૮.૧૦
ટિમ્બકટુથી ટૅકિલાઇટ
ટી. જી. એ.
ટી. જી. એ. : જુઓ, ‘તાપીય પૃથક્કરણ’
વધુ વાંચો >ટીટો, યોસિપ બ્રોઝ
ટીટો, યોસિપ બ્રોઝ (જ. 25 મે 1892, કુમરોવેક, ક્રોએશિયા; અ. 4 મે 1980, લીયૂબ્લાં) : ‘રાષ્ટ્રીય સામ્યવાદ’ અને બિનજોડાણવાદી નીતિના પુરસ્કર્તા. યુગોસ્લાવિયાના રાજનીતિજ્ઞ પુરુષ. 1943થી તેઓ યુગોસ્લાવિયાના વસ્તુત: વડા અને 1953થી 1980 સુધી તેના ચૂંટાયેલા પ્રમુખ. જન્મ ગરીબ ખેડૂત કુટુંબમાં થયો હતો. સ્લોવન મા અને ક્રોટ બાપનાં પંદર સંતાનોમાં તેઓ…
વધુ વાંચો >ટીપણ
ટીપણ : ધાતુને વિવિધ ઘાટ આપવાની યાંત્રિક રીત. ધાતુના સપાટ પતરાને ટીપીને અથવા દબાણ આપીને ઇચ્છિત ઘાટ આપી શકાય છે. સૌપ્રથમ આ માટે હાથેથી ટીપવાની પદ્ધતિ વપરાતી. જરૂર પડ્યે પતરાને વધુ ટિપાઉ (malleable) બનાવવા માટે તેને ગરમ કરવામાં આવતું. 1843માં વરાળ વડે ચાલતા હથોડાનો ઉપયોગ ધાતુને ટીપવા માટે શરૂ થયો.…
વધુ વાંચો >ટીપુ સુલતાન
ટીપુ સુલતાન (જ. 20 નવેમ્બર 1750; અ. 4 મે 1799, શ્રીરંગપટ્ટમ્) : મૈસૂરના રાજવી. મૂળ નામ શાહ બહાદુર ફતેહઅલીખાન. તેમના પરાક્રમને લીધે તે કન્નડ ભાષામાં ‘ટીપુ’ (વાઘ) તરીકે પ્રખ્યાત થયા હતા. પિતા હૈદરઅલીએ નીમેલા ફ્રેન્ચ અધિકારી પાસેથી ટીપુએ લશ્કરી તાલીમ લીધી હતી. ઈ. સ. 1767માં કર્ણાટક પરના આક્રમણ વખતે તેમણે…
વધુ વાંચો >ટીમરુ
ટીમરુ : સં. तिन्दुक, હિં. तेंदु, ગુ. ટીંબરવો, ટીમરુ, મ. टेंभुरणी. વનસ્પતિના દ્વિદળી વર્ગના એબેનેસી કુળની વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Diospyros melanoxylon Roxb. છે. ઉષ્ણકટિબંધનાં શુષ્ક તેમજ ભેજયુક્ત પર્ણપાતી જંગલોમાં સાગ, હળદરવો, સાદડ અને આમળાંની સાથે ઊગતું મધ્યમ કદથી માંડીને વિશાળ કદના વૃક્ષ સ્વરૂપે જોવા મળે છે. તેની ઊંચાઈ 18.0થી…
વધુ વાંચો >ટી રિસર્ચ ઍસોસિયેશન (TRA : ચા સંશોધન મંડળ)
ટી રિસર્ચ ઍસોસિયેશન (TRA : ચા સંશોધન મંડળ) : ચા ઉદ્યોગના તાંત્રિક પ્રશ્નો અંગેનાં સંશોધનો સાથે સંકળાયેલી ભારતીય સંસ્થા. તેની સ્થાપના 1964માં થઈ. તે વૈજ્ઞાનિક ને ઔદ્યોગિક સંશોધન પરિષદ (CSIR –Council of Scientific and Industrial Research) સાથે સંલગ્ન છે. તે નાણાં માટે વાણિજ્ય મંત્રાલય અને ટી બોર્ડ પર અવલંબિત છે.…
વધુ વાંચો >ટીલીયેસી
ટીલીયેસી : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગનું એક કુળ. આ કુળમાં 62 પ્રજાતિઓ અને 800 જાતિઓનો સમાવેશ થયેલો છે. તે ઉષ્ણ અને સમશીતોષ્ણ પ્રદેશોમાં મુખ્યત્વે અગ્નિ એશિયા અને બ્રાઝિલમાં વિતરણ પામેલી છે. ભારતમાં 14 પ્રજાતિઓ અને 110થી વધારે જાતિઓ નોંધાયેલી છે. Corchorus capsularis, L (શણ); C. olitorius, L. (બોરછુંછ) Grewia subinequalis, DC.…
વધુ વાંચો >ટીલોમ સિદ્ધાંત
ટીલોમ સિદ્ધાંત (telome theory) : ઉત્ક્રાંતિ દરમિયાન આદ્ય ભૌમિક વનસ્પતિઓના અત્યંત સરળ બીજાણુજનકમાંથી અર્વાચીન જટિલ બીજાણુજનકમાં થયેલા રૂપાંતરને સમજાવતો સિદ્ધાંત. આ સિદ્ધાંત સૌપ્રથમ ઝિમરમૅને રજૂ કર્યો (1930). પરંતુ તેમાં અનેક સુધારાવધારા કર્યા પછી પૂર્ણ સ્વરૂપે તે 1952માં પ્રસિદ્ધ થયો. આ પહેલાં ઝાક્સે પ્રકાંડને સ્તમ્ભોમ (caulome), પર્ણને પર્ણોમ (phyllome), મૂળને પ્રમૂલ…
વધુ વાંચો >ટીવાણા, મનજિત
ટીવાણા, મનજિત (જ. 1947, પતિયાળા, પંજાબ) : પંજાબનાં જાણીતાં કવયિત્રી. તેમને તેમના કાવ્યસંગ્રહ ‘ઊણીંદા વર્તમાન’ માટે 1990નો સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર પ્રાપ્ત થયો છે. તેમણે અંગ્રેજી અને માનસશાસ્ત્ર સાથે અનુસ્નાતક ઉપાધિ મેળવી છે. તેમણે 1973માં અભિનય અને દિગ્દર્શનમાં ડિપ્લોમા કર્યો હતો. સર્જનાત્મક લેખનની પ્રક્રિયાના વિષય પર મહત્વપૂર્ણ મહાનિબંધ લખીને 1984માં મનોવિજ્ઞાનમાં…
વધુ વાંચો >ટી-વૃષભ તારકવૃંદ
ટી-વૃષભ તારકવૃંદ (T Tauri stars) : તારાઓના વિકાસક્રમની આરંભિક અવસ્થામાં રહેલા અને જેમાં સંકોચન(contraction)ની પ્રક્રિયા હજુ ચાલુ છે એવા અનિયમિત રૂપવિકાર દાખવતા અત્યંત યુવાન વર્ગના તારા. ‘ટી-વૃષભ તારકવૃંદ’ પ્રકારના આ તારકોનું નામ આ તારક વર્ગની વિશિષ્ટતા ધરાવતા સૌથી પ્રથમ વૃષભ તારા-મંડળમાં મળી આવેલા ‘ટી’ નામના તારા પરથી આપવામાં આવેલું છે.…
વધુ વાંચો >ટિમ્બકટુ
ટિમ્બકટુ : પશ્ચિમ આફ્રિકામાં આવેલ માલી દેશનું મહત્વનું વ્યાપારી કેન્દ્ર. ભૌગોલિક સ્થાન : 16° 46´ ઉ. અ. અને 03° 01´ પ. રે.. સહરાના દક્ષિણ કિનારે નાઇજર નદીથી 13 કિમી. દૂર આવેલા આ શહેરની સ્થાપના અગિયારમી સદીમાં ટ્યૂરેગ નામની વિચરતી જાતિ દ્વારા થઈ હતી. તેના મોકાના ભૌગોલિક સ્થાનને પરિણામે રણની ખેપ…
વધુ વાંચો >ટિયનજિન
ટિયનજિન (Tianjin) : હોબાઈ પ્રાંતમાં આવેલું ચીનનું ત્રીજા નંબરનું મોટું શહેર અને પ્રમુખ બંદર. ભૌગોલિક સ્થાન : 39o 08’ ઉ. અ. અને 117o 12’ પૂ. રે. તેનું ચીની ભાષાનું નામ ‘ટીઆનજીન’ છે. તે બેજિંગથી નૈર્ઋત્ય ખૂણે 138 કિમી. દૂર હાઈ હો (Hai Ho) નદીની પાંચ શાખાઓના સંગમસ્થાને ગ્રાન્ડ કૅનાલ ઉપર…
વધુ વાંચો >ટિલ (ટિલાઇટ)
ટિલ (ટિલાઇટ) : હિમનદીના વહેણ વડે તળખડકોને લાગતા ઘસારાને કારણે બરફ ઓગળે તે સ્થળે જમા થતો સ્તરબદ્ધતાવિહીન નિક્ષેપ. તેને ગોળાશ્મ મૃત્તિકા (ગોલકમૃદ-boulder clay)પણ કહે છે. સંશ્લેષિત ટિલથી ઉદભવતો ઘનિષ્ઠ જળકૃત ખડક તે ટિલાઇટ. તળખડકોના પ્રકાર તેમજ હિમનદીથી થતા ઘસારા પ્રમાણે ટિલની કણરચના ચૂર્ણ જેવા અતિસૂક્ષ્મ દ્રવ્યથી માંડીને ભિન્ન ભિન્ન પરિમાણવાળા…
વધુ વાંચો >ટિશ્યોં (Titiano), ટી. વી.
ટિશ્યોં (Titiano), ટી. વી. (જ. 1490 આશરે, ઇટાલી; અ. 1576 ઇટાલી) : ઇટાલિયન ચિત્રકાર. ચિત્રકામની તાલીમ જિયોવાની બેલિની જેવા નામી ચિત્રકારના સ્ટુડિયોમાં લીધી. તેમણે ચિત્રકાર જૉર્જોને [Georgeone] સાથે કામ કર્યું અને તેમનાં પ્રારંભિક ચિત્રોમાં ચિત્રકાર જૉર્જોને[Georgeone]ની શૈલીનો દેખીતો પ્રભાવ છે. 1510માં જૉર્જોનેના અકાળ અવસાન પછી તેમનાં ઘણાં અધૂરાં ચિત્રો તેમણે…
વધુ વાંચો >ટિસેલિયસ, આર્ને વિલ્હેલ્મ કાઉરિન
ટિસેલિયસ, આર્ને વિલ્હેલ્મ કાઉરિન (જ. 10 ઑગસ્ટ 1902, સ્ટૉકહોમ; અ. 29 ઑક્ટોબર 1971, ઉપ્સાલા, સ્વીડન) : સ્વીડિશ જૈવ રસાયણવિદ અને 1948ના રસાયણશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પુરસ્કારના વિજેતા. ટિસેલિયસ ઉપ્સાલા યુનિવર્સિટીમાં ભૌતિકશાસ્ત્ર, રસાયણશાસ્ત્ર અને ગણિતશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કરી સ્નાતક બન્યા. 1925થી 1932 દરમિયાન તેમણે શરૂઆતમાં તે જ યુનિવર્સિટીમાં થિયૉડૉર સ્વેડબર્ગના સહાયક તરીકે દ્રુતઅપકેન્દ્રણ…
વધુ વાંચો >ટિળક, બાળ ગંગાધર
ટિળક, બાળ ગંગાધર (જ. 23 જુલાઈ 1856, રત્નાગિરિ; અ. 1 ઑગસ્ટ 1920, મુંબઈ) : જહાલ રાષ્ટ્રવાદી નેતા અને પ્રાચ્યવિદ્યાના વિદ્વાન. મધ્યમવર્ગના રૂઢિપૂજક ચિત્પાવન બ્રાહ્મણ કુટુંબમાં જન્મ. મૂળ નામ કેશવ, પરંતુ ‘બાળ’ નામથી તેઓ વધારે જાણીતા થયા. વડવા નાના જાગીરદાર હતા. અંગ્રેજ સરકાર આવતાં જ ટિળકના પરદાદા કેશવરાવે પેશ્વા સરકારના ઉચ્ચ…
વધુ વાંચો >ટિંગ લિંગ
ટિંગ લિંગ : ચીનના રાજવી વાન લીની 1584માં બંધાયેલી સમાધિ. ચીનના સ્થાપત્યના ઇતિહાસના સોળમી સદીના તબક્કામાં લોકોપયોગી ઇમારતોનું બાંધકામ મહદંશે કાષ્ઠપ્રણાલીને આધારે થતું. મિંગ વંશના રાજવીઓનો સમાધિસમૂહ બેજિંગની વાયવ્યમાં આવેલ છે, તેમાંની રાજા વાન લીની સમાધિ ઉલ્લેખનીય છે. આ સમાધિનું ઉત્ખનન 1956–58 દરમિયાન કરવામાં આવેલ. ભૂગર્ભમાં રચાયેલી આ સમાધિ બેજિંગની…
વધુ વાંચો >ટિંગ, સૅમ્યુઅલ ચાઓ ચુંગ
ટિંગ, સૅમ્યુઅલ ચાઓ ચુંગ (જ. 16 જાન્યુઆરી 1936, આન આર્બોર, મિશિગન) : નવા જ પ્રકારના મૂળભૂત (elementary) કણની શોધ અંગે મહત્વનું કાર્ય કરવા માટે બર્ટન રિક્ટર સાથે 1976નું ભૌતિકશાસ્ત્રનો નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર અમેરિકન ભૌતિકશાસ્ત્રી. ટિંગના પિતા યુનિવર્સિટી ઑવ્ મિશિગનમાં અભ્યાસ કરતા હતા તે દરમિયાન ટિંગ થોડા સમય માટે બાળપણમાં ચીનમાં…
વધુ વાંચો >ટી.એ.ટી. (Thematic Apperception Test)
ટી.એ.ટી. (Thematic Apperception Test) : મનોવિજ્ઞાનને લગતી એક પ્રક્ષેપણાત્મક કસોટી. હાર્વર્ડ સાઇકોલૉજિકલ ક્લિનિકના ડૉ. મરે અને મૉર્ગને 1938માં તે રચી. વ્યક્તિત્વ માપવા માટે આ કસોટી વ્યાપક રીતે વપરાય છે. એના ઉપયોગ અંગે પુષ્કળ સંશોધનો થયાં છે. ડૉ. મરે ‘Thema’ શબ્દ વડે વ્યક્તિની જરૂરિયાતો તેમજ તેને સંતોષવા અંગે વ્યક્તિના અનુભવો સૂચવે…
વધુ વાંચો >ટીકોમા
ટીકોમા : વનસ્પતિના દ્વિદળી વર્ગના બિગ્નોનિયેસી કુળની પ્રજાતિ. તે ઉષ્ણ કટિબંધમાં થતી કાષ્ઠમય આરોહી ક્ષુપ અને વૃક્ષ સ્વરૂપ જાતિઓ ધરાવે છે. T. leucoxylon, Mart. ઉષ્ણ કટિબંધીય અમેરિકાનું વૃક્ષ છે. Tecoma grandifloraને કેસરી રંગનાં નલિકાકાર કે નિવાપ આકારનાં મોટાં પુષ્પો અગ્રસ્થ કલગી સ્વરૂપે આવે છે, મોટેભાગે વસંત ઋતુમાં પણ ક્યારેક વહેલાંમોડાં…
વધુ વાંચો >