ખંડ ૨૫
હક, ઝિયા-ઉલથી હવાંગ
હેગડે રામકૃષ્ણ
હેગડે, રામકૃષ્ણ (જ. 29 ઑગસ્ટ 1926, ઉત્તર કન્નડ જિલ્લો, કર્ણાટક; અ. 12 જાન્યુઆરી 2004, બૅંગાલુરુ) : કર્ણાટકના કરિશ્માતી રાજનીતિજ્ઞ અને પ્રથમ બિનકૉંગ્રેસી મુખ્યમંત્રી. ઉત્તર ક્ન્નડ જિલ્લાના સિદ્ધાપુરાના ખ્યાતનામ ‘દાદામણિ’ કુટુંબનું તેઓ સંતાન હતા. આ શ્રીમંત કુટુંબ 1930ની ‘ના-કર’ની લડતમાં સક્રિય બન્યું અને બ્રિટિશ સરકારને કરવેરો ભરવાનો વિરોધ કર્યો. આથી બ્રિટિશ…
વધુ વાંચો >હેગલ જ્યૉર્જ વિલ્હેલ્મ ફ્રેડરિક
હેગલ, જ્યૉર્જ વિલ્હેલ્મ ફ્રેડરિક (જ. 27 ઑગસ્ટ 1770, સ્ટુટગાર્ડ, જર્મની; અ. 14 નવેમ્બર 1831, બર્લિન, જર્મની) : આધુનિક ચૈતન્યવાદી (idealist) ચિન્તક. 1788થી 1793 સુધી તેમણે ખ્રિસ્તી ઈશ્વરવિદ્યા(Theology)નો અભ્યાસ ટ્યૂબિનગેનમાં કર્યો હતો. પ્રખ્યાત જર્મન કવિ હોલ્ડરલિન (1770–1843) અને ચિન્તક શૅલિંગ (1755–1854) આ અભ્યાસમાં તેમના સાથીદારો અને મિત્રો હતા. ત્યારપછી સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડમાં બર્નેમાં…
વધુ વાંચો >હેગ સમજૂતી
હેગ સમજૂતી : નેધરલૅન્ડ્ઝ અને ઇન્ડોનેશિયા પ્રજાસત્તાક વચ્ચે ડચ-ઇન્ડોનેશિયા દરમિયાન ચાલતા સંઘર્ષનો અંત લાવવા માટે 2 નવેમ્બર 1949ના રોજ કરવામાં આવેલ સમજૂતી. ઉપર્યુક્ત સમજૂતી હેઠળ વેસ્ટ ન્યૂ ગીનીનો પ્રદેશ બાદ કરતાં ડચ ઈસ્ટ ઇન્ડિઝનો બાકીનો સમગ્ર વિસ્તાર ઇન્ડોનેશિયાના પ્રજાસત્તાકને 30 ડિસેમ્બર, 1949 સુધી સોંપી દેવાનો કરાર કરવામાં આવેલો (જોકે હકીકતમાં…
વધુ વાંચો >હેગિષ્ટે વસંતરાવ
હેગિષ્ટે, વસંતરાવ (જ. 16 મે 1906, અમદાવાદ; અ. 1 જુલાઈ 1946, અમદાવાદ) : કૉંગ્રેસ સેવાદળના સક્રિય કાર્યકર અને કોમી એખલાસ માટે પોતાના પ્રાણની આહુતિ આપનાર નીડર સ્વાતંત્ર્યસેનાની. પિતાનું નામ હરિશ્ચંદ્ર જેઓ ભારત સરકારના ટપાલ ખાતામાં નોકરી કરતા અને પોસ્ટ માસ્ટર જનરલના પદ પરથી નિવૃત્ત થયેલા. માતાનું નામ કાશી જેઓ ગૃહિણી…
વધુ વાંચો >હેગિષ્ટે હેમલતા
હેગિષ્ટે, હેમલતા (જ. 10 એપ્રિલ 1917, અમદાવાદ; અ. 31 માર્ચ 1993, અમદાવાદ) : અગ્રણી ગાંધીવાદી મહિલા સામાજિક કાર્યકર. મૂળ મહારાષ્ટ્રના શ્રીવર્ધન ગામના વતની; પરંતુ સમગ્ર જીવન અમદાવાદમાં વિતાવ્યું. પિતાનું નામ હરિશ્ચંદ્ર જેઓ ભારત સરકારની ટપાલ ખાતાની નોકરીમાં હતા અને પોસ્ટ માસ્તર જનરલના પદ પરથી નિવૃત્ત થયા. માતાનું નામ કાશીબહેન જેઓ…
વધુ વાંચો >હેચ સ્લેક ચક્ર
હેચ સ્લેક ચક્ર : જુઓ પ્રકાશસંશ્લેષણ.
વધુ વાંચો >હેઝલિટ વિલિયમ
હેઝલિટ, વિલિયમ (જ. 10 એપ્રિલ 1778, મેડસ્ટોન; અ. 18 સપ્ટેમ્બર 1830) : અંગ્રેજ વિવેચક અને નિબંધકાર. પિતા યુનિટેરિયન મિનિસ્ટર હતા. એમની ઇચ્છા અનુસાર 1793માં હેઝલિટે હેકનીની યુનિટેરિયન કૉલેજમાં અભ્યાસ કર્યો હતો. જોકે એમને ધર્મશાસ્ત્રથી વિશેષ તો ફિલસૂફી અને રાજકારણમાં રસ હતો. 1798માં કોલરિજ અને વર્ડ્ઝવર્થ સાથે એમનું મિલન થયું. એ…
વધુ વાંચો >હેટનર આલ્ફ્રેડ (Hettner Alfred)
હેટનર, આલ્ફ્રેડ (Hettner, Alfred) (જ. 6 ઑગસ્ટ 1859, ડ્રેસડન, જર્મની; અ. 31 ઑગસ્ટ 1941, હાઇડેલબર્ગ, જર્મની) : જાણીતા ભૂગોળવિદ. હેટનરે ભૂગોળ વિષયમાં સ્ટ્રાસબર્ગ યુનિવર્સિટીમાંથી ડૉક્ટરેટની પદવી મેળવી હતી. તેમણે રેટ્ઝેલ અને રિક્થોફેન પાસે શિક્ષણ મેળવેલું. 1895માં ભૌગોલિક પત્રિકામાં પોતાના વિચારો રજૂ કરીને તેમણે લેખનકાર્યનો પ્રારંભ કરેલો. જર્મનીની હાઇડેલબર્ગ યુનિવર્સિટીમાં ભૂગોળના…
વધુ વાંચો >હૅટ્રિક (હૅટ-ટ્રિક)
હૅટ્રિક (હૅટ-ટ્રિક) : ક્રિકેટ મૅચમાં કોઈ બૉલર તેની આઠ કે છ બૉલની એક ઓવરમાં સળંગ ત્રણ બૉલમાં ત્રણ વિકેટો ઝડપે તે ઘટના. આધુનિક ક્રિકેટમાં ‘હૅટ્રિક’નો વિસ્તાર કરવામાં આવ્યો હોઈ, ‘ઓવરની કન્ટિન્યૂઇટી’ને પણ હૅટ-ટ્રિક કહેવામાં આવે છે; શરત એ કે બે સળંગ ઓવરમાં તેણે ત્રણ સળંગ વિકેટો લીધેલી હોવી જોઈએ. માર્ચ…
વધુ વાંચો >હેડ એડિથ
હેડ, એડિથ (જ. 28 ઑક્ટોબર 1897; અ. 24 ઑક્ટોબર 1981) : હૉલિવુડના વિખ્યાત વેશભૂષાનિષ્ણાત. તેમણે અભિનેતા અને અભિનેત્રી બંને પ્રકારના ચલચિત્ર કલાકારો માટે વેશભૂષાનું આયોજન કરવામાં નિપુણતા પ્રાપ્ત કરી હતી. એડિથ હેડ 1949–73ના ગાળા દરમિયાન તેમણે હૉલિવુડનાં ચલચિત્રોના સર્વોત્તમ નેપથ્ય માટે આઠ ઓસ્કાર મેળવ્યા હતા : (1) પૅરેમાઉન્ટ નિર્માણ કંપની…
વધુ વાંચો >હક ઝિયા-ઉલ
હક, ઝિયા-ઉલ [જ. 12 ઑગસ્ટ 1924, જાલંધર; અ. 17 ઑગસ્ટ 1988, ભાવલપુર, પંજાબ (પાકિસ્તાન)] : પાકિસ્તાનના લશ્કરી વડા અને પ્રમુખ. પિતા મોહમ્મદ અક્રમ બ્રિટિશ લશ્કરી શાળામાં શિક્ષક હતા. સિમલામાં શાલેય શિક્ષણ મેળવી તેમણે દિલ્હીમાં કૉલેજ શિક્ષણ મેળવ્યું. 1943માં બ્રિટિશ લશ્કરમાં ભરતી થયા, બીજા વિશ્વયુદ્ધ (1939–1945) દરમિયાન બર્મા (હવે મ્યાનમાર), મલાયા…
વધુ વાંચો >હકનો ખરડો
હકનો ખરડો : પ્રજાના હકો અને સ્વતંત્રતાઓની જાહેરાત કરતો તથા તાજના વારસાનો હક નક્કી કરતો કાયદો (1689). રાજા જેમ્સ 2જાએ પ્રજાની લાગણી અને પરંપરાની અવગણના કરીને દરેક સરકારી ખાતામાં કૅથલિક ધર્મ પાળતા અધિકારીઓની ભરતી કરી. પ્રજાએ રાજાને ચેતવણી આપી; પરંતુ એણે ગણકારી નહિ. તેથી પ્રજાએ ઉશ્કેરાઈને રાજાને દૂર કરવાનું નક્કી…
વધુ વાંચો >હકીકત
હકીકત : જાણીતું ચલચિત્ર. નિર્માણવર્ષ : 1964. ભાષા : હિંદી. શ્વેત અને શ્યામ. નિર્માતા, દિગ્દર્શક અને પટકથા-લેખક : ચેતન આનંદ. ગીતકાર : કૈફી આઝમી. છબિકલા : સદાનંદ દાસગુપ્તા. સંગીત : મદનમોહન. મુખ્ય કલાકારો : ધર્મેન્દ્ર, પ્રિયા રાજવંશ, બલરાજ સાહની, વિજય આનંદ, સંજય, સુધીર, જયંત, મેકમોહન, ઇન્દ્રાણી મુખરજી, અચલા સચદેવ. આઝાદ…
વધુ વાંચો >હકીમ અજમલખાન
હકીમ અજમલખાન (જ. 1863; અ. 29 ડિસેમ્બર 1927) : યુનાની વૈદકીય પદ્ધતિના પુરસ્કર્તા અને મુસ્લિમ લીગના એક સ્થાપક. દિલ્હીમાં જન્મેલા અજમલખાનના પૂર્વજોએ મુઘલ બાદશાહોના શાહી હકીમ તરીકે કામ કર્યું હતું. નાની વયથી જ અજમલખાને અંગ્રેજી શિક્ષણ લેવાને બદલે કુટુંબમાં જ યુનાની વૈદકીય અભ્યાસ કર્યો હતો. પાછળથી તેમણે યુનાની વૈદકીય સારવારને…
વધુ વાંચો >હકીમ રૂહાની સમરકંદી
હકીમ રૂહાની સમરકંદી : બારમા સૈકાના ફારસી કવિ. તેમનું પૂરું નામ અબૂ બક્ર બિન મુહમ્મદ બિન અલી અને ઉપનામ રૂહાની હતું. તેમનો જન્મ અને ઉછેર આજના અફઘાનિસ્તાનના ગઝના શહેરમાં થયો હતો. તેઓ શરૂઆતમાં ગઝનવી વંશના સુલતાન બેહરામશાહ(1118–1152)ના દરબારી કવિ હતા. પાછળથી તેઓ પૂર્વીય તુર્કસ્તાનના પ્રખ્યાત અને ઐતિહાસિક શહેર સમરકંદમાં સ્થાયી…
વધુ વાંચો >હકીમ સનાઈ (બારમો સૈકો)
હકીમ સનાઈ (બારમો સૈકો) : ફારસી ભાષાના સૂફી કવિ. તેમણે તસવ્વુફ વિશે રીતસરનું એક લાંબું મસ્નવી કાવ્ય – હદીકતુલ હકીકત – લખીને તેમના અનુગામી અને ફારસીના મહાન સૂફી કવિ જલાલુદ્દીન રૂમીને પણ પ્રેરણા આપી હતી. સનાઈએ પોતાની પાછળ બીજી અનેક મસ્નવીઓ તથા ગઝલો અને કસીદાઓનો એક સંગ્રહ છોડ્યો છે. તેમની…
વધુ વાંચો >હકીમ સૈયદ અબ્દુલ હૈ (મૌલાના)
હકીમ સૈયદ અબ્દુલ હૈ (મૌલાના) (જ. 1871, હસ્બા, જિ. રાયબરેલી, ઉત્તર પ્રદેશ; અ. 2 ફેબ્રુઆરી 1923, રાયબરેલી) : અરબી, ફારસી અને ઉર્દૂ ભાષાના પ્રખર વિદ્વાન. તેમના પિતા ફખરૂદ્દીન એક હોશિયાર હકીમ તથા કવિ હતા અને ‘ખ્યાલી’ તખલ્લુસ રાખ્યું હતું. અબ્દુલ હૈ ‘ઇલ્મે હદીસ’ના પ્રખર વિદ્વાન હતા. તેમણે હદીસના પ્રસિદ્ધ ઉસ્તાદ…
વધુ વાંચો >હકોની અરજી
હકોની અરજી : પાર્લમેન્ટના જે જૂના હકો ઉપર રાજાએ તરાપ મારી હતી, તે હકો રાજા પાસે સ્વીકારાવવા ઈ. સ. 1628માં પાર્લમેન્ટે રાજાને કરેલી અરજી. ઇંગ્લૅન્ડના સ્ટુઅર્ટ વંશના રાજા જેમ્સ 1લાના શાસનકાળ (ઈ. સ. 1603–1625) દરમિયાન રાજાના પાર્લમેન્ટ સાથેના સંઘર્ષની શરૂઆત થઈ. એના પુત્ર રાજા ચાર્લ્સ 1લાના સમય(1625–1649)માં આ સંઘર્ષ વધારે…
વધુ વાંચો >હક્ક ફઝલુલ
હક્ક, ફઝલુલ (જ. 26 ઑક્ટોબર 1873, ચખાર, જિ. બારિસાલ, બાંગલાદેશ; અ. 27 એપ્રિલ 1962, ઢાકા, બાંગલાદેશ) : ઑલ ઇન્ડિયા મુસ્લિમ લીગના સ્થાપક, પાકિસ્તાનના ગૃહમંત્રી, પૂર્વ પાકિસ્તાનના ગવર્નર, કૃષક પ્રજા પાર્ટીના (1937) અને કૃષક શ્રમિક પાર્ટી(1954)ના સ્થાપક. અબ્દુલ કાસમ ફઝલુલ હક્ક, તેમના પિતા કાજી મોહંમદ વાજેદના એકમાત્ર પુત્ર હતા. ફઝલુલ હક્કના…
વધુ વાંચો >હક્સલી આલ્ડસ (લિયૉનાર્ડ)
હક્સલી, આલ્ડસ (લિયૉનાર્ડ) (જ. 26 જુલાઈ 1894, ગોડાલ્મિંગ, સરે, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 22 નવેમ્બર 1963, લૉસ એન્જેલસ, યુ.એસ.) : અંગ્રેજ નવલકથાકાર, કવિ, નાટ્યકાર અને વિવેચક. જગપ્રસિદ્ધ જીવશાસ્ત્રી ટી. એચ. હક્સલીના પૌત્ર અને જીવનચરિત્રોના પ્રસિદ્ધ લેખક લિયૉનાર્ડ હક્સલીના પુત્ર. 1937થી અમેરિકામાં સ્થાયી થયેલ. શરૂઆતમાં સુરુચિપૂર્ણ અને કટાક્ષથી ભરપૂર લખાણોના લેખક તરીકે પ્રસિદ્ધિ…
વધુ વાંચો >