૫.૦૨
કિશન મહારાજથી કીટક
કિશન મહારાજ
કિશન મહારાજ (જ. 3 સપ્ટેમ્બર 1923, બનારસ; અ. 5 મે 2008, વારાણસી) : ભારતના વિખ્યાત તબલાવાદક. જન્માષ્ટમીના દિવસે જન્મ થયેલો તેથી નામ ‘કિશન’ પાડવામાં આવ્યું. પિતા હરિ મહારાજ સારા તબલાવાદક હતા, પરંતુ નાની ઉંમરમાં તેમનું અવસાન થવાથી કિશન મહારાજનો ઉછેર તેમના કાકા અને વિખ્યાત તબલાવાદક કંઠે મહારાજ(1880-1969)ની નિશ્રામાં થયો હતો.…
વધુ વાંચો >કિશનલાલ
કિશનલાલ (જ. 2 ફેબ્રુઆરી 1917, મઉ, મધ્યપ્રદેશ; અ. 22 જૂન 1980) : આંતરરાષ્ટ્રીય કક્ષાના રાઇટ વિંગર્સના સ્થાનના હૉકીના ખેલાડી અને પ્રસિદ્ધ કોચ. 1948માં લંડન ઑલિમ્પિકમાં ભારતીય ટીમને વિજેતા બનાવનાર સુકાની નિશાળમાં ફૂટબૉલ અને હૉકી બંને ખેલતા હતા. ઓરછા રાજ્ય તરફથી હૉકી, ફૂટબૉલ, ટેનિસ, સ્ક્વૉશ, ગોલ્ફ અને બિલિયર્ડ રમ્યા હતા. 1935થી…
વધુ વાંચો >કિશોર કલ્પનાકાંત
કિશોર કલ્પનાકાંત (જ. 1930, રતનગઢ, રાજસ્થાન) : રાજસ્થાની કવિ, પત્રકાર તથા અનુવાદક. તેમના કાવ્યસંગ્રહ ‘કૂખ પડ્યે રી પીર’ માટે તેમને સાહિત્ય અકાદમીનો 1995ના વર્ષનો ઍવૉર્ડ મળ્યો. તેમના પિતા સંગીત, ચિત્રકલા જેવી લલિતકલાઓમાં પારંગત હતા. એ કાવ્યના સંસ્કાર તેમને તથા શૈશવથી જ સાંપડ્યા હતા. સુમધુર કંઠ હોવાથી પોતાનાં કાવ્યો રંગમંચ પર…
વધુ વાંચો >કિશોરકુમાર
કિશોરકુમાર (જ. 4 ઑગસ્ટ 1929, ખંડવા; અ. 13 ઑક્ટોબર 1987, મુંબઈ) : ભારતીય ચલચિત્રના વિખ્યાત ગાયક. પ્રાથમિક શિક્ષણ ખંડવા (હાલ મધ્યપ્રદેશ) ખાતે. મહાવિદ્યાલયના શિક્ષણનાં પ્રથમ બે વર્ષ ઇન્દોર ક્રિશ્ચિયન કૉલેજમાં. પણ શિક્ષણ કરતાં ચલચિત્રક્ષેત્ર પ્રત્યે વધુ આકર્ષણ હોવાથી 1949માં મુંબઈમાં પાર્શ્વગાયક તથા ચલચિત્રઅભિનેતા બનવાની ખ્વાહિશ સાથે કારકિર્દીનો પ્રારંભ કર્યો. શરૂઆતમાં…
વધુ વાંચો >કિસ પેહ ખોલો ગાંઠડી
કિસ પેહ ખોલો ગાંઠડી (1985) : પંજાબી સાહિત્યકાર કરતારસિંહ દુગ્ગલની આત્મકથા. પંજાબી ભાષાના ચરિત્રાત્મક સાહિત્યમાં શૈલીની દૃષ્ટિએ તે નવી જ ભાત પાડે છે. તેમાં અનિવાર્ય રીતે લેખક, તેમનાં સુખદુ:ખ, તેમની સિદ્ધિઓ, તેમની યાતનાઓ – ટૂંકમાં વ્યક્તિ અને કલાકાર તરીકે તેમના ઘડતરમાં જે જે પરિબળો, ઘટનાઓ, અનુભવો વગેરેએ ભાગ ભજવ્યો છે…
વધુ વાંચો >કિસરવી એહમદ
કિસરવી, એહમદ (વીસમી સદીનો પૂર્વાર્ધ) : ઈરાનના મશહૂર લેખક. તેમનું મૂળ વતન તબરીઝ હતું અને તે તહેરાનમાં સ્થાયી થયા હતા. ઈરાનમાં ‘મશરૂતિય્યત’ નામે ઓળખાતી રાજકારણ તથા સાહિત્યમાં આધુનિકીકરણની ચળવળ દરમિયાનના તે આગળ પડતા કાર્યકર હતા. તે પ્રખર ભાષાશાસ્ત્રી હતા. તેમણે પહેલ્વી અને અવેસ્તા જેવી ઈરાનની પ્રાચીન ભાષાઓ તથા માઝન્દરાની દમાવન્દી…
વધુ વાંચો >કિસાન-આંદોલન
કિસાન-આંદોલન : જમીનના પ્રશ્નો અંગે કિસાનો દ્વારા ચાલતી ચળવળ. કિસાનોને સ્પર્શતી સમસ્યાઓમાં જમીન-મહેસૂલનું ભારણ, વસૂલાતની સખતાઈ, જંગલોની જાળવણી, વન્ય પ્રાણીઓનો ત્રાસ, જંગલ અને મહેસૂલ ખાતાના અધિકારીઓની પજવણી તથા શરાફોની શોષણનીતિ વગેરે ગણાવી શકાય. પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ પછી તેના પર્યાય તરીકે કૃષિ-તનાવ (agrarian tension), કિસાન-ચળવળ (peasant uprising), કૃષિ-સંઘર્ષ (agrarian conflict), કિસાન-બળવો (peasant…
વધુ વાંચો >કિસાનકન્યા
કિસાનકન્યા (1937) : ભારત ખાતે સ્વતંત્ર રૂપે ફિલ્માંકન, નિર્માણ તથા સંપૂર્ણ રાસાયણિક પ્રક્રિયા દ્વારા તૈયાર થયેલી દેશની સર્વપ્રથમ રંગીન સિનેકૃતિ. સર્વપ્રથમ બોલપટ ‘આલમઆરા’ના નિર્માણના યશ ઉપરાંત ભારતની સર્વપ્રથમ રંગીન સિનેકૃતિના નિર્માણનો યશ પારસી ગુજરાતી પ્રતિભા અરદેશર ઈરાની અને તેમની ઇમ્પીરિયલ ફિલ્મ કંપનીને ફાળે જાય છે. ઈરાનીની નજર હંમેશ અમેરિકન ચલચિત્ર…
વધુ વાંચો >કિસાનગની
કિસાનગની : આફ્રિકાના પોંગો લોકશાહી પ્રજાસત્તાક દેશના ઈશાન ભાગમાં આવેલું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 0o 30′ ઉ. અ. અને. 25o 12′ પૂ. રે.. તે કૉંગો નદીને કિનારે બોયોમા પ્રપાત પાસે વસેલું છે. કોંગો લોકશાહી પ્રજાસત્તાક દેશનું બીજા ક્રમનું સૌથી મોટું આંતરિક બંદર છે. હેન્રી મોર્ટન સ્ટેનલી દ્વારા 1883માં સ્થપાયેલું આ…
વધુ વાંચો >કિસિંજર હેન્રી આલ્ફ્રેડ
કિસિંજર, હેન્રી આલ્ફ્રેડ (જ. 27 મે 1923, ફર્થ, જર્મની, ; અ. 29 નવેમ્બર 2023) : અમેરિકાના વિખ્યાત રાજનીતિજ્ઞ, પ્રથમ કક્ષાના મુત્સદ્દી, વિદેશનીતિજ્ઞ તથા અમેરિકાની પ્રમુખ નિકસન(1969)ની રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા સમિતિના સલાહકાર અને ગૃહમંત્રી હતા. નાઝી શાસનના જુલમથી બચવા માટે 1938માં દેશવટો ભોગવ્યો હતો અને અમેરિકામાં કાયમી વસવાટ સ્વીકાર્યો હતો. 1943માં અમેરિકાના કાયદેસર…
વધુ વાંચો >કિસુમુ
કિસુમુ : કેન્યાનું જાણીતું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 0o 06′ દ. અ. અને 34o 35′ પૂ. રે.. આ શહેર વિક્ટોરિયા સરોવરના ઈશાન કિનારા પર આવેલું બંદર છે. કેન્યાના ન્યાન્ઝા પ્રાંતની તે રાજધાની છે. કિસુમુ રેલવેમાર્ગે નૈરોબી, મોમ્બાસા, જિન્જા, કમ્પાલા અને ઍન્ટેબી સાથે જોડાયેલું છે. વ્યાપારવાણિજ્ય તેમજ વાહનવ્યવહારની ર્દષ્ટિએ તે અગત્યનું…
વધુ વાંચો >કિસ્મત
કિસ્મત (1942) : બૉમ્બે ટૉકિઝનું હિન્દી ચલચિત્ર (1942). આ ચિત્રે કોલકાતાના એક થિયેટરમાં સળંગ ત્રણ વરસ અને આઠ માસ લગી રજૂ થઈને વિક્રમ સર્જ્યો. જ્ઞાન મુખર્જી દ્વારા નિર્દેશન. શેખર નામના એક ધૂર્ત યુવાન અને રાણી નામની પગે ખોડવાળી મુગ્ધાના આકસ્મિક મિલન પછી આરંભાતી કથા નાટકીય ઘટનાચક્ર ઉપર આધારિત હતી. બંને…
વધુ વાંચો >કિસ્સાકાવ્ય
કિસ્સાકાવ્ય : વિશિષ્ટ પંજાબી કાવ્યપ્રકાર. પંજાબી લોકકથાઓને, વિશેષત: કરુણાન્ત પ્રેમકથાઓને લોકભોગ્ય શૈલીમાં રજૂ કરતો આ કાવ્યપ્રકાર છે. એ કથાઓમાં મુખ્યત્વે વિપ્રલંભ શૃંગાર, કરુણ તથા શાન્તરસ હોય છે અને ક્યારેક ભયાનક રસનું પણ નિરૂપણ થયેલું હોય છે. એમાં વિશેષ કરીને એક છંદ પ્રયોજાતો હોય છે. તેનું મૂળ પવિત્ર કુરાનમાં ઉત્તમ કિસ્સા…
વધુ વાંચો >કિસ્સા કુર્સી કા
કિસ્સા કુર્સી કા (1975-76) : આઝાદી પછીના ભારતના લોકશાસનતંત્ર પર તીક્ષ્ણ કટાક્ષ કરતી તથા દેશમાં લદાયેલ કટોકટીની પરિસ્થિતિ દરમિયાન રાજકીય કારણોસર ભોગ બનેલી આંશિક રીતે રમૂજી રૂપક જેવી હિંદી સિનેકૃતિ. નિર્માતા : અમૃતલાલ નહાટા; પુનર્નિર્માણ : 1977; દિગ્દર્શક : શિવેન્દ્ર સિંહા, ભાગવત દેશપાંડે; સિનેછાયા : કે. કે. મહાજન; અભિનય :…
વધુ વાંચો >કિંગકોંગ
કિંગકોંગ (જ. 1909; અ. 15 મે 1970) : જાણીતો કુસ્તીબાજ. રૂમાનિયાના બરાસોવ શહેરમાં જન્મ. મૂળ નામ એમિલઝાયા. બાળપણથી જ તોફાની; નવ-દશ વર્ષની ઉંમરે પોતાનાથી મોટી ઉંમરના છોકરા સાથે ઝઘડી પડતો. એમાંથી છુટકારો મેળવવા પિતાએ વ્યાયામશાળામાં મોકલ્યો; ત્યાંથી એ પહેલવાન બનીને બહાર આવ્યો. 18 વર્ષની ઉંમરે તેણે યુરોપના મિડલવેટ ચૅમ્પિયનને બે…
વધુ વાંચો >કિંગડમ ડોરોથી
કિંગડમ, ડોરોથી (જ. 1894, ઑબર્ન, ન્યૂયૉર્ક, અમેરિકા; અ. 31 માર્ચ 1939, લૉસ ઍન્જેલસ, કૅલિફૉર્નિયા, અમેરિકા) : ભારતીય ચલચિત્ર-ઉદ્યોગનાં સર્વપ્રથમ વિદેશી અભિનેત્રી. 1918માં ભારત ખાતે અભિનય કરવા આવ્યાં તે પૂર્વે અમેરિકામાં સિને-અભિનયનો અનુભવ ધરાવતાં હતાં. તે ડચ ઉમરાવ ખાનદાનના નબીરા અને વ્યવસાયે સિનેમેટોગ્રાફર બારોન વાન રાવેન સાથે પરણ્યાં હતાં. અમેરિકા ખાતે…
વધુ વાંચો >કિંગદાઓ
કિંગદાઓ : ચીનના સેન્ડોગ પ્રાન્તની રાજધાની. જૂના સમયમાં આ શહેર સિંગતાઓ તરીકે ઓળખાતું હતું. પીળા સમુદ્રના વાયવ્ય ભાગમાં 36-04o ઉત્તર અક્ષાંશ અને 120-22o પૂર્વે રેખાંશ પર તે આવેલું છે. અહીં સુતરાઉ અને રેશમી કાપડનું વણાટકામ કરતાં કારખાનાં ઉપરાંત ઈંડાંની ખાદ્ય ચીજો બનાવવાના ઉદ્યોગો સ્થપાયેલા છે. ચીનના ઈશાન ભાગમાં શાન્તુંગ દ્વીપકલ્પ…
વધુ વાંચો >કિંગપોસ્ટ
કિંગપોસ્ટ : બે બાજુ ઢળતાં છાપરાં માટે જે ત્રિકોણાકાર આધાર ઊભા કરવા પડે છે તે આખા ત્રિકોણને સ્થાપત્યની પરિભાષામાં કિંગપોસ્ટ ટ્રસ કહેવામાં આવે છે. ત્રિકોણના ઉપરના ભાગથી એટલે કે મોભટોચથી, એને ટેકો આપવા ત્રિકોણના નીચેના કેન્દ્રના આધાર સુધીનો લાકડાનો સ્તંભ તે કિંગપોસ્ટ. મન્વિતા બારાડી
વધુ વાંચો >કિંગ બિલિ જિન
કિંગ, બિલિ જિન (જ. 22 નવેમ્બર 1943, લૉંગ બિચ, કૅલિફૉર્નિયા) : એકાગ્રતા, વૈવિધ્ય, તક્નીક અને રમતના સાતત્યથી ટૅનિસની વિખ્યાત વિમ્બલ્ડન સ્પર્ધામાં વીસ વખત વિજેતા બનનાર મહિલા ખેલાડી. 1966, ’68, ’72, ’73 અને ’75માં વિમ્બલ્ડન સ્પર્ધાની સિંગલ્સમાં તેમણે વિજય મેળવેલો. એ ઉપરાંત વિમ્બલ્ડન સ્પર્ધામાં દસ વખત ડબલ્સમાં અને ચાર વખત મિશ્ર…
વધુ વાંચો >કિંગ બી. બી.
કિંગ, બી. બી. (જ. 16 સપ્ટેમ્બર 1925, ઇટા બેના, મિસિસિપી, અમેરિકા) : જાઝ સંગીતની ‘બ્લૂ’ શૈલીનો અગ્રિમ ગિટારવાદક. મૂળ નામ રિલે કિંગ. ‘બ્લૂ’ શૈલીના અલગ અલગ લયના વિકાસમાં તેનો ફાળો મહત્ત્વનો છે. મિસિસિપીનાં હબસી માતાપિતાનો પુત્ર બી. બી. કિંગ બાળપણમાં જ બ્લૅક ચર્ચના પ્રભાવ હેઠળ આવેલો. બાઇબલના ધાર્મિક-આધ્યાત્મિક પ્રભાવ ઉપરાંત…
વધુ વાંચો >