૧૬.૨૧
મેલર નૉર્મનથી મેસૉનિક લૉજ
મેસ વર્ડી નૅશનલ પાર્ક
મેસ વર્ડી નૅશનલ પાર્ક : અન્સાઝી ઇન્ડિયન પ્રજાનાં પ્રાગ્-ઐતિહાસિક સમયનાં કરાડ(cliff)–વસવાટો તથા ખુલ્લાં ગામ કે નગરો(pueblo)નું મુખ્ય ઉત્ખનન-સ્થળ. તે નૈર્ઋત્ય કૉલોરાડોમાં ડુરાંગોથી આશરે 45 કિમી. દૂર 210 ચોરસ કિમી.માં પથરાયેલ રાષ્ટ્રીય પાર્ક બન્યું છે. સીધાં ચઢાણવાળી ખડક-દીવાલો અને સપાટ ટોચ(mesas)થી રચાયેલી તેની ખાસ ભૂ-રચનાના આધારે, આ પાર્કનું નામ ગ્રીન ટેબલ…
વધુ વાંચો >મૅસિડોનિયસ (ચોથી સદી)
મૅસિડોનિયસ (ચોથી સદી) : ચોથી સદીના કૉન્સ્ટૅન્ટિનોપલના ગ્રીક બિશપ. તેમણે એરિયનોના ટેકાથી રૂઢિચુસ્ત વિચારસરણીના બિશપ પાસેથી આ હોદ્દો છીનવી લીધો હતો. મૅસિડોનિયસ વિવાદાસ્પદ બિશપ હતા. તેમણે ઈ. સ. 360 સુધી આ હોદ્દો ધારણ કર્યો. તેમણે કૉન્સ્ટૅન્ટિનોપલના તેમના વિરોધીઓ એટલે કે રૂઢિચુસ્તોને દબાવી દીધા. રાજકીય મતભેદોને લીધે તેમને 360માં બિશપ-પદેથી દૂર…
વધુ વાંચો >મૅસિડોનિયા
મૅસિડોનિયા : અગ્નિ યુરોપના બાલ્કન દ્વીપકલ્પમાં આવેલો પહાડી પ્રદેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે આશરે 40°થી 42° ઉ. અ. અને 21° 30´થી 23° પૂ.રે. વચ્ચેનો 66,397 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તે ઉત્તરે સર્બિયા, પૂર્વમાં બલ્ગેરિયા, દક્ષિણે ગ્રીસ અને પશ્ચિમે આલ્બેનિયાથી ઘેરાયેલો છે. 1912–13માં અહીં થયેલાં બાલ્કન યુદ્ધોને કારણે મૅસિડોનિયાનો…
વધુ વાંચો >મેસિયે, ચાર્લ્સ
મેસિયે, ચાર્લ્સ (જ. 26 જૂન 1730, બૉડનવિલે, ફ્રાન્સ; અ. 11 એપ્રિલ 1817) : ફ્રાન્સના ખગોળશાસ્ત્રી. તેમણે અતિપ્રસિદ્ધ મેસિયે કૅટલૉગનું સંકલન-સંપાદન કર્યું હતું. આકાશી પદાર્થોની આ બહુ જાણીતી બનેલી યાદી હજુ પણ વપરાય છે. હેલીના ધૂમકેતુની 1759ની વળતી પરિક્રમા દરમિયાન ફ્રાન્સમાં તેનું અવલોકન કરનાર તેઓ સૌપ્રથમ વ્યક્તિ હતા. પછીનાં વર્ષો દરમિયાન…
વધુ વાંચો >મેસિયે સારણી
મેસિયે સારણી : બિંદુવત્ પ્રકાશતા તારાઓ ઉપરાંત, રાત્રિના અંધારા આકાશમાં નાના, ઝાંખા, પ્રકાશિત વાદળ પ્રકારના જણાતા અવકાશી પદાર્થોની સૂચિ. તેમને સામાન્ય રીતે નિહારિકા (nebula) તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. અઢારમી સદીના એક ખગોળવિજ્ઞાની, ચાર્લ્સ મેસિયે(Charles Messier) (1730–1817)ને નવા ધૂમકેતુઓ શોધવામાં ઘણો રસ હતો, પરંતુ તેણે જોયું કે આ ધૂમકેતુઓ આપણાથી ઘણા…
વધુ વાંચો >મેસીનાની સામુદ્રધુની
મેસીનાની સામુદ્રધુની : ભૂમધ્ય સમુદ્ર-વિસ્તારમાં આવેલી સામુદ્રધુની. ભૌગોલિક સ્થાન : 38° 12´ ઉ. અ. અને 15° 33´ પૂ. રે.. તે ઇટાલી (પૂર્વ તરફ) અને સિસિલી ટાપુ(પશ્ચિમ તરફ)ને અલગ કરે છે, પરંતુ ભૂમધ્ય સમુદ્રના ફાંટાઓરૂપ પશ્ચિમ તરફ આવેલા તિરહેનિયન અને પૂર્વ તરફ આવેલા આયોનિયન સમુદ્રોને સાંકળે છે. તેની લંબાઈ 32થી 40…
વધુ વાંચો >મૅસીર, ક્વેટ
મૅસીર, ક્વેટ (જ. 1925) : બૉટ્સ્વાનાના રાજદ્વારી પુરુષ અને 1980થી તેના પ્રમુખ. તેમણે પત્રકારત્વથી કારકિર્દીનો આરંભ કર્યો. ત્યારબાદ તેમણે બૅગ્વાફત્સે ટ્રાઇબલ કાઉન્સિલ મારફત રાજકારણમાં અને ત્યારપછી લેજિસ્લેટિવ કાઉન્સિલમાં પ્રવેશ કર્યો. 1962માં તેઓ ‘બૉટ્સ્વાના ડેમૉક્રૅટિક પાર્ટી’ના સહસ્થાપક બન્યા. 1965માં તેઓ નાયબ વડાપ્રધાન બન્યા. 1966માં દેશને સંપૂર્ણ સ્વાતંત્ર્ય સાંપડ્યું ત્યારે તેઓ 1966માં…
વધુ વાંચો >મૅસેચૂસેટ્સ (Massachusetts)
મૅસેચૂસેટ્સ (Massachusetts) : યુ.એસ.ના ઈશાન ભાગમાં આવેલું સંલગ્ન રાજ્ય. ભૌગોલિક સ્થાન : 42° 15´ ઉ. અ. અને 71° 50´ પ. રે.. વિસ્તાર : 20,306 ચોકિમી.. યુ.એસ.માં આ રાજ્ય તેના કુદરતી સૌંદર્ય માટે જાણીતું છે. તે ‘બે સ્ટેટ’ (Bay State) અથવા ‘ઓલ્ડ કૉલોની સ્ટેટ’ જેવાં ઉપનામોથી પણ ઓળખાય છે. બૉસ્ટન તેનું…
વધુ વાંચો >મેસૉન (Meson)
મેસૉન (Meson) : અવપારમાણ્વિક કણ. હૅડ્રૉન તરીકે ઓળખાતા કણ-પરિવારમાં મેસૉન એક વર્ગ છે. તમામ હૅડ્રૉન એકબીજા સાથે પ્રબળ આંતરક્રિયા કરતા હોય છે. આવા ઉચ્ચ બળને પ્રબળ બળ અથવા ન્યુક્લિયર બળ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આ ન્યુક્લિયર બળ પારમાણ્વિક ન્યુક્લિયસને જકડી રાખે છે. કણોનો બીજો વર્ગ છે બેરિયૉન. તેમાં પ્રોટૉન, ન્યૂટ્રૉન…
વધુ વાંચો >મેસૉનિક લૉજ
મેસૉનિક લૉજ (ફ્રીમેસનરી વિચારધારા) : ફ્રીમેસનરી વિચારધારાની પ્રવૃત્તિઓ કરતું સ્થાન. મધ્યયુગમાં યુરોપમાં અનેક ચર્ચોનું નિર્માણ થયું, જેમાં કડિયાકામ કરનારાઓ(મેસન્સ)નું યોગદાન હતું. તેઓ મુખ્યત્વે મકાન અને બાંધકામના વ્યવસાય સાથે સંકળાયેલા હતા તેમજ વિવિધ વિસ્તારોમાં મુક્ત રીતે ફરીને કામ કરતા હતા તેથી ફ્રીમેસન તરીકે ઓળખાયા. આવા મહાજનના પૂર્ણ સમયના સભાસદો ફ્રીમેસન કહેવાતા.…
વધુ વાંચો >મેલર, નૉર્મન
મેલર, નૉર્મન (જ. 31 જાન્યુઆરી 1923, લાગ બ્રાન્ચ, ન્યૂ જર્સી) : અમેરિકન નવલકથાકાર, પત્રકાર, નિબંધકાર, ચરિત્રલેખક, કવિ અને ચલચિત્રદિગ્દર્શક તથા અભિનેતા. ઉછેર બ્રુકલિનમાં. શિક્ષણ હાર્વર્ડ અને સૉબૉર્ન, પૅરિસમાં. 1943માં હાર્વર્ડમાંથી ઍરોનૉટિકલ એન્જિનિયરિંગમાં સ્નાતક. તે અરસામાં 20 વર્ષની વયે મનોરોગીની ઇસ્પિતાલના દર્દીઓના જીવન વિશે ‘એ ટ્રાન્ઝિટ ટુ નાર્સિસસ’ નવલકથા લખી રાખી…
વધુ વાંચો >મૅલરી, મૉલા
મૅલરી, મૉલા (જ. 1892, ઑસ્લો નૉર્વે; અ. 22 નવેમ્બર 1959, અમેરિકા) : અમેરિકાનાં મહિલા ટેનિસ ખેલાડી. અમેરિકાની એકલ-ખેલાડીની (singles) ચૅમ્પિયનશિપનાં 8 વાર વિજેતા બનનાર તે એકમાત્ર મહિલા-ખેલાડી હતાં. ખંત, ધૈર્ય તથા બેઝલાઇન પરના રમત-કૌશલ્ય માટે તે વિશેષ જાણીતાં હતાં; મુખ્યત્વે તે મજબૂતીપૂર્વક ‘ફોરહૅન્ડ’થી તથા રક્ષણાત્મક ફટકા ખેલીને પ્રતિસ્પર્ધીને થકવી નાંખતાં.…
વધુ વાંચો >મેલવિલ ટાપુ (ઑસ્ટ્રેલિયા)
મેલવિલ ટાપુ (ઑસ્ટ્રેલિયા) : ઑસ્ટ્રેલિયાના નૉર્ધર્ન ટેરિટરી રાજ્યની ઉત્તર તરફ આવેલા તિમોર સમુદ્રમાં આવેલો ટાપુ. ભૌગોલિક સ્થાન 11° 30´ દ. અ. અને 131° 00´ પૂ. રે.. નૉર્ધર્ન ટેરિટરીના અર્નહૅમ લૅન્ડના કિનારા પરના ડાર્વિન બંદરેથી સીધેસીધા ઉત્તર તરફ આશરે 26 કિમી. અંતરે તે આવેલો છે. ઑસ્ટ્રેલિયાની અહીંની મુખ્ય ભૂમિથી તે ક્લેરેન્સની…
વધુ વાંચો >મેલવિલ ટાપુ (કૅનેડા)
મેલવિલ ટાપુ (કૅનેડા) : કૅનેડાના વાયવ્ય ભાગમાં ફ્રૅન્કલિન જિલ્લામાં આવેલા પેરી ટાપુઓ પૈકીનો સૌથી મોટો ટાપુ. ભૌગોલિક સ્થાન ; 76° ઉ. અ. અને 110´ પ. રે.ની આજુબાજુ તે વિસ્તરેલો છે. તેની ઉત્તરે આર્ક્ટિક મહાસાગર છે, દક્ષિણે વિક્ટોરિયા ટાપુ છે, નૈર્ઋત્યમાં બૅન્ક્સ ટાપુ છે. આ ટાપુ વિક્ટોરિયા અને બૅન્ક્સ ટાપુઓથી અનુક્રમે…
વધુ વાંચો >મેલવિલ, હર્મન
મેલવિલ, હર્મન (જ. 1 ઑગસ્ટ 1819, ન્યૂયૉર્ક; અ. 28 સપ્ટેમ્બર 1891) : અમેરિકન નવલકથાકાર અને કવિ. મેલવિલનો પિતૃપક્ષ અને માતૃપક્ષ બંને ક્રાંતિકારી યુદ્ધ સાથે સંકળાયેલા હતા. કમિશન મર્ચન્ટ તરીકે ધીકતી કમાણી કરતા પિતા એલન અને માતા મારિયા ગેન્સવૂર્ટનાં 8 સંતાનોમાંના ત્રીજા સંતાન મેલવિલનો 11 વર્ષની વય સુધીનો ઉછેર સુખમાં રહ્યો,…
વધુ વાંચો >મે લાન-ફાંગ
મે લાન-ફાંગ (જ. 22 ઑક્ટોબર 1894; અ. 7 ઑગસ્ટ 1961) : ચીનના એક ઉત્તમ અભિનેતા, ગાયક અને સ્ત્રીપાત્રના વેશમાં ઉત્તમ નૃત્ય રજૂ કરનારા કલાકાર. ચીની રંગભૂમિ-જગતમાં તેઓ મૂઠી-ઊંચેરા કલાકાર લેખાય છે. અપાર પરિશ્રમ અને ખંત વડે તેમણે વર્ષોથી ઉપેક્ષિત રહેલાં રંગભૂમિનાં સર્વોત્તમ સર્જનો શોધી કાઢ્યાં અને ચીની રંગભૂમિ પર જહેમતપૂર્વક…
વધુ વાંચો >મેલામાઇન
મેલામાઇન : રેઝિન બનાવવામાં ઉપયોગી સાયનુર્ટ્રાઇ-એમાઇડ(cynurtriamide) અથવા 2, 4, 6-ટ્રાઇએમિનો-S-ટ્રાયાઝીન નામનું રસાયણ. તેનું બંધારણ નીચે મુજબ છે : તે સફેદ રંગનો, એકનતાક્ષ (monoclinic) સ્ફટિકમય પદાર્થ છે તથા પાણીમાં સાધારણ દ્રાવ્ય, પરંતુ ઈથર, બેન્ઝિન, કાર્બનટેટ્રાક્લૉરાઇડમાં અદ્રાવ્ય છે. તેનું ગ.બિં. 354° સે. છે. તે બાષ્પશીલ છે. મેલામાઇન બે રીતે બનાવી શકાય છે.…
વધુ વાંચો >મેલાસ્ટોમેસી (મેલાસ્ટોમેટેસી)
મેલાસ્ટોમેસી (મેલાસ્ટોમેટેસી) : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી (મૅગ્નોલિયોપ્સીડા) વર્ગમાં આવેલું એક કુળ. તે લગભગ 200 પ્રજાતિઓ અને 4,500 જાતિઓ ધરાવતું સર્વોષ્ણકટિબંધી (pantropical) કુળ છે. તે પૈકી 3,000 જેટલી જાતિઓ અમેરિકામાં થાય છે. બ્રાઝિલના જે ભાગોમાં તેની જાતિઓ વિપુલ પ્રમાણમાં થાય છે ત્યાંના વનસ્પતિસમૂહનું આ કુળ એક લાક્ષણિક ઘટક બનાવે છે. અમેરિકામાં તે…
વધુ વાંચો >મેલિકૉવ, આરિફ
મેલિકૉવ, આરિફ (જ. 13 સપ્ટેમ્બર 1933, આઝરબૈજાન) : આઝરબૈજાની સંગીતકાર અને સંગીતનિયોજક. બાળપણમાં મેલિકૉવનો આઝરબૈજાની લોકસંગીતનાં વાદ્યો વગાડવાનો શોખ કિશોરવયે બાકુ ખાતે આવેલી ઝેલીની મ્યૂઝિક સ્કૂલમાં તેમને વિદ્યાર્થી તરીકે ખેંચી ગયો. અહીં લોકવાદ્યોના વિભાગમાં તેમને વિશેષ રસ પડ્યો. આ પછી તેમણે બાકુની બાકુ કૉન્ઝર્વેટરીમાં પ્રવેશ મેળવ્યો અને વિખ્યાત સંગીતનિયોજક કારા…
વધુ વાંચો >મૅલિનૉવ્સ્કી, બ્રૉનીસ્લાવ કાસ્પર
મૅલિનૉવ્સ્કી, બ્રૉનીસ્લાવ કાસ્પર (જ. 7 એપ્રિલ 1884, ક્રાકોવ, પોલૅન્ડ; અ. 16 મે 1942, ન્યૂ હેવન, અમેરિકા) : બ્રિટિશ માનવશાસ્ત્રી અને સંશોધક. ઉત્તમ શિક્ષક. માનવશાસ્ત્રમાં કાર્યાત્મક (functional) વિચારધારાનો ખ્યાલ આપનારા અને માનવશાસ્ત્રને આધુનિક સ્વરૂપ આપનારા વિશ્વવિખ્યાત વિદ્વાન. 1908માં સ્નાતક અને પછી ભૌતિકશાસ્ત્ર અને ગણિતશાસ્ત્રમાં પીએચ.ડી. માંદગી દરમિયાન જેમ્સ ફ્રેઝરનું ‘ગોલ્ડન બૉ’…
વધુ વાંચો >