ખંડ ૨૦
વિકરી, વિલિયમથી વૈંપટિ, ચિન્ન સત્યમ્
વિકરી, વિલિયમ
વિકરી, વિલિયમ (જ. 1914, વિક્ટૉરિયા, બ્રિટિશ કોલંબિયા, કૅનેડા; અ. 13 ઑક્ટોબર 1996, ન્યૂયૉર્ક) : અર્થશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા અમેરિકન અર્થશાસ્ત્રી. માત્ર અસમમિતીય માહિતી (asymetric information) જ ઉપલબ્ધ હોય તેવા સંજોગોમાં લેવાતા નિર્ણયો પાછળ કયા પ્રકારનાં પરિબળો કામ કરતાં હોય છે તેનું વિશ્લેષણ કરતો સિદ્ધાંત તારવવા બદલ 1996નું અર્થશાસ્ત્ર માટેનું…
વધુ વાંચો >વિકલ, શ્રીવત્સ
વિકલ, શ્રીવત્સ (જ. 1930, રામનગર, જમ્મુ; અ. 1970, તેજપુર, આસામ) : ડોગરી વિદ્વાન. પંડિત પરિવારમાં જન્મ. તેમણે નાની ઉંમરમાં તેમનાં માતાપિતા ગુમાવેલાં. તેથી અનુકૂળ સંજોગો માટે એક સ્થળેથી બીજા સ્થળે તેમને ભટકવું પડેલું. તે દરમિયાન તેઓ ક્ષયરોગનો ભોગ બન્યા હતા. તેમણે 20 વર્ષની વયે ટૂંકી વાર્તાઓ અને કાવ્યો લખવાનો પ્રારંભ…
વધુ વાંચો >વિકલ સમીકરણો
વિકલ સમીકરણો : x, y અને y ના x વિશેના વિકલન ફળોને સમાવતું કોઈ પણ સમીકરણ. દા.ત., વગેરે વિકલ સમીકરણો છે. વિકલ સમીકરણોનું જ્ઞાન ગણિત સિવાયની વિજ્ઞાનની અન્ય શાખાઓ તથા સમાજવિદ્યાની શાખાઓના અભ્યાસમાં પણ ઘણું ઉપયોગી છે. વિકલ સમીકરણમાં આવતા મહત્તમ કક્ષાના વિકલનફળની કક્ષાને વિકલ સમીકરણની કક્ષા (order) કહેવાય છે.…
વધુ વાંચો >વિકસિત અને વિકાસશીલ દેશો
વિકસિત અને વિકાસશીલ દેશો : માથાદીઠ આવકની કસોટીના આધાર પર કરવામાં આવેલું દુનિયાના દેશોનું વર્ગીકરણ. 1950-60ના દસકામાં દુનિયાના ગરીબ દેશોના આર્થિક વિકાસના પ્રશ્નોની ચર્ચા અર્થશાસ્ત્રીઓએ હાથ ધરી ત્યારે તેમણે વિશ્લેષણના હેતુ માટે દુનિયાના દેશોને બે વિભાગમાં વહેંચ્યા હતા. એ દસકાના ઉત્તરાર્ધમાં દુનિયાની માથાદીઠ આવક અમેરિકાના 200 ડૉલર જેટલી અંદાજવામાં આવી…
વધુ વાંચો >વિકળો
વિકળો : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા સિલેસ્ટ્રેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Gymnosporia montana (Roth) Benth syn. spinosa (Forsk.) Flori (l syn – Maytenus emarginata) (સં. વિકંકત્; હિં. કંટાઈ, વંજ, બૈકલ; ગુ. વિકળો, બહેકળ) છે. તે ક્ષુપ કે નાના વૃક્ષ-સ્વરૂપે સમગ્ર ભારતમાં, ખાસ કરીને ડુંગરાળ જમીનમાં થાય છે. પર્ણપાતી (deciduous)…
વધુ વાંચો >વિકાચીભવન (devitrification)
વિકાચીભવન (devitrification) : કાચમય કણરચનાવાળા ખડકોની અમુક ચોક્કસ ખનિજ-ઘટકોમાં છૂટા પડવાની ઘટના. છૂટા પડતા ઘટકોમાં સામાન્ય રીતે ક્વાર્ટ્ઝ અને ફેલ્સ્પારના અતિસૂક્ષ્મ સ્ફટિકો હોય છે. કાચમય સ્થિતિમાં ઘનીભવન થયા પછીથી સ્ફટિકમય સ્થિતિમાં થતો ફેરફાર આ ઘટનાની ખાસિયત છે. ઑબ્સિડિયન કે પિચસ્ટૉન જેવા મળૂભૂત કાચમય અગ્નિકૃત ખડકમાંથી નાના પાયા પર થતા આ…
વધુ વાંચો >વિકાસ
વિકાસ : લોકોના જીવનધોરણને ઊંચે લઈ જતાં પરિવર્તનો. વિકાસનો ખ્યાલ આદર્શલક્ષી (normative) છે. તેથી તેમાં કયાં અને કેવાં પરિવર્તનોને વિકાસ ગણવો એ વિશે મતમતાંતર પ્રવર્તે છે. આને કારણે અર્થશાસ્ત્રીઓ વિકાસને બદલે આર્થિક વૃદ્ધિ (economic growth) કે વૃદ્ધિ(growth)ના ખ્યાલને પસંદ કરે છે; જેમાં કોઈ આદર્શ અભિપ્રેત નથી. આર્થિક વૃદ્ધિ એટલે રાષ્ટ્રના…
વધુ વાંચો >વિકાસનાં સોપાનો
વિકાસનાં સોપાનો : જુઓ સોપાનો, બાળવિકાસનાં.
વધુ વાંચો >વિકાસ બૅંકો
વિકાસ બૅંકો : આર્થિક વિકાસ માટે સહાયરૂપ બનતી બૅંકો. વિકાસ બૅંક અવિકસિત મૂડીબજાર તેમજ વ્યાપારી બૅંકોનું લાંબાગાળાનું ધિરાણ પૂરું પાડવાના આશયથી અસ્તિત્વમાં આવેલી સંસ્થા છે. તેનું કાર્ય મુખ્યત્વે નાણાકીય અછતને અનુરૂપ સહાય પૂરી પાડવાનું છે. આ ઉપરાંત તે તકનીકી સહાય તેમજ વિકાસ માટે તજ્જ્ઞો દ્વારા સલાહની પણ વ્યવસ્થા ગોઠવી આપે…
વધુ વાંચો >વિકાસ-વળતર
વિકાસ-વળતર : આયકર અધિનિયમ 1961 હેઠળ નવાં યંત્રો અને વહાણોની ખરીદકિંમતના નિર્દિષ્ટ દરે ધંધાની કરપાત્ર આવકમાંથી આપવામાં આવતી કપાત. દેશના ઝડપી ઔદ્યોગિક વિકાસ માટે વિશ્વભરની સરકારો જાહેર વિત્તવ્યવસ્થા હેઠળ વિવિધ યુક્તિ-પ્રયુક્તિઓ અજમાવે છે. ભારત સરકારે પણ તેવી યુક્તિ-પ્રયુક્તિઓ અજમાવી છે. સીધા કરવેરા હેઠળ સરકારે આવકવેરા દ્વારા આવી પ્રયુક્તિ અજમાવી છે.…
વધુ વાંચો >વેંકટસુબ્બૈયા, ગંજમ (જીવી)
વેંકટસુબ્બૈયા, ગંજમ (જીવી) (જ. 23 ઑગસ્ટ 1913, કૈગોનાહલ્લી, માંડ્ય, કર્ણાટક) : કન્નડ પંડિત અને કોશકાર. તેમણે બૅંગાલુરુની વિજયા કૉલેજના પ્રિન્સિપાલપદેથી સેવાનિવૃત્ત થયા પછી લેખનપ્રવૃત્તિ શરૂ કરી. તેઓ 196469 સુધી કન્નડ સાહિત્ય પરિષદના પ્રમુખ રહ્યા. વળી કર્ણાટક સાહિત્ય અકાદમીના સભ્ય, મૈસૂર અને બૅંગાલુરુ યુનિવર્સિટીના સભ્ય, સેનેટર તથા લેક્સિકોગ્રાફર્સ ઍસોસિયેશન ઑવ્ ઇન્ડિયાના…
વધુ વાંચો >વેંકટસુબ્રહ્મણ્યમ, મિનામ્પતી
વેંકટસુબ્રહ્મણ્યમ, મિનામ્પતી (જ. 1 જુલાઈ 1924, કે. બુડુગંટાપલ્લી, જિ. કુડ્ડપાહ, આંધ્રપ્રદેશ) : તેલુગુ કવિ. તેમણે 1956માં મદ્રાસ યુનિવર્સિટીમાંથી વિદ્વાનની પદવી મેળવી. તેઓ તેલુગુ પંડિત તરીકે નિવૃત્ત થયા. તેમણે 1950-1956 દરમિયાન જિલ્લા બૉર્ડ હાઈસ્કૂલમાં આર્ટ માસ્ટર તરીકે કામગીરી કરી. આંધ્રપ્રદેશ સરકારમાં પાઠ્યપુસ્તક સમિતિના સભ્ય રહ્યા. તેમણે અત્યાર સુધીમાં 5 ગ્રંથો આપ્યા…
વધુ વાંચો >વેંકટાચલ શાસ્ત્રી, ટી. વી.
વેંકટાચલ શાસ્ત્રી, ટી. વી. (જ. 26 ઑગસ્ટ 1933, કનકપુર, જિ. બૅંગાલુરુ, કર્ણાટક) : કન્નડ પંડિત અને સંશોધક. તેમણે મૈસૂર યુનિવર્સિટીમાંથી એમ.એ. અને પીએચ.ડી.ની પદવી પ્રાપ્ત કરી. કેટલોક વખત ઓસ્માનિયા યુનિવર્સિટીમાં અધ્યાપન કર્યું. ત્યારબાદ મૈસૂર યુનિવર્સિટીમાં કન્નડના પ્રાધ્યાપક થયા અને ત્યાંથી પછી સેવાનિવૃત્ત થયા. તેમણે 1991-93 દરમિયાન મૈસૂર યુનિવર્સિટીના ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્…
વધુ વાંચો >વેંકટેશ્વર રાવ, અતલુરી
વેંકટેશ્વર રાવ, અતલુરી (જ. 28 સપ્ટેમ્બર 1927, વનપમુલા, જિ. ક્રિશ્ન, આંધ્રપ્રદેશ) : તેલુગુ લેખક. તેમણે 1950માં મદ્રાસ (ચેન્નઈ) યુનિવર્સિટીમાંથી બી.ઈ.ની પદવી મેળવી હતી. તેઓ આંધ્રપ્રદેશ વિદ્યુત બૉર્ડના મુખ્ય ઇજનેર તરીકે સેવાનિવૃત્ત થયા. તેઓ હૈદરાબાદ ઑલ્વિન લિ.ના અધ્યક્ષ અને સલાહકાર પણ રહેલા. તેમણે તેલુગુ તેમજ અંગ્રેજીમાં કુલ 30 ગ્રંથો આપ્યા છે.…
વધુ વાંચો >વૅંગ મૅંગ
વૅંગ મૅંગ (શાસનકાળ ઈ. સ. 9-23) : હેન વંશના બાળરાજાને દૂર કરી સત્તા આંચકી લેનાર ચીનનો સમ્રાટ. પ્રાચીન ચીનમાં હેન વંશના રાજાઓએ લાંબા સમય સુધી રાજ્ય કર્યું હતું. આ રાજવંશની સ્થાપના લિયુ પેંગ (Liu Pang) નામના સમ્રાટે ઈ. પૂ. 202માં કરી હતી. ઈ. પૂ. 202થી ઈ. સ. 9 સુધી તેણે…
વધુ વાંચો >વેંગસરકર, દિલીપ બળવંત
વેંગસરકર, દિલીપ બળવંત (જ. 6 એપ્રિલ 1956, મુંબઈ) : ભારતના ક્રિકેટ ખેલાડી. ઉચ્ચ કક્ષાના પૂર્વ ટેસ્ટ બૅટધર ઇંગ્લૅન્ડના લૉડર્ઝના મેદાન ખાતે ત્રણ વાર સદીઓ ફટકારવાનું સ્વપ્નું સાર્થક કરનાર ભારતના એકમાત્ર બૅટધર. વેંગસરકરે આ સિદ્ધિ પોતાના પ્રથમ 3 ઇંગ્લૅન્ડ-પ્રવાસ દરમિયાન એટલે કે 1979, 1982 અને 1986માં હાંસલ કરી અને ક્રિકેટના વિશ્વમથક…
વધુ વાંચો >વેંગી
વેંગી : જુઓ ચાલુક્ય રાજ્ય.
વધુ વાંચો >વેંગી શિલ્પશૈલી
વેંગી શિલ્પશૈલી : દક્ષિણમાં આન્ધ્ર (સાતવાહન) રાજાઓ તથા ઇક્ષ્વાકુ રાજાઓના શાસન દરમિયાન કૃષ્ણા અને ગોદાવરી વચ્ચેના પ્રદેશમાં બંધાયેલ અનેક સ્તૂપોની પીઠ પર આરસની અલ્પમૂર્તિ શિલ્પપટ્ટીઓમાં વ્યક્ત થયેલ ઉત્કૃષ્ટ શિલ્પકામ વેંગી શૈલીના નામે પ્રસિદ્ધ છે. આમાં જગ્ગયપેટ અને અમરાવતીનાં કેટલાંક શિલ્પોમાં વેંગી શૈલીનાં પ્રાથમિક લક્ષણો પ્રગટ થાય છે. અમરાવતી આ શૈલીનું…
વધુ વાંચો >વૈકાતો નદી (Waikato river)
વૈકાતો નદી (Waikato river) : ન્યૂઝીલૅન્ડમાં આવેલી લાંબામાં લાંબી નદી. તે ઉત્તર ટાપુના મધ્ય ભાગમાં આવેલા માઉન્ટ રુઆપેહુમાંથી નીકળે છે. તે તાઉપો સરોવર, હેમિલ્ટન શહેર અને વૈકાતો વિસ્તારમાંથી પસાર થાય છે, તથા પૉર્ટ વૈકાતો ખાતે ટસ્માન સમુદ્રને મળે છે. તેની કુલ લંબાઈ 364 કિમી. જેટલી છે. આ નદી પર સાતથી…
વધુ વાંચો >વૈકુંઠ પેરુમલ્લનું મંદિર
વૈકુંઠ પેરુમલ્લનું મંદિર : તમિલનાડુમાં કાંચીપુરમ્માં આવેલું પલ્લવશૈલીનું મંદિર. આ મંદિર પલ્લવ રાજા નંદિવર્મન્ બીજા(આશરે 717779)એ બંધાવ્યું હતું. ગર્ભગૃહ પરનું તેનું વિમાન તલમાનમાં સમચોરસ અને 18.3 મીટર (60 ફૂટ) ઊંચું છે. સુંદર થરવાળા ઊંચા અધિષ્ઠાન પર ઊભેલું આ મંદિર ગ્રૅનાઇટ પથ્થરમાંથી બાંધેલું છે. નીચેના તલ ભાગે તે સમચોરસ છે, પરંતુ…
વધુ વાંચો >