૧૬.૧૬
મૅકિન્ટૉશ ચાર્લ્સથી મૅગ્નેશિયમ
મૅકિન્ટૉશ, ચાર્લ્સ
મૅકિન્ટૉશ, ચાર્લ્સ (જ. 29 ડિસેમ્બર 1766, ગ્લાસગો, વેસ્ટ સ્કૉટલૅન્ડ; અ. 25 જુલાઈ 1843; ગ્લાસગો, યુ.કે.) : ઉત્પાદનક્ષેત્રમાં વ્યસ્ત રસાયણવિજ્ઞાની. ગૅસના કારખાનાની બિનજરૂરી પેદાશોનો કોઈક ફળદાયી ઉપયોગ શોધવામાં તેઓ પ્રવૃત્ત હતા. તે દરમિયાન તેમણે 1823માં કાપડને જલાભેદ્ય (water-proof) બનાવવાની પ્રક્રિયા શોધી કાઢી; આને પરિણામે રેનકોટ જેવાં સાધનો બનાવવાનું શક્ય બન્યું. તે…
વધુ વાંચો >મૅકિન્ટૉશ, ચાર્લ્સ રેની
મૅકિન્ટૉશ, ચાર્લ્સ રેની (જ. 7 જૂન 1868, ગ્લાસગો, પ. સ્કૉટલૅન્ડ, યુ.કે.; અ. 10 ડિસેમ્બર 1928, લંડન, યુ.કે.) : જાણીતા સ્થપતિ, ડિઝાઇનકાર અને ચિત્રકાર. પ્રારંભમાં તેઓ ગ્લાસગો સ્કૂલ ઑવ્ આર્ટ ખાતે સાંજના વર્ગોમાં જોડાયા હતા. 1889માં હનીમૅન ઍન્ડ કૅપલ નામની વિખ્યાત પેઢીમાં જોડાયા. 1900માં તેમણે માર્ગારેટ મૅકિનટૉશ સાથે લગ્ન કર્યાં અને…
વધુ વાંચો >મૅકિન્ડર, હૅલફર્ડ જૉન (સર)
મૅકિન્ડર, હૅલફર્ડ જૉન (સર) (જ. 15 ફેબ્રુઆરી 1861, ગેઇન્સબરો, લિંકનશાયર, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 6 માર્ચ 1947, પાર્કસ્ટન, ડૉરસેટશાયર) : વૈશ્વિક ભૂરાજકીય સંકલ્પના માટે જાણીતા બ્રિટિશ ભૂગોળવેત્તા અને કેળવણીકાર. તેઓ સ્કૉટિશવંશી એક ડૉક્ટરના પુત્ર હતા. તેમને બાળપણથી જ ગ્રામીણ વિસ્તારોના પ્રાકૃતિક ઇતિહાસની જાણકારી મેળવવાનો અને વિક્ટોરિયન યુગના પ્રવાસીઓનાં વર્ણનો વાંચવાનો અનહદ શોખ…
વધુ વાંચો >મૅકિન્લે, વિલિયમ
મૅકિન્લે, વિલિયમ (જ. 29 જાન્યુઆરી 1843, નાઇલ્સ, ઓહાયો, યુ.એસ.; અ. 14 સપ્ટેમ્બર 1901, બફેલો, ન્યૂયૉર્ક, યુ.એસ.) : અમેરિકાના રાજકારણી અને પચીસમા પ્રમુખ. તેમણે અમેરિકાના આંતરવિગ્રહ દરમિયાન સેવા બજાવી અને પછી વકીલાતનો વ્યવસાય અપનાવ્યો. 1877માં તેઓ અમેરિકાની કૉંગ્રેસમાં ચૂંટાયા; 1881માં તે ઓહાયોના ગવર્નર બન્યા. તેમનું નામ ‘મૅકિન્લે બિલ’ સાથે સંકળાયેલું છે.…
વધુ વાંચો >મૅકિમ, મેરિયેટ
મૅકિમ, મેરિયેટ (જ. 1924) : અમેરિકાના નૃવંશશાસ્ત્રી. તેમણે શિકાગો યુનિવર્સિટીમાંથી એમ.એ. તથા પીએચ.ડી.ની પદવી પ્રાપ્ત કરી હતી. તેમણે 1951–52માં ભારતની મુલાકાત લીધેલી અને ઉત્તર ભારતના અલીગઢ જિલ્લાના ગ્રામીણ વિસ્તારમાં ક્ષેત્રકાર્ય કર્યું હતું. ભારતીય સમુદાયોની સંરચના, તબીબી સમાજશાસ્ત્ર અને ટૅક્નૉલૉજિકલ પરિવર્તન વિશેની સમસ્યાઓનો અભ્યાસ કર્યો. અમેરિકાના નૃવંશશાસ્ત્રી તરીકે આર્થિક વિકાસ અને…
વધુ વાંચો >મૅકિયાવેલી
મૅકિયાવેલી (જ. 3 મે 1469, ફ્લૉરેન્સ, ઇટાલી; અ. 22 જૂન 1527 ફ્લૉરેન્સ) : નવજાગૃતિના સમયના મહત્વના રાજકીય ચિંતક અને લેખક. ઈ. સ. 1498માં તેમને ફ્લૉરેન્સના પ્રજાસત્તાકના સરકારી તંત્રમાં મંત્રી નીમવામાં આવ્યા. તેમાં તેમનું મુખ્ય કાર્ય રાજકીય પ્રતિનિધિમંડળોના સંચાલનનું અને તેમને માર્ગદર્શન આપવાનું હતું. આ પ્રજાસત્તાક માટે તેમણે લશ્કરી દળ પણ…
વધુ વાંચો >મેકેન, અડા આઇઝૅક
મેકેન, અડા આઇઝૅક (જ. 15 જૂન 1835, ન્યૂ ઑર્લિયન્સ, લૉસ ઍન્જલસ; અ. 10 ઑગસ્ટ 1868, પૅરિસ, ફ્રાન્સ) : અભિનેત્રી. તેમના સાવકા પિતા તથા પ્રથમ પતિના અવસાન પછી, તેમણે નર્તકી તરીકે તથા સર્કસમાં ઘોડેસવાર તરીકે કામ કરીને પોતાનું ભરણપોષણ કરવાનું ચાલુ રાખ્યું. 1857માં તેમણે ફિલ્મજગતમાં અભિનય-ક્ષેત્રે પ્રવેશ કર્યો. 1861 દરમિયાન આખાય…
વધુ વાંચો >મેકેન્ઝી
મેકેન્ઝી–1 (નદી – ઑસ્ટ્રેલિયા) : ઑસ્ટ્રેલિયાના પૂર્વ ક્વીન્સલૅન્ડની ફિટ્ઝરૉય નદીની સહાયક મુદતી નદી. ભૌગોલિક સ્થાન : 23° 0´ દ. અ. અને 149° 0´ પૂ. રે.. પૂર્વ તરફના ઉચ્ચપ્રદેશીય વિભાગમાંથી નીકળતી કૉમેટ અને નોગોઆ નદીઓના સંગમ પછીથી બનતી નદી એ મેકેન્ઝી નદી. સંગમ પછી તે એક્સપિડિશન હારમાળાને વીંધીને ઈશાન તરફ 275…
વધુ વાંચો >મેકેન્ઝી પર્વતો
મેકેન્ઝી પર્વતો : કૅનેડાના વાયવ્ય પ્રદેશના યૂકૉન અને મેકેન્ઝી જિલ્લામાં આવેલો રૉકીઝ પર્વતોનો ઉત્તર તરફનો ભાગ. અહીંથી તે વધુ વાયવ્ય તરફ બ્રિટિશ કોલંબિયાની સરહદથી 800 કિમી.ની લંબાઈમાં પીલ રિવર પ્લેટો અને પૉર્ક્યુપાઇન રિવર બેસિન સુધી વિસ્તરે છે. આ પર્વતો પૂર્વ તરફની મેકેન્ઝી નદી અને પશ્ચિમ તરફની યૂકૉન નદીના જળવિભાજક બની…
વધુ વાંચો >મેકેન્લી, રે(મંડ)
મેકેન્લી, રે(મંડ) (જ. 30 માર્ચ 1926, બનક્રેના, આયર્લૅન્ડ; અ. 15 જૂન 1989, આયર્લૅન્ડ) : બ્રિટિશ અભિનેતા. 1947થી તે ડબ્લિન ઍબી થિયેટરના સભ્ય હતા. ત્યાં રહીને 1963 સુધીમાં તેમણે 150 નાટ્યપ્રયોગોમાં ભાગ લીધો હતો. લંડનની રંગભૂમિ પર સૌપ્રથમ પ્રવેશ કર્યો 1962માં; વેસ્ટ એન્ડ ખાતે ભજવાયેલું તે પછીનું તેમની મહત્વની ભૂમિકા ધરાવતું…
વધુ વાંચો >મૅકેન્લી, હર્બ
મૅકેન્લી, હર્બ (જ. 10 જુલાઈ 1922, ક્લૅરન્ડન, જમૈકા; અ. 26 નવેમ્બર 2007, જમૈકા) : જમૈકાના દોડવીર. 400 મી. (1948–50) તથા 440 વાર(1947–56)ની સ્પર્ધાઓમાં તેમણે વિશ્વવિક્રમ સ્થાપ્યો હતો. ઇલિનૉઇ યુનિવર્સિટી તરફથી સ્પર્ધામાં ભાગ લઈને તે 220 વાર(1947–48)ની સ્પર્ધા માટે ‘નૅશનલ કૉલેજિયેટ ઍથ્લેટિક ઍસોસિયેશન ચૅમ્પિયન’ બન્યા અને 440 વાર (1945; 1947–48)ની સ્પર્ધામાં…
વધુ વાંચો >મૅકૅરૉવ, નૅતૅલિયા
મૅકૅરૉવ, નૅતૅલિયા (જ. 21 નવેમ્બર 1940, લેનિનગ્રાડ) : સાંપ્રત સમયનાં અગ્રણી બૅલે નર્તિકા. નાટ્યાત્મક નૃત્ય-શૈલીથી પ્રભાવિત કરનારાં અને નૃત્યકલાની ર્દષ્ટિએ સર્વાંગસંપૂર્ણ નિપુણતા ધરાવનારાં બૅલે-નૃત્યાંગના તરીકે તેઓ વિશ્વમાં પ્રસિદ્ધિ પામ્યાં છે. 1959માં તેમણે લેનિનગ્રાડ કૉરિયોગ્રાફિક સ્કૂલમાંથી સ્નાતકની ડિગ્રી મેળવી અને તુરત જ કિરૉવ બૅલે કંપનીમાં જોડાયાં. ‘કિરૉવ’ની પ્રારંભિક યુરોપ-યાત્રા (1961) દરમિયાન…
વધુ વાંચો >મેકોન્ગ (નદી)
મેકોન્ગ (નદી) : હિન્દી ચીન દ્વીપકલ્પની સૌથી મોટી નદી. દક્ષિણ એશિયાની મોટી નદીઓ પૈકીની એક. ભૌગોલિક સ્થાન : 13° ઉ. અ. અને 100° પૂ. રે. તેની લંબાઈ આશરે 4,000 કિમી. જેટલી છે. ચીનના દક્ષિણ કિંઘાઈ પ્રાંતના તાંગુલુ પર્વતોના ઉત્તર ઢોળવોમાંથી ઘણી નાની નાની નદીઓ નીકળે છે. તે બધી તિબેટના અગ્નિકોણમાં…
વધુ વાંચો >મેકૉર્મિક, પેર્ટિસિયા
મેકૉર્મિક, પેર્ટિસિયા (જ. 12 મે 1930, સીલ બીચ, કૅલિફૉર્નિયા) : અમેરિકાનાં મહિલા તરવૈયા. તેઓ ઑલિમ્પિક રમતોમાં ભાગ લેનાર સૌથી મહાન મહિલા તરણ-ખેલાડી મનાય છે. હેલસિન્કી (1952) અને મેલબૉર્ન (1956) એમ 2 ઑલિમ્પિક રમતોમાં પ્લૅટફૉર્મ પરથી (10 મી. ટાવર) તથા સ્પ્રિંગબૉર્ડ(3મી.)ની એમ બંને તરણસ્પર્ધામાં સુવર્ણચંદ્રકો મેળવનાર તે એકમાત્ર વ્યક્તિ છે. પ્રારંભમાં…
વધુ વાંચો >મૅક્કિનૉન, રૉડરિક
મૅક્કિનૉન, રૉડરિક (MacKinnon, Roderick) (જ. 19 ફેબ્રુઆરી 1956, બર્લિંગ્ટન, યુ.એસ.) : અમેરિકન જૈવભૌતિકવિદ (biophysicist) અને 2003ના રસાયણશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા. મૅક્કિનૉને 1978માં બ્રાન્ડીસ (Brandeis) યુનિવર્સિટીમાંથી બી.એ.ની પદવી અને 1982માં બૉસ્ટનની ટફ્ટ્સ (Tufts) યુનિવર્સિટીની સ્કૂલ ઑવ્ મેડિસીનમાંથી એમ.ડી.ની પદવી પ્રાપ્ત કરી હતી. 1986માં તેમણે બ્રાન્ડીસ યુનિવર્સિટી(વોલ્થેમ, મૅસે.)માં આયનવાહિકાઓ (ion channels)…
વધુ વાંચો >મેક્યુલોઝ-સંરચના
મેક્યુલોઝ-સંરચના : વિકૃત ખડકોમાં જોવા મળતી ડાઘ, ટપકાં કે ગાંઠનાં લક્ષણો દર્શાવતી સંરચના. ખાસ કરીને સંસર્ગ-વિકૃતિજન્ય ખડકસમૂહોમાં જોવા મળતી આ પ્રકારની સંરચના માટે આ શબ્દ ઉપયોગમાં લેવાય છે; દા.ત., ટપકાંવાળો સ્લેટ ખડક. વિકૃત ખડકોમાં જ્યારે ઍન્ડેલ્યુસાઇટ, કૉર્ડિરાઇટ, ક્લોરીટૉઇડ, ઑટ્રેલાઇટ, બાયૉટાઇટ જેવાં ર્દઢ ખનિજોના મહાસ્ફટિકો (porphyroblasts) સુવિકસિત જોવા મળે અથવા તો…
વધુ વાંચો >મૅક્લિઑડ, જૉન જેમ્સ રિચાર્ડ
મૅક્લિઑડ, જૉન જેમ્સ રિચાર્ડ (જ. 6 સપ્ટેમ્બર 1876, પર્થશાયર, સ્કૉટલૅન્ડ; અ. 16 માર્ચ 1935, ઍબર્ડીન) : સન 1923ના તબીબી અને દેહધાર્મિકવિદ્યાના સર ફ્રેડ્રિક ગ્રાન્ટ બેન્ટિંગ સાથેના નોબેલ પારિતોષિકના વિજેતા. તેમને ઇન્સ્યુલિનની શોધ માટે આ સન્માન એનાયત થયું હતું. કૅનેડિયન રાષ્ટ્રીયતા ધરાવતા આ વિદ્વાન ઍબર્ડીન ખાતે તબીબી વિદ્યા ભણી 1898માં સ્નાતકની…
વધુ વાંચો >મેક્લિન્ટોક, બાર્બરા
મેક્લિન્ટોક, બાર્બરા : જુઓ, બાર્બરા મેક્લિન્ટોક.
વધુ વાંચો >મેક્લૅરન, નૉર્મન
મેક્લૅરન, નૉર્મન (જ. 11 એપ્રિલ 1914, સ્ટર્લિંગ, સ્કૉટલૅન્ડ; અ. 27 જાન્યુઆરી 1987, મોન્ટ્રિયલ, કૅનેડા) : કૅનેડાના ફિલ્મ દિગ્દર્શક. તેમણે સચેતીકૃત (animated) ફિલ્મ-નિર્માણના ક્ષેત્રે યશસ્વી વિકાસ સિદ્ધ કરી બતાવ્યો. સચેતીકરણવાળી ફિલ્મોના ક્ષેત્રે વીસમી સદીના તે એક સૌથી નામાંકિત સર્જક તરીકે નામના પામ્યા. ફિલ્મ-પટ્ટી પર ધ્વનિ તથા છબીચિત્રોનું સીધું જ આલેખન (inscription)…
વધુ વાંચો >મૅક્સમૂલર
મૅક્સમૂલર (જ. 6 ડિસેમ્બર 1823, ડીસાઉ, જર્મની; અ. 28 ઑક્ટોબર 1900, ઑક્સફર્ડ, ઇંગ્લૅન્ડ) : સુપ્રસિદ્ધ પ્રાચ્યવિદ્યાવિદ, તત્વચિંતક, ભારોપીય (Indo-European) ભાષાશાસ્ત્રી. પૂરું નામ મૅક્સમૂલર ફ્રેડરિક. પિતા વિલ્હેમ મૂલર કવિ. માતામહ એક નાના રજવાડાના દીવાન. 1836 સુધી વતન ડીસાઉમાં અને ત્યારબાદ 1841 સુધી લિપઝિગમાં રહી શાળાશિક્ષણ પૂરું કર્યું. ત્યારબાદ લિપઝિગ યુનિવર્સિટીમાં ગ્રીક…
વધુ વાંચો >