૪.૨૪
કારોં, ઍન્તૉનીથી કાર્બનિક રસાયણ
કારોં, ઍન્તૉની
કારોં, ઍન્તૉની (જ. આશરે 1521,બુવાઈ [Beauvais], ફ્રાંસ; અ. 1519, પેરિસ, ફ્રાંસ) : મેનેરિસ્ટ શૈલીમાં ચિત્ર સર્જન કરનાર ફ્રાંસના સોળમી સદીના અગ્રણી રેનેસાંસ ચિત્રકાર. મૅનરિસ્ટ શૈલીમાં ચિત્રો ચીતરનાર ઇટાલિયન રેનેસાંસ-ચિત્રકાર ફ્રાન્ચેસ્કો પ્રિમાતિચિયો (Francesco Primaticcio) હેઠળ તેણે મદદનીશ ચિત્રકાર તરીકે 1540થી 1550 સુધી તાલીમ લીધી. ફ્રાંસના રાજા ચાર્લ્સ નવમાનું અવસાન થતાં નવા…
વધુ વાંચો >કાર્ટર, એલિયટ
કાર્ટર, એલિયટ (જ. 11 ડિસેમ્બર 1908, ન્યૂયૉર્ક નગર, અમેરિકા; અ. 5 નવેમ્બર 2012, ન્યૂયૉર્ક નગર) : આધુનિક અમેરિકન સંગીતકાર અને સ્વરનિયોજક. એકસાથે એકથી વધુ લય પ્રયોજવાની તેમની મૌલિક શૈલી ‘પૉલિરીધમ’ને લીધે તેમને વિશ્વભરમાં ખ્યાતિ મળી. ધનાઢ્ય પરિવારમાં જન્મેલા કાર્ટરે હાર્વર્ડ યુનિવર્સિટીમાં અંગ્રેજી સાહિત્યમાં સ્નાતકની પદવી હાંસલ કરી. પણ બાળપણથી જ…
વધુ વાંચો >કાર્ટર, જિમી
કાર્ટર, જિમી (જ. 1 ઑક્ટોબર 1924, પ્લેઇન્સ, જ્યૉર્જિયા) : અમેરિકાના ઓગણચાલીસમા પ્રમુખ (1977-1980). શરૂઆતમાં નૌકાશાળામાં અભ્યાસ કરી નૌકાદળની ડૂબકનૌકામાં કામ કર્યું. પિતાના અવસાન પછી મગફળીના વાવેતરના કામમાં પરોવાયા. રાજકીય મહત્ત્વાકાંક્ષાથી પ્રેરાઈને તે જ્યૉર્જિયા રાજ્યની સેનેટમાં ચાર વર્ષ (1962-66) માટે ચૂંટાયા. રાજ્યના ગવર્નરપદની ચૂંટણીમાં પણ ઝંપલાવ્યું. 1966માં સફળ ન થતાં તેમણે…
વધુ વાંચો >કાર્ટૂન: જુઓ કટાક્ષચિત્ર
કાર્ટૂન : જુઓ કટાક્ષચિત્ર.
વધુ વાંચો >કાર્ટેલ
કાર્ટેલ : બજારનો ઇજારો પ્રાપ્ત કરવા માટે ઉત્પાદક પેઢીઓ દ્વારા રચાતું સંગઠન (syndicate). સામાન્ય રીતે તે વેચાણકરારમાં પરિણમે છે. સરખી વસ્તુનું ઉત્પાદન કરતી સ્વતંત્ર પેઢીઓ વિધિસરની સંધિ દ્વારા પોતાનું મંડળ રચે છે. તેની મારફત વસ્તુની સમાન કિંમત નક્કી કરે છે અને કેટલીક વાર દરેક ઉત્પાદક માટે મૂડીરોકાણ અને ઉત્પાદનનું કદ…
વધુ વાંચો >કાડર્સ નેવિલ
કાડર્સ નેવિલ (જ. 3 એપ્રિલ 1888, લૅન્કેશાયર; અ. 27 ફેબ્રુઆરી 1975, લંડન, ઇંગ્લૅન્ડ) : ક્રિકેટના સમીક્ષક-લેખક. તેમનાં રોમાંચક, કાવ્યરૂપ લાગતાં, આકર્ષક, પરિપૂર્ણ ગદ્ય લખાણમાંથી અનેક લેખકો અને મહાનુભાવો અવતરણો ટાંકે છે. 10 વર્ષે પગવાટ ચિત્રકાર, 13 વર્ષે શાળામાં છાપાં વેચી તથા હાથગાડી હાંકી ગુજરાન ચલાવતા. શ્રુઝબરી શાળામાં મધ્યમ ઝડપી બોલર…
વધુ વાંચો >કાર્ડિગન ઉપસાગર
કાર્ડિગન ઉપસાગર : ઇંગ્લૅન્ડના પરગણા વેલ્સની પશ્ચિમે આવેલી આયરિશ સમુદ્રની સૃષ્ટિસૌંદર્યથી ભરપૂર નયનરમ્ય ખાડી. દક્ષિણી નૈર્ઋત્યથી ઉત્તર ઈશાન સુધી તે આશરે 105 કિમી. લાંબી છે. ઉત્તરે તે લીન દ્વીપકલ્પથી તથા દક્ષિણે સેન્ટ ડેવિડના દ્વીપકલ્પથી ઘેરાયેલી છે. તેના ઉત્તર છેડે ટ્રેમેડૉગનો અખાત અને પશ્ચિમ તરફ સેન્ટ જ્યૉર્જની ખાડી આવેલાં છે. એડન…
વધુ વાંચો >કાર્ડિનલ ન્યૂમન
કાર્ડિનલ ન્યૂમન (જ. 21 ફેબ્રુઆરી 1801, લંડન; અ. 11 ઑગસ્ટ 1890, એડ્ગ-બેસ્ટન) : અંગ્રેજી ગદ્યસાહિત્યના વરિષ્ઠ લેખક, કવિ અને નવલકથાકાર, તત્વચિંતક, વક્તા, પત્રકાર તથા ધર્મવેત્તા. 1821માં ન્યૂમન ઑક્સફર્ડની ટ્રિનિટી કૉલેજમાંથી સ્નાતક થયા બાદ ઑરિયલ કૉલેજના ફેલો થયા. પુરોહિતદીક્ષા લીધા પછી તે 1827માં ઑક્સફર્ડ સેંટ મેરિસ ચર્ચના પાદરી તરીકે નિમાયા. પંદર…
વધુ વાંચો >કાર્ડિફ
કાર્ડિફ : બ્રિટનના વેલ્સ પ્રદેશનું પાટનગર તથા તાફ, રિમ્ની અને ઇલી નદીઓના મુખ પર આવેલું મહત્વનું બંદર. કાર્ડિફ એ પરગણું પણ છે. તે 510 29’ ઉ.અ. અને 30 13’ પ.રે.ની આજુબાજુનો 140 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. બ્રિસ્ટલની ખાડીને મળતી સેવર્ન નદીનાળમાંનું તે મુખ્ય બંદર ગણાય છે. આ શહેરમાં…
વધુ વાંચો >કાર્ડેમમ ટેકરીઓ
કાર્ડેમમ ટેકરીઓ : દક્ષિણ ભારતના કેરળ રાજ્યમાં પાલઘાટની દક્ષિણે આવેલી એલચીના વાવેતર અને ઉત્પાદન માટે જાણીતી ટેકરીઓની હારમાળા. તે પશ્ચિમ ઘાટનો ભાગ છે તથા કેરળ અને તમિલનાડુ રાજ્યો વચ્ચેની સરહદે આવેલી છે. પાલઘાટથી કેપ કોમોરિનથી થોડે દૂર સુધી તેની લંબાઈ 280 કિમી. છે; પાલઘાટ પછીથી કન્યાકુમારી સુધીની ટેકરીઓ કાર્ડેમમ ટેકરીઓના…
વધુ વાંચો >કાર્તવીર્ય સહસ્રાર્જુન
કાર્તવીર્ય સહસ્રાર્જુન : પૌરાણિક પરંપરા અનુસાર હૈહય રાજવંશી કૃતવીર્યનો પુત્ર અર્જુન. તે ચક્રવર્તી સમ્રાટ હતો. દત્તાત્રેયની સેવા કરીને હજાર હાથ મેળવ્યા તેથી તે ‘સહસ્રાર્જુન’ નામે ઓળખાયો. તેની રાજધાની માહિષ્મતી (મધ્યપ્રદેશનું ચુલી માહેશ્વર કે માંધાતા ટાપુ) હતી. નર્મદા અને સમીપના સાગરપ્રદેશ પર કાર્તવીર્ય અર્જુનનું વર્ચસ્ હતું. એ જ પ્રદેશમાં ભૃગુકુળના ઋષિઓનો…
વધુ વાંચો >કાર્તી-બ્રેસોં, હેન્રી
કાર્તી-બ્રેસોં, હેન્રી (Cartier-Bresson, Henrin) (જ. 22 ઑગસ્ટ 1908, શાન્તેલૂ, ફ્રાંસ; અ. 3 ઑગસ્ટ 2004, ફ્રાંસ) : પ્રસિદ્ધ ફ્રેંચ ફોટોગ્રાફર. કોઈ પણ સજીવ તેની કેટલીક પ્રાકટ્યની પળોમાં આંતરમનની અભિવ્યક્તિ શારીરિક અંગભંગિ અને મૌખિક મુદ્રાઓ દ્વારા કરે છે અને તે પળોને કૅમેરા વડે જકડી લેવાનો તેમનો આપેલો સિદ્ધાંત આજે ‘ડિસાઇસિવ મૉમેન્ટ’ (‘Decisive…
વધુ વાંચો >કાર્થેજ
કાર્થેજ : ઉત્તર આફ્રિકાનું ભૂમધ્ય સમુદ્રકિનારે ટ્યૂનિસ નજીક આવેલું પ્રાચીન ફિનિશિયન વાણિજ્યકેન્દ્ર અને બંદર. પશ્ચિમ એશિયાના ટાયર શહેરના ફિનિશિયન લોકોએ આ શહેરની ઈ. પૂ. 814 કે 813માં સ્થાપના કરી હતી એમ મનાય છે, પણ પુરાવશેષ ઉપરથી આ શહેર ઈ. પૂ. 750થી વધારે પ્રાચીન જણાતું નથી. પશ્ચિમ ભૂમધ્ય કિનારાના આફ્રિકાના દેશો…
વધુ વાંચો >કાર્દમક વંશ
કાર્દમક વંશ (ઈ.સ.ની 1લી સદીથી ચોથી સદી) : પશ્ચિમ ભારતનાં ક્ષત્રપ કુળોમાંનું એક. કન્હેરી ગુફાના એક લેખમાં રુદ્ર(દામા)ની પુત્રી પોતે કાર્દમક વંશની હોવાનું જણાવે છે. ગણપતિ શાસ્ત્રીની અર્થશાસ્ત્રની ટીકામાં પારસિક(ઈરાન)માં આવેલી કર્દમા નદીમાં ઉત્પન્ન થતાં કાર્દમિક મોતીની નોંધ છે. કલ્હણની ‘રાજતરંગિણી’માં કર્દમરાજનો ઉલ્લેખ છે. મહાભારતના વિરાટપર્વમાં કર્દમિલ નામના સ્થળનો નિર્દેશ…
વધુ વાંચો >કાર્દૂચી, જૉઝૂએ
કાર્દૂચી, જૉઝૂએ (જ. 27 જુલાઈ 1835, વાલ દિ કાસ્તેલ્લો, પિસા નજીક, ડચી ઑવ્ લુક્કા, ઇટાલી; અ. 16 ફેબ્રુઆરી 1907, બોલોના, ઇટાલી) : ઇટાલિયન કવિ. 1906ના સાહિત્ય માટેના નોબેલ પારિતોષિકના વિજેતા. પિતા ડૉ. માઇકેલ કાર્દૂચી ડૉક્ટર અને ઇટાલીની એકતા માટેના છૂપા રાજકીય સંગઠનના સભ્ય હતા. માતા બુદ્ધિશાળી અને આધુનિક વિચારમાં સન્નારી…
વધુ વાંચો >કાર્નેગી, ઍન્ડ્રુ
કાર્નેગી, ઍન્ડ્રુ (જ. 25 નવેમ્બર 1835, કન્ફર્મલાઇન, સ્કૉટલૅન્ડ; અ. 11 ઑગસ્ટ 1919, લેનોકસ, યુ.એસ.) : પુરુષાર્થી ઉદ્યોગપતિ અને દાનવીર. 1848માં સ્કૉટલૅન્ડ છોડી કુટુંબ સાથે અમેરિકા આવ્યા અને એલેઘેની(પેન્સિલવેનિયા)માં સ્થાયી થયા. સામાન્ય કેળવણીને કારણે જીવનની શરૂઆત જિન, તાર-ઑફિસમાં મામૂલી નોકરીથી કરી. 1859માં પેન્સિલવેનિયા રેલવેમાં પશ્ર્ચિમ વિભાગના વડા બન્યા. સ્લીપર-કોચની વ્યવસ્થા સૌપ્રથમ…
વધુ વાંચો >કાર્નેલિયન
કાર્નેલિયન : સૂક્ષ્મ સ્ફટિકમય ક્વાર્ટ્ઝનો પ્રકાર. આ ખનિજ રાતા કે પીળાશ પડતા રાતા રંગનો પારભાસકથી અર્ધપારદર્શક કેલ્સિડોની સિલિકાનો પ્રકાર છે. તે લાલથી કેસરી લાલ રંગમાં મળે છે. અર્ધકીમતી ખનિજ તરીકે ઝવેરાતમાં તેનો ઉપયોગ થાય છે. આ ખનિજ જ્વાળામુખી ખડકોનાં કોટરોમાં તેમજ કૉંગ્લોમરેટ ખડકમાં ગોળાશ્મ સ્વરૂપે જોવા મળે છે. દક્ષિણ ગુજરાતના…
વધુ વાંચો >કાર્નેશન
કાર્નેશન : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા કૅર્યોફાઇલેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Dianthus caryophyllus Linn. (ગુ. ગુલનાર, ગુલેઅનાર; અં. કાર્નેશન, ક્લૉવ પિંક) છે. તેના સહસભ્યોમાં વજ્રદંતી, ફૂલછોગારો, વૅકેરિયા વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. તે ટટ્ટાર, 45 સેમી.થી 60 સેમી. ઊંચી, સંધિમય પ્રકાંડ ધરાવતી બહુવર્ષાયુ શાકીય વનસ્પતિ છે અને કાશ્મીરમાં 1500 મી.થી…
વધુ વાંચો >કાર્નો ચક્ર: જુઓ ઉષ્માગતિશાસ્ત્ર
કાર્નો ચક્ર : જુઓ ઉષ્માગતિશાસ્ત્ર.
વધુ વાંચો >કાર્નોટાઇટ
કાર્નોટાઇટ : રા. બં. – K2(UO2)2(VO4)2 1-3H2O; સ્ફ. વ. – મૉનોક્લિનિક; સ્વ. – ર્હોમ્બોઇડલ કે ડાયમંડ આકારના ‘b’ અક્ષ પર લંબાયેલા ચપટા સૂક્ષ્મ સ્ફટિકો વેરવિખેર જથ્થામાં, આવરણ સ્વરૂપે, ચૂર્ણ સ્વરૂપે અથવા સૂક્ષ્મ સ્ફટિકમય સમૂહ તરીકે; રં. – સોનેરી કે ખુલ્લો લાલાશ પડતો પીળો; સં. – (001) સ્વરૂપને સમાંતર સુવિકસિત, અબરખની…
વધુ વાંચો >