૮.૧૦
ટિમ્બકટુથી ટૅકિલાઇટ
ટિમ્બકટુ
ટિમ્બકટુ : પશ્ચિમ આફ્રિકામાં આવેલ માલી દેશનું મહત્વનું વ્યાપારી કેન્દ્ર. ભૌગોલિક સ્થાન : 16° 46´ ઉ. અ. અને 03° 01´ પ. રે.. સહરાના દક્ષિણ કિનારે નાઇજર નદીથી 13 કિમી. દૂર આવેલા આ શહેરની સ્થાપના અગિયારમી સદીમાં ટ્યૂરેગ નામની વિચરતી જાતિ દ્વારા થઈ હતી. તેના મોકાના ભૌગોલિક સ્થાનને પરિણામે રણની ખેપ…
વધુ વાંચો >ટિયનજિન
ટિયનજિન (Tianjin) : હોબાઈ પ્રાંતમાં આવેલું ચીનનું ત્રીજા નંબરનું મોટું શહેર અને પ્રમુખ બંદર. ભૌગોલિક સ્થાન : 39o 08’ ઉ. અ. અને 117o 12’ પૂ. રે. તેનું ચીની ભાષાનું નામ ‘ટીઆનજીન’ છે. તે બેજિંગથી નૈર્ઋત્ય ખૂણે 138 કિમી. દૂર હાઈ હો (Hai Ho) નદીની પાંચ શાખાઓના સંગમસ્થાને ગ્રાન્ડ કૅનાલ ઉપર…
વધુ વાંચો >ટિલ (ટિલાઇટ)
ટિલ (ટિલાઇટ) : હિમનદીના વહેણ વડે તળખડકોને લાગતા ઘસારાને કારણે બરફ ઓગળે તે સ્થળે જમા થતો સ્તરબદ્ધતાવિહીન નિક્ષેપ. તેને ગોળાશ્મ મૃત્તિકા (ગોલકમૃદ-boulder clay)પણ કહે છે. સંશ્લેષિત ટિલથી ઉદભવતો ઘનિષ્ઠ જળકૃત ખડક તે ટિલાઇટ. તળખડકોના પ્રકાર તેમજ હિમનદીથી થતા ઘસારા પ્રમાણે ટિલની કણરચના ચૂર્ણ જેવા અતિસૂક્ષ્મ દ્રવ્યથી માંડીને ભિન્ન ભિન્ન પરિમાણવાળા…
વધુ વાંચો >ટિશ્યોં (Titiano), ટી. વી.
ટિશ્યોં (Titiano), ટી. વી. (જ. 1490 આશરે, ઇટાલી; અ. 1576 ઇટાલી) : ઇટાલિયન ચિત્રકાર. ચિત્રકામની તાલીમ જિયોવાની બેલિની જેવા નામી ચિત્રકારના સ્ટુડિયોમાં લીધી. તેમણે ચિત્રકાર જૉર્જોને [Georgeone] સાથે કામ કર્યું અને તેમનાં પ્રારંભિક ચિત્રોમાં ચિત્રકાર જૉર્જોને[Georgeone]ની શૈલીનો દેખીતો પ્રભાવ છે. 1510માં જૉર્જોનેના અકાળ અવસાન પછી તેમનાં ઘણાં અધૂરાં ચિત્રો તેમણે…
વધુ વાંચો >ટિસેલિયસ, આર્ને વિલ્હેલ્મ કાઉરિન
ટિસેલિયસ, આર્ને વિલ્હેલ્મ કાઉરિન (જ. 10 ઑગસ્ટ 1902, સ્ટૉકહોમ; અ. 29 ઑક્ટોબર 1971, ઉપ્સાલા, સ્વીડન) : સ્વીડિશ જૈવ રસાયણવિદ અને 1948ના રસાયણશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પુરસ્કારના વિજેતા. ટિસેલિયસ ઉપ્સાલા યુનિવર્સિટીમાં ભૌતિકશાસ્ત્ર, રસાયણશાસ્ત્ર અને ગણિતશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કરી સ્નાતક બન્યા. 1925થી 1932 દરમિયાન તેમણે શરૂઆતમાં તે જ યુનિવર્સિટીમાં થિયૉડૉર સ્વેડબર્ગના સહાયક તરીકે દ્રુતઅપકેન્દ્રણ…
વધુ વાંચો >ટિળક, બાળ ગંગાધર
ટિળક, બાળ ગંગાધર (જ. 23 જુલાઈ 1856, રત્નાગિરિ; અ. 1 ઑગસ્ટ 1920, મુંબઈ) : જહાલ રાષ્ટ્રવાદી નેતા અને પ્રાચ્યવિદ્યાના વિદ્વાન. મધ્યમવર્ગના રૂઢિપૂજક ચિત્પાવન બ્રાહ્મણ કુટુંબમાં જન્મ. મૂળ નામ કેશવ, પરંતુ ‘બાળ’ નામથી તેઓ વધારે જાણીતા થયા. વડવા નાના જાગીરદાર હતા. અંગ્રેજ સરકાર આવતાં જ ટિળકના પરદાદા કેશવરાવે પેશ્વા સરકારના ઉચ્ચ…
વધુ વાંચો >ટિંગ લિંગ
ટિંગ લિંગ : ચીનના રાજવી વાન લીની 1584માં બંધાયેલી સમાધિ. ચીનના સ્થાપત્યના ઇતિહાસના સોળમી સદીના તબક્કામાં લોકોપયોગી ઇમારતોનું બાંધકામ મહદંશે કાષ્ઠપ્રણાલીને આધારે થતું. મિંગ વંશના રાજવીઓનો સમાધિસમૂહ બેજિંગની વાયવ્યમાં આવેલ છે, તેમાંની રાજા વાન લીની સમાધિ ઉલ્લેખનીય છે. આ સમાધિનું ઉત્ખનન 1956–58 દરમિયાન કરવામાં આવેલ. ભૂગર્ભમાં રચાયેલી આ સમાધિ બેજિંગની…
વધુ વાંચો >ટિંગ, સૅમ્યુઅલ ચાઓ ચુંગ
ટિંગ, સૅમ્યુઅલ ચાઓ ચુંગ (જ. 16 જાન્યુઆરી 1936, આન આર્બોર, મિશિગન) : નવા જ પ્રકારના મૂળભૂત (elementary) કણની શોધ અંગે મહત્વનું કાર્ય કરવા માટે બર્ટન રિક્ટર સાથે 1976નું ભૌતિકશાસ્ત્રનો નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર અમેરિકન ભૌતિકશાસ્ત્રી. ટિંગના પિતા યુનિવર્સિટી ઑવ્ મિશિગનમાં અભ્યાસ કરતા હતા તે દરમિયાન ટિંગ થોડા સમય માટે બાળપણમાં ચીનમાં…
વધુ વાંચો >ટી.એ.ટી. (Thematic Apperception Test)
ટી.એ.ટી. (Thematic Apperception Test) : મનોવિજ્ઞાનને લગતી એક પ્રક્ષેપણાત્મક કસોટી. હાર્વર્ડ સાઇકોલૉજિકલ ક્લિનિકના ડૉ. મરે અને મૉર્ગને 1938માં તે રચી. વ્યક્તિત્વ માપવા માટે આ કસોટી વ્યાપક રીતે વપરાય છે. એના ઉપયોગ અંગે પુષ્કળ સંશોધનો થયાં છે. ડૉ. મરે ‘Thema’ શબ્દ વડે વ્યક્તિની જરૂરિયાતો તેમજ તેને સંતોષવા અંગે વ્યક્તિના અનુભવો સૂચવે…
વધુ વાંચો >ટીકોમા
ટીકોમા : વનસ્પતિના દ્વિદળી વર્ગના બિગ્નોનિયેસી કુળની પ્રજાતિ. તે ઉષ્ણ કટિબંધમાં થતી કાષ્ઠમય આરોહી ક્ષુપ અને વૃક્ષ સ્વરૂપ જાતિઓ ધરાવે છે. T. leucoxylon, Mart. ઉષ્ણ કટિબંધીય અમેરિકાનું વૃક્ષ છે. Tecoma grandifloraને કેસરી રંગનાં નલિકાકાર કે નિવાપ આકારનાં મોટાં પુષ્પો અગ્રસ્થ કલગી સ્વરૂપે આવે છે, મોટેભાગે વસંત ઋતુમાં પણ ક્યારેક વહેલાંમોડાં…
વધુ વાંચો >ટુંડ્ર પ્રદેશ
ટુંડ્ર પ્રદેશ : વૃક્ષજીવનનો અંત આવતો હોય અને સ્થાયી હિમાચ્છાદિત પ્રદેશનો પ્રારંભ થતો હોય તે બંને વચ્ચે આવેલા વિસ્તારનો વનસ્પતિ-સમૂહ. ફિનલૅન્ડના વતનીઓ તેમના વૃક્ષરહિત ઉત્તરીય વિસ્તારોને ‘ટુન્ટુરી’ (tunturi) કહેતા હતા, પરંતુ ખૂબ મોટા સપાટ થીજી ગયેલા વિસ્તારને વિશિષ્ટ પરિસ્થિતિકીય પ્રદેશ ‘ટુંડ્ર’ તરીકે ઓળખાવનાર રશિયનો સૌપ્રથમ હતા. સામાન્યપણે ટુંડ્ર પ્રદેશમાં વનસ્પતિનું…
વધુ વાંચો >ટૂ ટૂ, ડેઝમંડ
ટૂ ટૂ, ડેઝમંડ (જ. 7 ઑક્ટોબર 1931, ક્લર્ક્સડ્રૉપ, દ. આફ્રિકા) : દક્ષિણ આફ્રિકામાં રંગભેદની નીતિના પ્રખર વિરોધી તથા તેના શાંતિમય ઉકેલના હિમાયતી પાદરી નેતા. 1984ના શાંતિના નોબેલ પુરસ્કાર વિજેતા. તેમના પિતા શિક્ષક હતા. પોતે પણ થોડાક સમય માટે શિક્ષક થયા પણ એે નોકરી છોડી. તે પછી તેમણે બૉટ્સ્વાના, સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ અને…
વધુ વાંચો >ટૂફા
ટૂફા : નદીજળ અને ગરમ ઝરાના જળના બાષ્પીભવનમાંથી અવક્ષેપિત થઈને તૈયાર થતો છિદ્રાળુ, કોટરયુક્ત, વાદળી જેવો (spongy) ચૂનાખડક. તેને ચૂનાયુક્ત સિન્ટર તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. સામાન્યપણે અતિસંતૃપ્ત જળમાંથી અવક્ષેપિત થઈને કૅલ્શિયમ કાર્બોનેટ ઝરાઓ અને જળસંચયસ્થાનોની આસપાસ ઊગતા છોડની ડાળીઓ અને પાંદડાં ઉપર જામે છે, પરંતુ છોડની સંરચનાને અમુક પ્રમાણમાં…
વધુ વાંચો >ટૂલ અને ડાઈની બનાવટ
ટૂલ અને ડાઈની બનાવટ : મશીનમાં વપરાતાં જુદાં જુદાં સાધનો જેવાં કે ડાઈ, જિગ, ફિક્સ્ચરો વગેરેની બનાવટ. ટૂલ અને ડાઈની બનાવટ માટે કુશળ કારીગરી, ધીરજ અને ચોકસાઈની જરૂર પડે છે. ઉત્પાદિત વસ્તુમાં મળતી ચોકસાઈનો આધાર મશીન પર વપરાતાં ટૂલ અને ડાઈની ચોકસાઈ પર રહે છે. આજે અનેક પ્રકારની વસ્તુઓ(રસોડામાં વપરાતાં…
વધુ વાંચો >ટૂંકી વાર્તા
ટૂંકી વાર્તા : અર્વાચીન લોકભોગ્ય સાહિત્યસ્વરૂપ. અંગ્રેજી ‘શૉર્ટ સ્ટોરી’ના ગુજરાતી પર્યાય રૂપે યોજાતી સંજ્ઞા. ‘નવલિકા’ સંજ્ઞા પણ ઘડાયેલી છે. આધુનિક કળાસ્વરૂપ લેખે ટૂંકી વાર્તાનો ઉદભવ, પશ્ચિમના સાહિત્યમાં 19મી સદીમાં થયો, પણ તે પછી દોઢ-બે સૈકા જેટલા સમયગાળામાં વિશ્વભરના સાહિત્યમાં ઝડપથી એ સ્વરૂપનું ખેડાણ વિસ્તર્યું છે. આધુનિક માણસના જીવનસંયોગોની વિષમતા અને…
વધુ વાંચો >ટેઇલર, એડવર્ડ
ટેઇલર, એડવર્ડ (જ. 1644, ઇંગ્લૅન્ડ; અ 1729) : અમેરિકન કવિ. 1668માં એમણે અમેરિકામાં બૉસ્ટનમાં સ્થળાંતર કર્યું. શિક્ષણ હાર્વર્ડમાં. મૅસેચૂસેટ્સના સીમાપ્રાન્તના નગર વેસ્ટફર્ડમાં પાદરી અને તબીબ થયા અને જીવનભર ત્યાં જ સેવાઓ અર્પણ કરી. એમની ઇચ્છા અનુસાર એેમના અવસાન પછી એમના પૌત્ર એઝરા સ્ટાઇલ્સે એમનાં કાવ્યો અપ્રકાશિત રાખ્યાં હતાં. એમનાં કાવ્યોની…
વધુ વાંચો >ટેકરી
ટેકરી (hill) : ભૂમિસ્વરૂપોનો એક પ્રકાર. પૃથ્વીની સપાટી ઉપર ઊંચાણ–નીચાણ દર્શાવતા આકારો. ટેકરી એ પૈકીનું એક ભૂમિસ્વરૂપ છે. 600 મીટર સુધીની ઊંચાઈ ધરાવતા ભૂમિસ્વરૂપને ટેકરી કહેવાય છે, જે પર્વતને મળતું આવતું નાનું સ્વરૂપ છે. તેનો શીર્ષભાગ શિખર આકારમાં સ્પષ્ટપણે જુદો તરી આવે છે. ટેકરીનો બધી બાજુનો ઢોળાવ એકસરખો હોવા છતાં…
વધુ વાંચો >ટૅકિલાઇટ
ટૅકિલાઇટ (tachylite) : કુદરતી કાચ. ટૅકિલાઇટ એ બેસાલ્ટ બંધારણવાળો જ્વાળામુખીજન્ય કાચ છે. કુદરતમાં તે જવલ્લે જ મળી આવે છે. બેસાલ્ટ બંધારણવાળાં અંતર્ભેદનોની ત્વરિત ઠરી ગયેલી કિનારીઓ પર તે બને છે. સિડરોમિલેન પણ આ જ પ્રકારનો કાચ છે, જે પેલેગોનાઇટ ટફની લાક્ષણિકતા દર્શાવે છે. ઑબ્સિડિયન પણ જ્વાળામુખીજન્ય કાચ છે. જેનું બંધારણ…
વધુ વાંચો >