૮.૧૩
ટૉમસ ડિલન માર્લેથી ટ્રાન્ઝિટ ઉપગ્રહો
ટૉમસ, ડિલન માર્લે
ટૉમસ, ડિલન માર્લે (જ. 1914, સ્વાન્સી, દક્ષિણ વેલ્સ, ગ્રેટ બ્રિટન; અ. 1953, ન્યૂયૉર્ક) : અંગ્રેજી કવિ. નાની વયે કવિતાની રચના કરવા માંડી. શરૂઆતમાં પત્રકાર તરીકે કાર્ય કરેલું. તેમનો પ્રથમ કાવ્યસંગ્રહ ‘18 પોએમ્સ’ 1934માં પ્રસિદ્ધ થયો. ‘ટ્વેન્ટી-ફાઇવ પોએમ્સ’-(1936)ની એડિથ સિટવેલ અને અન્ય કવિઓ–વિવેચકોએ પણ નોંધ લીધી. પત્રકારત્વની સાથે સાથે રેડિયો વાર્તાલાપ…
વધુ વાંચો >ટોમોનાગા, શિન-ઇચિરો
ટોમોનાગા, શિન-ઇચિરો (જ. 31 માર્ચ 1906, ક્યોટો, જાપાન; અ. 8 જુલાઈ 1979, ટોકિયો) : ફાઇનમેન અને શ્વિંગર સાથે, 1965નું ભૌતિકશાસ્ત્રનો નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર જાપાની ભૌતિકશાસ્ત્રી. તેમને આ પુરસ્કાર ‘ક્વૉન્ટમ ઇલેક્ટ્રૉડાયનેમિક્સ’ના સિદ્ધાંતને સાપેક્ષવાદના વિશિષ્ટ સિદ્ધાંત સાથે સુસંગત બનાવવા, તેમાં સૂચવેલા ફેરફારો માટે આપવામાં આવ્યો હતો. ક્યોટોની યુનિવર્સિટીમાંથી 1929માં સ્નાતક થઈ 1939માં…
વધુ વાંચો >ટૉમ્બો કે ક્લાઇડ વિલિયમ ટૉમ્બાહ
ટૉમ્બો કે ક્લાઇડ વિલિયમ ટૉમ્બાહ (જ. 4 ફેબ્રુઆરી 1906, સ્ટ્રીટર, ઇલિનોઇસ, યુ.એસ.; અ. 17 જાન્યુઆરી 1997, મેસિલ્લા પાર્ક, ન્યૂ મૅક્સિકો) : પ્લૂટોનો શોધક, અમેરિકી ખગોળશાસ્ત્રી. પિતાની વાડીમાં પડેલાં યંત્રોના ભંગારમાંથી ટૉમ્બોએ 23 સેમી.નું એક ટેલિસ્કોપ બનાવીને આકાશનિરીક્ષણ ચાલુ કરી દીધું હતું. નાની વયે ટૉમ્બો ખગોળ તરફ આકર્ષાયા હતા. ખગોળનો આ…
વધુ વાંચો >ટૉયન્બી, આર્નોલ્ડ જૉસેફ
ટૉયન્બી, આર્નોલ્ડ જૉસેફ (જ. 14 એપ્રિલ 1889, લંડન; અ. 22 ઑક્ટોબર 1975, યૉર્ક, ઇંગ્લૅન્ડ) : જગવિખ્યાત અંગ્રેજ ઇતિહાસચિંતક અને ‘એ સ્ટડી ઑવ્ હિસ્ટરી’ના લેખક. લંડનમાં મધ્યમવર્ગીય રૂઢિચુસ્ત ઍગ્લિકન ખ્રિસ્તી કુટુંબમાં જન્મેલા ટૉયન્બીએ તેમનો અભ્યાસ વિન્ચેસ્ટર શાળામાં અને ઑક્સફર્ડ યુનિવર્સિટીની બીલિયલ કૉલેજ તેમજ ઍથેન્સની ધ બ્રિટિશ આર્કિયૉલૉજિકલ સ્કૂલમાં કર્યો હતો. 1912–15…
વધુ વાંચો >ટૉરટૉઇઝ બીટલ
ટૉરટૉઇઝ બીટલ : ઢાલપક્ષ (Coleoptera) શ્રેણીની એક જીવાત. આ જીવાત શક્કરિયાના પાકને જ નુકસાન કરતી જોવા મળે છે. આ જીવાતની કુલ ચાર જાતિઓ છે. તે પૈકી એસ્પિડોમૉર્ફા મિલીયારિસ, એફ. એ ખૂબ જ સામાન્ય અને અગત્યની જીવાત છે. તેનો કેસ્સીડીડી કુળમાં સમાવેશ થાય છે. પુખ્ત કીટક લંબગોળાકાર, ચપટા, 12 મિમી. લંબાઈના…
વધુ વાંચો >ટૉરન્ટો
ટૉરન્ટો : કૅનેડાનું મોટામાં મોટું શહેર અને ઑન્ટેરિયો રાજ્યની રાજધાની. ભૌગોલિક સ્થાન : 43° 39´ ઉ. અ. અને 75° 23´ પ. રે.. તે ઑન્ટેરિયો સરોવરના વાયવ્ય કિનારે આવેલું છે. તે કૅનેડાનું મુખ્ય ઔદ્યોગિક અને વ્યાપારિક કેન્દ્ર તેમજ મહત્વનું બંદર છે. શહેરની વસ્તી 26.15 લાખ (2011) તથા મહાનગરની વસ્તી 46.82 લાખ…
વધુ વાંચો >ટૉરેસની સામુદ્રધુની
ટૉરેસની સામુદ્રધુની : ઑસ્ટ્રેલિયા અને ન્યૂગિનીને જુદાં પાડતી તેમજ કોરલ સમુદ્ર અને આરાકુરા સમુદ્રને જોડતી છીછરી–સાંકડી સામુદ્રધુની. ભૌગોલિક સ્થાન : 10o 25’ દ. અ. અને 142o 10’ પૂ. રે., સ્પૅનિશ નાવિક લુઈસ ટૉરેસે 1613માં તેની શોધ કરી હતી, તેથી તેને ‘ટૉરેસની સામુદ્રધુની’ એવું નામ આપેલું છે. 150 કિમી. પહોળી આ…
વધુ વાંચો >ટૉરિસેલી, ઇવાન્જેલિસ્તા
ટૉરિસેલી, ઇવાન્જેલિસ્તા (જ. 15 ઑક્ટોબર 1608, ફાયેન્ઝા રોમાગાના, ઇટાલી; અ. 25 ઑક્ટોબર 1647, ફ્લૉરેન્સ) : બૅરોમીટરની શોધ કરનાર ઇટાલિયન ભૌતિકશાસ્ત્રી તથા જેમનું ભૌમિતિક કાર્ય સંકલન(integral calculus)નો વિકાસ કરવામાં સહાયભૂત નીવડ્યું હતું તે ગણિતશાસ્ત્રી. ગૅલિલિયોના લખાણમાંથી પ્રેરણા મેળવી, યંત્રશાસ્ત્ર ઉપર ગતિને લગતો ‘દ મોતુ’ નામનો પ્રબંધ (treatise) લખ્યો, જેનાથી ગૅલિલિયો પ્રભાવિત…
વધુ વાંચો >ટૉરિસેલીનું પ્રમેય
ટૉરિસેલીનું પ્રમેય (Torricelli’s theorem) : ઇવાન્જેલિસ્તા ટૉરિસેલીએ 1643માં પ્રવાહીની ઝડપ અંગે શોધેલો સંબંધ, જે તેમના નામ ઉપરથી ટૉરિસેલીના નિયમ, સિદ્ધાંત કે સૂત્ર તરીકે પણ ઓળખાય છે. ગુરુત્વબળની અસર નીચે કોઈ ટાંકીમાંના છિદ્ર(opening)માંથી વહેતા પ્રવાહીની ઝડપ v સંયુક્ત રીતે, પ્રવાહીની સપાટી અને છિદ્રના મધ્યબિંદુ વચ્ચેના લંબ અંતર ‘h’ના વર્ગમૂળ અને ગુરુત્વ-પ્રવેગના…
વધુ વાંચો >ટોરેનિયા
ટોરેનિયા : વનસ્પતિના દ્વિદળી વર્ગના સ્ક્રોફ્યુલારિયેસી કુળની નાની, શોભનીય (ornamental) શાકીય પ્રજાતિ. તેનું વિતરણ ઉષ્ણ કટિબંધીય એશિયા અને આફ્રિકામાં થયેલું છે. તેની લગભગ 20 જેટલી જાતિઓ છે. તે પૈકી ભારતમાં 16 જેટલી જાતિઓ થાય છે અને બહુ થોડી વિદેશી જાતિઓને પ્રવેશ અપાયો છે, જે પ્રાકૃતિક બની છે. તે ભેજ અને…
વધુ વાંચો >ટ્રક
ટ્રક : ભૂમિ પર માલસામાનના ઝડપી પરિવહન માટે વપરાતું ભારે યાંત્રિક વાહન. સને 1895માં Carl Beng દ્વારા ડિઝાઇન અને ત્યારબાદ આંતરદહન એન્જિનનું નિર્માણ કરવામાં આવ્યું. આ એન્જિન ભારે માલસામાનના પરિવહન માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવ્યું. ત્યારબાદ 1896માં શ્રી ડેઈમલર તેમના ‘ડેઈમલર મોટર લાસવેગન’ નામના કારખાનામાં આંતરદહન એન્જિનથી ચાલતી ટ્રકનું નિર્માણ કર્યું.…
વધુ વાંચો >ટ્રફેલ્ગરનું નૌકાયુદ્ધ
ટ્રફેલ્ગરનું નૌકાયુદ્ધ (21 ઑક્ટોબર 1805) : યુરોપમાં થયેલાં નેપોલિયનનાં યુદ્ધોમાં મહત્વનું નિર્ણાયક નૌકાયુદ્ધ. આ યુદ્ધને પરિણામે સો વર્ષથી પણ વધારે સમય સુધી બ્રિટને નૌકાદળને ક્ષેત્રે પોતાની સર્વોપરીતા સ્થાપિત કરી રાખી. સ્પેનની ટ્રફેલ્ગર ભૂશિરની પશ્ચિમે કેડિઝ બંદર અને જિબ્રાલ્ટરની સામુદ્રધુની વચ્ચે લડાયેલા આ યુદ્ધમાં ફ્રેંચ ઍડ્મિરલ પિયેર દ વીલનવના નેતૃત્વ હેઠળ…
વધુ વાંચો >ટ્રમ્પ ડોનાલ્ડ
ટ્રમ્પ ડોનાલ્ડ (14 જૂન, 1946, ન્યૂયૉર્ક સિટી) : અમેરિકાના 45માં પૂર્વ રાષ્ટ્રપ્રમુખ. ટ્રમ્પના પિતા અમેરિકાનાં પ્રસિદ્ધ રિયલ-એસ્ટેટ ડેવલપર ફ્રેડ ટ્રમ્પ અને માતા એની મેકલીઓડનું ચોથું સંતાન. બાળમંદિરથી સાતમા ધોરણ સુધી કૂ-ફૉરેસ્ટ સ્કૂલમાં અભ્યાસ કર્યો. 1964માં ફોર્ડહામ યુનિવર્સિટીમાં પ્રવેશ કર્યો. બે વર્ષ પછી પેન્સિલ્વેનિયાની વ્હોર્ટન સ્કૂલમાં સ્થળાંતરણ કરીને 1968માં અર્થશાસ્ત્રમાં સ્નાતકની…
વધુ વાંચો >ટ્રસ્ટ
ટ્રસ્ટ : ન્યાસ કે વ્યવસ્થા, જેમાં તેના કર્તા (settler) દ્વારા ન્યાસલેખ-(trustdeed)માં નિર્દેશિત નાણાં કે મિલકત(trust property)નું તે લેખમાં નિર્દેશિત હિતાધિકારીઓ(beneficiaries)ના કાં તો અંગત હિત માટે અથવા સાર્વજનિક ધાર્મિક કે સખાવતી (charitables) હેતુ માટે એક કે વધુ વિશ્વાસપાત્ર વ્યક્તિઓ(trustees)ની તરફેણમાં દસ્તાવેજી નોંધ કરવામાં આવી હોય છે. સમન્યાય(equity)ની અગત્યની શાખા. ઇંગ્લૅન્ડમાં પ્રચલિત…
વધુ વાંચો >ટ્રસ્ટીશિપ
ટ્રસ્ટીશિપ : ટ્રસ્ટીશિપ એટલે વાલીપણું. ટ્રસ્ટ એટલે વિશ્વાસ. મનુષ્ય મનુષ્ય વચ્ચેના સામાજિક, ધાર્મિક, રાજકીય, આર્થિક વગેરે સર્વસામાન્ય વ્યવહારો વિશ્વાસના પાયા પર ગોઠવાય છે. વિનોબાજીના કથન અનુસાર જીવનમાં જે સ્થાન શ્વાસનું છે તે સ્થાન સમાજમાં વિશ્વાસનું છે. એટલે વિનોબાજીએ ટ્રસ્ટીશિપને ‘વિશ્વસ્ત વૃત્તિ’ નામ આપ્યું અને એને શિક્ષણથી પરિપુષ્ટ કરવાની વાત કરી.…
વધુ વાંચો >ટ્રસ્ટીશિપ કાઉન્સિલ
ટ્રસ્ટીશિપ કાઉન્સિલ : ટ્રસ્ટપ્રદેશોના સ્વશાસન કે સ્વતંત્રતાને અનુલક્ષીને કરવામાં આવતા વહીવટના નિરીક્ષણ માટે સ્થપાયેલી સંયુક્ત રાષ્ટ્રસંઘની એક મહત્વની સંસ્થા. ટ્રસ્ટીશિપ કાઉન્સિલ હેઠળ જે પ્રદેશોનો વહીવટ કરવામાં આવતો હોય તે ટ્રસ્ટ-પ્રદેશો તરીકે ઓળખાયા. આવા પ્રત્યેક પ્રદેશનો વહીવટ સંયુક્ત રાષ્ટ્રસંઘના ખતપત્ર હેઠળ નક્કી કરાયેલા સિદ્ધાંતોને અનુલક્ષીને થયેલી સમજૂતીની જોગવાઈઓ મુજબ કરવાનો હતો.…
વધુ વાંચો >ટ્રાઇકોમોનાસનો રોગ
ટ્રાઇકોમોનાસનો રોગ : ટ્રાઇકોમોનાસ વજાઇનાલિસ (T. vaginalis) નામના એકકોષી પરોપજીવીથી સ્ત્રીઓની યોનિ(vagina)માં થતો શોથજન્ય રોગ. તેને ટ્રાઇકોમોનલ યોનિશોથ (trichomonal vaginitis) કહે છે. માણસના મોટા આંતરડાના અંધાંત્ર (caecum) નામના ભાગમાં જોવા મળતો ટી. હોમિનિસ નામનો પરોપજીવી એ જુદો જ સજીવ છે અને તે માણસમાં કોઈ રોગ કરતો નથી, એવું મનાય છે.…
વધુ વાંચો >ટ્રાઇડેક્સ
ટ્રાઇડેક્સ : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગના એસ્ટરેસી કુળની પ્રજાતિ. તે ઉષ્ણકટિબંધીય અમેરિકાની સ્થાનિક પ્રજાતિ હોવા છતાં ઉષ્ણકટિબંધીય આફ્રિકા, ઑસ્ટ્રેલિયા અને એશિયામાં થાય છે. સમગ્ર વિશ્વમાં તેની 7 જેટલી જાતિઓ નોંધાયેલી છે તે પૈકી કેટલીક જાતિઓ શોભાની વનસ્પતિ તરીકે ઉગાડાય છે. Tridax procumbens Linn. (પરદેશી ભાંગરો ઊંધા ફૂલી: અં. મેક્સિકન ડેઇઝી) ભારતમાં…
વધુ વાંચો >ટ્રાએન્થેમા
ટ્રાએન્થેમા : વનસ્પતિના દ્વિદળી વર્ગની એઇઝોએસી (ફિકોઇડી) કુળની પ્રજાતિ. તે ભૂપ્રસારી શાકીય જાતિઓ ધરાવે છે અને વિશ્વના ઉષ્ણ તેમજ ઉપોષ્ણ પ્રદેશોમાં થાય છે. ભારતમાં Trianthema decandra, Linn; (હિં. गाडनाणी) T. govindia, Buch Ham; T. portulacastrum, Linn; T. triquetra, willd ex Rottl, અને T. hydaspica Edgew થાય છે. T. Portulacastrum Linn.…
વધુ વાંચો >ટ્રાન્ઝિટ ઉપગ્રહો
ટ્રાન્ઝિટ ઉપગ્રહો : અમેરિકાની નૌનયન (navigation) ઉપગ્રહ નામની શ્રેણીનો ઉપગ્રહ. પ્રથમ ટ્રાન્ઝિટ ઉપગ્રહ 13 એપ્રિલ, 1960ના રોજ પ્રક્ષેપિત કરવામાં આવ્યો. ત્યારપછી બીજા ઘણા ટ્રાન્ઝિટ ઉપગ્રહો અંતરિક્ષમાં તરતા મૂકવામાં આવ્યા. આ શ્રેણીના બધા ઉપગ્રહ લગભગ 1100 કિમી.ની ઊંચાઈએ ધ્રુવીય વર્તુળાકાર ભ્રમણકક્ષામાં પૃથ્વીની પ્રદક્ષિણા કરતા હતા. દરેક ટ્રાન્ઝિટ ઉપગ્રહ દ્વારા દર બે…
વધુ વાંચો >