમેરિકા) : આધુનિક અમેરિકન શિલ્પી. ન્યૂયૉર્ક નગરના લોઅર ઈસ્ટ સાઇડ અને હાર્લેમ વિસ્તારોમાં માણસોએ તરછોડેલી ગલીઓમાં ખંડેર મકાનોની તોડફોડ કરી તેમાં ઈંટો વડે નવસર્જન કરી અમૂર્ત ‘શિલ્પ’ ચણવાની શરૂઆત તેમણે કરી. આમ કરવા પાછળનો તેમનો ઉદ્દેશ માનવીની મૂળભૂત સર્જનપ્રક્રિયા પર દર્શકનું ધ્યાન દોરવાનો હતો. એ પછી…
વધુ વાંચો >સિમ્પલોન (ઘાટ અને બોગદું)
સિમ્પલોન (ઘાટ અને બોગદું) : ઘાટ : સ્વિસ આલ્પ્સ પર્વતની આરપાર પસાર થતો ઘાટ. તે સ્વિસ આલ્પ્સનું પ્રવેશદ્વાર ગણાય છે. ઓગણીસમી સદીની શરૂઆતમાં અહીંના પર્વતીય ઘાટ પર નેપોલિયને લશ્કરની અવરજવર માટે રસ્તો તૈયાર કરાવેલો. ઘાટ તરફ દોરી જતો આજનો રસ્તો રહોન નદીની ખીણમાં બ્રિગ ખાતેથી શરૂ થાય છે. આ રસ્તો…
વધુ વાંચો >સિમ્પસન જેમ્સ યંગ
સિમ્પસન, જેમ્સ યંગ (જ. 7 જૂન 1811, બરથગેટ; અ. 6 મે 1870, લંડન) : સ્કૉટલૅન્ડના જગવિખ્યાત પ્રસૂતિશાસ્ત્રજ્ઞ (obstetrician). યંગના પિતાશ્રીની બેકરી હતી અને તેઓ તેમનું સાતમા નંબરનું સંતાન હતા. 1832માં યંગે એડિનબર્ગ યુનિવર્સિટીમાંથી એમ.ડી.ની ઉપાધિ પ્રાપ્ત કરી અને આ જ યુનિવર્સિટીમાં તેમણે પ્રસૂતિશાસ્ત્રના પ્રાધ્યાપક તરીકે કાર્ય કર્યું. ઑક્ટોબર, 1846માં એક…
વધુ વાંચો >સિમ્પસન બૉબી
સિમ્પસન, બૉબી (જ. 3 ફેબ્રુઆરી 1936, મૅરિક્વિલે, ન્યૂ સાઉથ વેલ્સ, ઑસ્ટ્રેલિયા) : ઑસ્ટ્રેલિયાના ક્રિકેટ-ખેલાડી. તેઓ એક આધારભૂત લેગ-બ્રેક ઓપનિંગ-ગોલંદાજ ઉપરાંત એક મહાન સ્લિપ-ફિલ્ડર હતા. 16 વર્ષની વયે ન્યૂ સાઉથ વેલ્સ તરફથી રમીને તેમણે કારકિર્દીનો વહેલો પ્રારંભ કર્યો અને 21 વર્ષની વયે તો તેમણે ટેસ્ટ-પ્રવેશ કર્યો. છતાં વિસ્મય એ વાતનું રહ્યું…
વધુ વાંચો >સિદ્ધાર્થ બુદ્ધ (નાટક)
સિદ્ધાર્થ બુદ્ધ (નાટક) : નાટ્યકાર નૃસિંહ વિભાકરનું નાટક. તે ઈસવીસન 1914માં શ્રી આર્ય નાટ્ય સમાજે સૌપ્રથમ કરાંચીમાં ભજવ્યું હતું. કર્તાનું આ પહેલું નાટક છે. વ્યવસાયી રંગભૂમિના એ જમાનાનાં નાટકોને મુકાબલે આ નાટકની ભાષા વધુ સ્વાભાવિક અને ચોટદાર છે. નાટ્યકાર વિભાકરનું રણકાવાળું ગદ્ય અને નવતર શૈલીનો આ નાટક સારો નમૂનો છે.…
વધુ વાંચો >સિદ્ધાંતતત્વવિવેક
સિદ્ધાંતતત્વવિવેક : સિદ્ધાંત જ્યોતિષશાસ્ત્રનો એક પ્રમાણિત ગ્રંથ. ‘સિદ્ધાંતતત્વવિવેક’ કમલાકરનો પ્રસ્થાપિત સિદ્ધાંત પણ છે. વિદર્ભ દેશના પાથરી નામના ગામની પશ્ચિમે લગભગ અઢી યોજન દૂર ગોદા નદીના કિનારે આવેલા સોલા ગામનું એક વિદ્વત્કુલ કાશી જઈને વસ્યું હતું. આ કુળમાં વિષ્ણુ નામના પુરુષના કુળમાં પ્રસિદ્ધ ટીકાકાર વિશ્વનાથ અને ‘સિદ્ધાંતતત્વવિવેક’કારનો જન્મ શકસંવત 1530માં થયો…
વધુ વાંચો >સિદ્ધાંતશિરોમણિ
સિદ્ધાંતશિરોમણિ : ભાસ્કરાચાર્યનો જ્યોતિષશાસ્ત્રનો એક પ્રખ્યાત ગ્રંથ. આ ગ્રંથના ‘ગોલાધ્યાય’ના ‘પ્રશ્ર્નાધ્યાય’ શ્લોક 54 અનુસાર તેમનો જન્મ શક 1036માં થયો હતો. તેમણે 1072(શક)માં ‘સિદ્ધાંતશિરોમણિ’ અને શક 1105ના આરંભે ‘કરણકુતૂહલ’ નામે ગ્રંથો રચ્યા હતા. ‘સિદ્ધાંતશિરોમણિ’ના ગ્રહગણિત અને ‘ગોલાધ્યાય’ ઉપર તેમની ટીકા ‘વાસના ભાષ્ય’ નામે છે. તેમાં એક સ્થળે (‘વાતાધિકાર’માં) તે કહે છે…
વધુ વાંચો >સિદ્ધાંતશેખર
સિદ્ધાંતશેખર : શ્રીપતિનો જ્યોતિષશાસ્ત્રનો એક પ્રમાણિત ગ્રંથ. ભાસ્કરાચાર્યે શ્રીપતિના ‘સિદ્ધાંતશેખર’ ગ્રંથનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. ‘જ્યોતિષદર્પણ’ (શક 1479) નામના મુહૂર્તગ્રંથ અને ‘સિદ્ધાંત-શિરોમણિ’ની ‘મરીચિ’ નામની ટીકામાં તેમનાં વચનો છે. ‘સિદ્ધાંત-શેખર’ અને ‘ધીકોટિકરણ’ નામના ગ્રંથો શ્રીપતિએ રચેલા છે. ‘રત્નમાલા’ નામે ‘મુહૂર્તગ્રંથ અને ‘જાતકપદ્ધતિ’ નામે જાતકગ્રંથો પણ તેમના નામે છે. તેમનાં ચંદ્ર-સૂર્યગ્રહણનાં પ્રકરણો (19…
વધુ વાંચો >સિદ્ધિચંદ્ર ગણિન્ (16મી17મી સદી)
સિદ્ધિચંદ્ર ગણિન્ (16મી17મી સદી) : ગુજરાતી જૈન કવિ અને આલંકારિક. તેઓ વિદ્વાન જૈન મુનિ હતા. તેમના પૂર્વજીવનની વિગતો મળતી નથી. તેમનો જન્મ પંદરમી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં થયેલો. જૈન મુનિ તરીકે તેઓ જાણીતા મહોપાધ્યાય ભાનુચંદ્ર ગણિન્ના શિષ્ય હતા અને વિજયસેનસૂરીશ્વરની શિષ્યપરંપરામાં થઈ ગયા. તેમનું નામ ‘સિદ્ધિચંદ્ર’ની જેમ ‘સિદ્ધચંદ્ર’ પણ મળે છે. ગુરુ…
વધુ વાંચો >સિદ્ધુ ચરણદાસ
સિદ્ધુ, ચરણદાસ (જ. 1938, ભામ, જિ. હોશિયારપુર, પંજાબ) : પંજાબી નાટ્યકાર. તેમને તેમની કૃતિ ‘ભગતસિંહ શહીદ : નાટક તિક્કડી’ બદલ 2003ના વર્ષનો કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમી ઍવૉર્ડ પ્રાપ્ત થયો છે. તેમણે દિલ્હી યુનિવર્સિટીમાંથી અંગ્રેજીમાં એમ.એ.ની ડિગ્રી મેળવી, પછી અમેરિકાની મેડિસન વિસ્કોન્સિનમાંથી એમ.એ. તથા પીએચ.ડી.ની ડિગ્રી મેળવી. 1960થી 2003 સુધી તેમણે હંસરાજ…
વધુ વાંચો >સિદ્ધુ, નવજ્યોત સિંગ
સિદ્ધુ, નવજ્યોત સિંગ (જ. 20 ઑક્ટોબર 1963, પતિયાળા, પંજાબ) : ભારતીય ટેસ્ટ ક્રિકેટ ટીમના બાહોશ પૂર્વ ખેલાડી અને લોકસભાના સભ્ય. 1983–1999ની આશરે સત્તર વર્ષની ક્રિકેટ કારકિર્દી દરમિયાન તેમણે પ્રથમ કક્ષાની 157 મૅચની 228 ઇનિંગોમાં (12 વાર નૉટ આઉટ) 9571 રન કર્યા હતા અને તેમનો કોઈ પણ એક દાવમાં સર્વાધિક જુમલો…
વધુ વાંચો >સિદ્ધેશ્વરીદેવી
સિદ્ધેશ્વરીદેવી (જ. 8 ઑગસ્ટ 1908, વારાણસી; અ. 18 માર્ચ 1977, દિલ્હી) : શુદ્ધ શાસ્ત્રીય બનારસી ગાયકીનાં અગ્રગણ્ય અને પ્રસિદ્ધ કલાકાર. તેમનાં દાદીમા મૈના એક સુપ્રસિદ્ધ ગાયિકા હતાં એટલે નાનપણથી જ સિદ્ધેશ્વરીદેવીને તેમની પાસેથી સંગીતનો અમૂલ્ય વારસો મળ્યો હતો. 11 વર્ષની વય સુધીમાં બંને માતા અને પિતા ગુમાવતાં કાશીનરેશનાં દરબારી ગાયિકા…
વધુ વાંચો >સિનસિનાટી (Cincinnati)
સિનસિનાટી (Cincinnati) : યુ.એસ.ના ઓહાયો રાજ્યના નૈર્ઋત્ય ભાગમાં ઓહાયો નદીકાંઠે આવેલું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 39° 8´ ઉ. અ. અને 84° 30´ પ. રે.ની આજુબાજુનો 206 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. ‘ધ ક્વીન સિટી’, ‘ધ ક્વીન ઑવ્ ધ વેસ્ટ’, ‘ધ સિટી ઑવ્ સેવન હિલ્સ’ જેવાં વિવિધ ઉપનામોથી ઓળખાતું,…
વધુ વાંચો >સિનાઈ (દ્વીપકલ્પ)
સિનાઈ (દ્વીપકલ્પ) : રાતા સમુદ્રને મથાળે આવેલો ઇજિપ્તનો દ્વીપકલ્પ. સુએઝની નહેર અને સુએઝના અખાતની પૂર્વમાં તથા પશ્ચિમ ઇઝરાયલની સીમા પર આવેલો ઇજિપ્તનો ભાગ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 29° 30´ ઉ. અ. અને 34° 00´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો આશરે 65,000 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. આ દ્વીપકલ્પ નાના નાના રણદ્વીપો…
વધુ વાંચો >