૧૩.૨૪
બેકર બૉરિસથી બેન-ત્સવી ઇત્ઝાક
બેકર, બૉરિસ
બેકર, બૉરિસ (જ. 22 નવેમ્બર 1967, લિમેન, જર્મની) : વિખ્યાત ટેનિસ-ખેલાડી. પિતાનું નામ કર્લ-હિન્ઝ બેકર અને માતાનું નામ એલવિસ બેકર. એના પિતાએ સ્થપતિનું કામ કરતાં બેકરના ઘરની નજીકમાં ટેનિસ સેન્ટર બાંધ્યું હતું. તે વખતે બૉરિસ ત્રણ વર્ષનો હતો. બૉરિસને એના પિતા તાલીમ આપતા હતા, તેથી તેનામાં ટેનિસની રમત પ્રત્યેનો લગાવ…
વધુ વાંચો >બેકર, સૅમ્યુઅલ (સર)
બેકર, સૅમ્યુઅલ (સર) (જ. 1821, લંડન, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 1893) : અંગ્રેજ સાહસવીર. તેમણે નાઈલ નદીનાં મૂળ સ્થાનોની શોધ માટે સાહસપ્રવાસ ખેડ્યો અને 1864માં ગૉન્ડોકૉરો ખાતે સ્પેક તથા ગ્રાન્ટ સાથે ભેટો થયો. 1864માં નાઈલ નદી જેમાં આવી ભળે છે તે અંતરિયાળ દરિયા (inland sea) સુધી પહોંચ્યા અને તેને ‘ઍલ્બર્ટ ન્યાન્ઝા’ એવું…
વધુ વાંચો >બેકારી
બેકારી : વ્યક્તિ પાસે કામ કરવાની શક્તિ હોય અને કામ કરવાની ઇચ્છા હોય, પરંતુ તેને પ્રવર્તમાન વેતનના દર પ્રમાણે કામ ન મળતું હોય ત્યારે તે વ્યક્તિ બેકાર છે તેમ કહેવાય. જ્યારે કોઈ પણ વ્યક્તિ બેકાર હોય ત્યારે આ બેકારી તેના માટે એક ગંભીર વ્યક્તિગત પ્રશ્ન ગણાય, પરંતુ આવા થોડાઘણા લોકો…
વધુ વાંચો >બેકી
બેકી : ઓરિસા મંદિરશૈલીમાં શિખર ઉપરનો કંઠનો નળાકાર પથ્થર. ઓરિસાના રેખા-દેઉલના શિખર પર આમલકનો વર્તુળાકાર પથ્થર બેસાડવા માટે આ પથ્થર વપરાય છે. આ પથ્થરના પ્રયોગથી શિખરનું ઊર્ધ્વ દર્શન અત્યંત પ્રભાવશાળી બને છે. ભુવનેશ્વરના લિંગરાજ મંદિર અને પુરીના જગન્નાથ મંદિરમાં 38થી 46 મીટર ઊંચાઈએ 9 મીટર જેટલો વ્યાસ ધરાવતા વિશાળ આમલકને…
વધુ વાંચો >બેકેટ, સેંટ ટૉમસ
બેકેટ, સેંટ ટૉમસ (જ. 21 ડિસેમ્બર 1118, લંડન; અ. 29 ડિસેમ્બર 1170, કૅન્ટરબરી, કૅન્ટ, ઇંગ્લૅન્ડ) : ખ્રિસ્તી ધર્મના શહીદ. રોમન કૅથલિક પંથના સંત તરીકે પ્રતિષ્ઠા (1173). ચાન્સેલર ઑવ્ ઇંગ્લૅન્ડ (1155–62) અને આર્ચબિશપ ઑવ્ કૅન્ટરબરી (1162–70). રાજા હેન્રી બીજા સાથે વૈમનસ્ય થતાં કૅન્ટરબરીના દેવળમાં જ તેમની નિર્મમ હત્યા. નૉર્મન વંશના ‘લિટર…
વધુ વાંચો >બેકેટ, સૅમ્યુઅલ બાર્કલે
બેકેટ, સૅમ્યુઅલ બાર્કલે (જ. 13 એપ્રિલ 1906, ફૉક્સરૉક, ડબ્લિન, આયર્લૅન્ડ; અ. 1989) : સાહિત્ય માટેના 1969ના નોબેલ પુરસ્કારના વિજેતા. અંગ્રેજી અને ફ્રેન્ચ ઉભય ભાષાઓના નવલકથાકાર, નાટ્યકાર અને કવિ. ઍબ્સર્ડ થિયેટરના મુખ્ય નાટ્યકાર. જન્મ પ્રૉટેસ્ટન્ટ ઍંગ્લો-આઇરિશ પરિવારમાં. પિતા તોલ-માપ પર દેખરેખ રાખનાર અધિકારી. માતા ઊંડી ધાર્મિક વૃત્તિવાળાં. શિક્ષણ ઉત્તર આયર્લૅન્ડની પૉર્ટોરા…
વધુ વાંચો >બેકેનબાવર, ફ્રાન્ઝ
બેકેનબાવર, ફ્રાન્ઝ (જ. 1945, મ્યૂનિક, જર્મની) : ફૂટબૉલની રમતના મહાન ખેલાડી. આ રમતના ખેલાડી બનવા ઉપરાંત પ્રશિક્ષક (coach), મૅનેજર અને વહીવટકર્તા તરીકે – એમ વિવિધ રીતે તેઓ 1970ના દાયકા દરમિયાન જર્મનીમાં ફૂટબૉલ રમતના ક્ષેત્રે એક પ્રભાવક અને જોશીલું પ્રેરકબળ બની રહ્યા. 1972માં યુરોપિયન નૅશન્સ કપમાં પશ્ચિમ જર્મનીની રાષ્ટ્રીય ટીમને તેમના…
વધુ વાંચો >બૅકેરલ, આન્ત્વાં આંરી
બૅકેરલ, આન્ત્વાં આંરી (જ. 15 ડિસેમ્બર 1852, પૅરિસ; અ. 25 ઑગસ્ટ 1908, લ કર્વાશિક, ફ્રાન્સ) : 1903ની સાલના ભૌતિકશાસ્ત્રના નોબેલ પારિતોષિક વિજેતા. સ્વયંસ્ફુરિત રેડિયો સક્રિયતા(spontaneous radioactivity)ની તેમની શોધની કદર રૂપે આ પારિતોષિક અર્પણ કરવામાં આવ્યું હતું. તેમના દાદા, નૅપોલિયન બોનાપાર્ટના સમયમાં એક નામાંકિત ભૌતિકશાસ્ત્રી હતા; તેમના પિતાએ આ કૌટુંબિક પરંપરા…
વધુ વાંચો >બેકેલાઇટ
બેકેલાઇટ : લિયો બેઇકલૅન્ડ દ્વારા 1909માં બનાવાયેલ પ્રથમ સંશ્લેષિત પ્લાસ્ટિક. ફીનૉલનું ફૉર્માલ્ડિહાઇડ સાથે સંઘનન કરવાથી પાઉડર સ્વરૂપે જે રેઝિન બને છે તે બેકેલાઇટ નામે જાણીતું છે. આ પાઉડરને ગરમ કરવાથી તેને ઘન સ્વરૂપે યથોચિત આકાર આપી શકાય છે. ફીનૉલની ફૉર્માલ્ડિહાઇડ સાથે પ્રક્રિયા કરતાં મિથિલોલ ફીનૉલ્સ (i) બને છે. આ પ્રક્રિયા…
વધુ વાંચો >બેકેસી, જ્યૉર્જ ફૉન
બેકેસી, જ્યૉર્જ ફૉન (જ. 3 જૂન 1899, બુડાપેસ્ટ, હંગેરી; અ. 13 જૂન 1972, હૉનોલુલુ) : ઈ. સ. 1961ના તબીબી વિદ્યા અને દેહધર્મવિદ્યા અંગેના નોબેલ પુરસ્કારવિજેતા. કાન દ્વારા સાંભળવાની ક્રિયા અંગે તેમણે સંશોધનકાર્ય હતું. તેઓ બર્ન યુનિવર્સિટી ખાતે રસાયણશાસ્ત્ર ભણ્યા હતા અને તેમણે બુડાપેસ્ટ યુનિવર્સિટીમાંથી 1923ની સાલમાં ભૌતિકશાસ્ત્રના વિષયમાં પીએચ.ડી.ની ઉપાધિ…
વધુ વાંચો >બૅટ્શમન, સર જ્હૉન
બૅટ્શમન, સર જ્હૉન (જ. 1906, લંડન; અ. 1984) : અંગ્રેજ કવિ. 1972માં સી. ડી. લૂઇસ(Cecil Day Lewis)ના નિધન બાદ ઇંગ્લૅન્ડના રાજકવિ. ભૂતકાળની સ્મૃતિઓ અંગે તીવ્ર સંવેદના ધરાવતા આ કવિની રચનાઓમાં અનેક સ્થાનોની સ્મૃતિ તથા સામાજિક પરિવર્તન ખૂબ જ ચોકસાઈથી મૃદુ શૈલીમાં રજૂ થયેલ હોવાથી તેઓ ટૂંકા ગાળામાં લોકપ્રિય કવિ તરીકે…
વધુ વાંચો >બૅટ્સન, ગ્રેગરી
બૅટ્સન, ગ્રેગરી (જ. 1904, કેમ્બ્રિજશાયર, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 1980) : માનવશાસ્ત્રના જાણીતા અભ્યાસી. તેઓ વિલિયમ બૅટ્સન નામના જીવવિજ્ઞાનીના પુત્ર હતા. તેમણે ભૌતિક માનવશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કર્યો કેમ્બ્રિજ ખાતે, પરંતુ પોતાની કારકિર્દીનો પ્રારંભ કર્યો અમેરિકામાં. માર્ગારેટ મીડની સાથે તેઓ પણ સંસ્કૃતિ અને વ્યક્તિત્વની પ્રવૃત્તિ સાથે સંકળાયેલા રહ્યા. 1942માં તેમણે ‘બાલિનીઝ કૅરેક્ટર’ નામનું પુસ્તક…
વધુ વાંચો >બેઠી રમતો
બેઠી રમતો : બેસીને રમાતી રમતો; ઘરમાં રહીને રમાતી રમતો – અંતર્ગૃહ (indoor) રમતો. રમતોના સામાન્ય રીતે બે મુખ્ય પ્રકાર પડી જાય છે : (1) દોડવું, કૂદવું, ફેંકવું, ચઢવું, તરવું વગેરે જેવી મોટા સ્નાયુઓના ઉપયોગવાળી રમતો તે શ્રમકારી રમતો; (2) બેસીને, આંગળીઓ જેવા નાના સ્નાયુઓના ઉપયોગથી રમી શકાય તેવી અથવા…
વધુ વાંચો >બેડન-પોવેલ, રૉબર્ટ સ્ટીવન્સન સ્મિથ, બૅરન
બેડન-પોવેલ, રૉબર્ટ સ્ટીવન્સન સ્મિથ, બૅરન (જ. 1857, લંડન; ઇંગ્લૅન્ડ, અ. 1941) : બ્રિટનના જનરલ અને બૉય સ્કાઉટ પ્રવૃત્તિના સ્થાપક. તેમણે ચાર્ટર હાઉસ ખાતે અભ્યાસ કર્યો હતો. પછી 1876માં તે લશ્કરમાં જોડાયા અને ભારત તથા અફઘાનિસ્તાનમાં કામગીરી બજાવી અને બોર યુદ્ધ દરમિયાન મૅફિકિંગને બચાવવા બદલ (1899–1900) તેમને પુષ્કળ નામના મળી. તેમને…
વધુ વાંચો >બેડનૉર્ત્સ જોહાનેસ જ્યૉર્જ (Bednorz, J. Georg)
બેડનૉર્ત્સ જોહાનેસ જ્યૉર્જ (Bednorz, J. Georg) (જ. 16 મે 1950, ન્યુઅનકર્ચેન, પશ્ચિમ જર્મની) : સિરેમિક દ્રવ્ય-(ચિનાઈ માટી)માં અતિવાહકતા(superconductivity)ની શોધમાં અત્યંત મહત્વની સફળતા મેળવવા માટે 1987નો ભૌતિકશાસ્ત્રમાં નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર વિજ્ઞાની. પુરસ્કારનો અર્ધભાગ તેમને પ્રાપ્ત થયો હતો અને અન્ય અર્ધભાગ એલેક્સ કે. મ્યુલરને પ્રાપ્ત થયો હતો. જોહાનેસના પિતા પ્રાથમિક શાળામાં શિક્ષક…
વધુ વાંચો >બૅડમિન્ટન
બૅડમિન્ટન : એક વિદેશી રમત. તેની શરૂઆત લગભગ એક સદી પહેલાં ભારતમાં થઈ. તે ‘પૂના’ રમત તરીકે પ્રચલિત હતી. આ રમત ઓગણીસમી સદીની મધ્યમાં અંગ્રેજ સૈનિકોના અધિકારીઓ દ્વારા ઇંગ્લૅન્ડમાં લઈ જવાઈ. ઇંગ્લૅન્ડમાં આ રમત પ્રથમ વખત 1873માં ડ્યૂક બ્યૂફોર્ટ દ્વારા ગ્લુસેસ્ટરશાયરમાં બૅડમિન્ટન પ્રદેશમાં રમાડવામાં આવી, તેથી તેનું નામ બૅડમિન્ટન પડ્યું.…
વધુ વાંચો >બેડસર, ઍલેક (વિક્ટર) (સર)
બેડસર, ઍલેક (વિક્ટર) (સર) (જ. 1918, રીડિંગ, બર્કશાયર, ઇંગ્લૅન્ડ) : ઇંગ્લૅન્ડના પ્રસિદ્ધ ક્રિકેટ-ખેલાડી. તેમના જોડકા-ભાઈ એરિક (1918) સાથે મળીને તેમણે સરેની ટીમને 1950ના દસકા દરમિયાનના ગાળામાં સતત 7 વાર કાઉન્ટી ચૅમ્પિયનશિપનું વિજેતાપદ અપાવ્યું હતું. વિશ્વયુદ્ધ પછીનાં 8 વર્ષ દરમિયાન, તેઓ ઇંગ્લૅન્ડના અગ્રણી અને સફળ ગોલંદાજ બની રહ્યા. તેમણે કુલ 51…
વધુ વાંચો >બેડી
બેડી : કચ્છના અખાતના દક્ષિણ કાંઠે, જામનગરથી વાયવ્યમાં 8 કિમી. દૂર, 22° 33´ ઉ. અ. અને 70° 02´ પૂ. રે. પર આવેલું મધ્યમ કક્ષાનું બારમાસી બંદર અને ગામ. તે મુંબઈથી 632 કિમી. દૂર આવેલું છે. 200 કરતાં પણ વધુ વર્ષોથી તે બંદર તરીકે જાણીતું છે. 1924માં જામનગરના જામ રણજિતસિંહે ઇંગ્લૅન્ડથી…
વધુ વાંચો >બેડેકર, માલતી
બેડેકર, માલતી (જ. 1 ઑક્ટોબર 1905, આવાસ, જિલ્લો રાયગડ) : ભારતીય સમાજની પછાત સ્ત્રીઓની સમસ્યાઓને વાચા આપનાર મરાઠીનાં અગ્રણી લેખિકા. મધ્યમવર્ગના એક પરિવારમાં જન્મ. શિક્ષણ ઘોડનદી, હિંગણે અને મુંબઈ ખાતે. એસ.એન.ડી.ટી. વિશ્વવિદ્યાલયની એમ.એ.ની સમકક્ષ ગણાતી પદવી ‘પ્રદેયાગમા’ (પી.એ.) તેમણે મેળવી હતી. 1923થી 1933 દરમિયાન હિંગણે ખાતેની કન્યાશાળામાં પ્રથમ શિક્ષિકા અને…
વધુ વાંચો >બેડેકર, વસંત હરિકૃષ્ણ
બેડેકર, વસંત હરિકૃષ્ણ (જ. 7 નવેમ્બર 1929, આપ્ટે, મહારાષ્ટ્ર) : ભારતમાં સંગ્રહાલયવિદ્યાની શાખાઓમાં નૂતન મ્યુઝિયૉલૉજીના પ્રણેતા. બ્રાહ્મણ પરિવારમાં જન્મ. માતા ઇન્દિરા અને પિતા હરિકૃષ્ણ. પિતા ચિત્રકાર હોવાથી બાળપણથી એ સંસ્કારોની અસર હતી અને તેથી ચિત્રો દોરતા થયેલા. કલાના ઊંડાણને પામતાં પહેલાં તત્વજ્ઞાનનો અભ્યાસ અનિવાર્ય લાગ્યો; આથી 1951થી 1954માં તત્વજ્ઞાન મુખ્ય…
વધુ વાંચો >