૩.૨૦
ઍપ્ટર ડૅવિડથી એમુંડસન સમુદ્ર
ઍફ્રિકાનો, નિકોલસ
ઍફ્રિકાનો, નિકોલસ (જ. 12 નવેમ્બર 1948, કંકાકી, ઇલિનોઇસ, યુ.એસ.) : આધુનિક અમેરિકન ચિત્રકાર. આધુનિક કથનાત્મક (narrative) ચિત્રોના સર્જન માટે ઍફ્રિકાનો જાણીતો છે. તે વિશાળ કૅન્વાસની 90 % સપાટી ગ્રે રંગમાં એકસરખી રાખી વયમાં 10 % સપાટી પર નાની અમથી એકલદોકલ આકૃતિઓ ચીતરે છે. આવાં વિશાળ ચિત્રોની તે શ્રેણી સર્જે છે,…
વધુ વાંચો >એબટમેન્ટ
એબટમેન્ટ : સ્તંભો અથવા દીવાલોમાંની કમાનોના છેડાને ટેકો પ્રદાન કરતો બંને બાજુનો આધાર; ખાસ કરીને કમાનમાંથી પ્રસરતા વજનને તેના દ્વારા આધાર મળે છે. રવીન્દ્ર વસાવડા
વધુ વાંચો >એબરક્રૉમ્બી, લાસેલ્સ
એબરક્રૉમ્બી, લાસેલ્સ (જ. 9 જાન્યુઆરી 1881, ઍસ્ટન અપોન મરસી, ચેશાયર; અ. 27 ઑક્ટોબર 1938, લંડન) : અંગ્રેજ કવિ, વિવેચક અને પત્રકાર. પિતા શેરદલાલ. શિક્ષણ : મૅલવર્ન કૉલેજ, વૉર્સેસ્ટરશાયર અને ઑવેન્સ કૉલેજ, માંચેસ્ટર તથા વિક્ટોરિયા યુનિવર્સિટી, માંચેસ્ટર. પત્રકાર તરીકે શરૂઆતમાં અને પાછળથી લિવરપુલ યુનિવર્સિટી (1919–22), લીડ્ઝ યુનિવર્સિટી (1922–29), લંડન યુનિવર્સિટી (1929–35)…
વધુ વાંચો >ઍબર્ડીન
ઍબર્ડીન : બ્રિટનના સ્કૉટલૅન્ડના ગ્રોમ્પિયન વિભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા ડી અને ડોન નદીઓના મુખપ્રદેશો વચ્ચે આવેલું બંદર અને શહેર. ભૌ. સ્થાન : 57o 10′ ઉ. અ. અને 2o 04′ પ. રે.. વસ્તી : 2.08 લાખ (2016). જિલ્લાનો વિસ્તાર : 186 ચોકિમી.. આબોહવા : જાન્યુઆરી તાપમાન 3.3o સે., જુલાઈ 13.9o સે.,…
વધુ વાંચો >એબાદી, શીરીન
એબાદી, શીરીન (જ. 21 જૂન 1947, ઈરાન) : 2003ના શાંતિ માટેના નોબેલ પારિતોષિકનાં વિજેતા ઈરાનનાં મુસ્લિમ મહિલા. તેઓ તહેરાન યુનિવર્સિટીમાંથી સ્નાતક થયેલાં અને ફારસી સાહિત્યના રસિયા શીરીને વ્યવસાય તરીકે કાયદાનું ક્ષેત્ર પસંદ કર્યું હતું. આ ક્ષેત્રમાં પ્રગતિ સાધતાં તેઓ 1975થી 79 દરમિયાન ઈરાનનાં પ્રથમ મહિલા-ન્યાયમૂર્તિના હોદ્દા સુધી પહોંચ્યાં. 1979ની ઇસ્લામિક…
વધુ વાંચો >ઍબિંગહૉસ હરમાન
ઍબિંગહૉસ હરમાન (જ. 24 જાન્યુઆરી 1850, બર્ગેન; અ. 26 ફેબ્રુઆરી 1909, હેલે) : વિખ્યાત જર્મન મનોવૈજ્ઞાનિક. સ્મરણ અને વિસ્મરણ અંગે પ્રથમ પ્રાયોગિક અભ્યાસ માટે મનોવિજ્ઞાનના ઇતિહાસમાં વિશિષ્ટ સ્થાન મેળવનારા હરમાન ઍબિંગહૉસે જર્મનીની હેલે અને બર્લિન યુનિવર્સિટીઓમાં અભ્યાસ કર્યો હતો. 1873માં હાર્ટમેનના અચેતન મનના તત્ત્વજ્ઞાન ઉપર શોધનિબંધ તૈયાર કરીને પીએચ.ડી.ની ઉપાધિ…
વધુ વાંચો >એબીટિક ઍસિડ (એબીટિનિક ઍસિડ/સીલિક ઍસિડ)
એબીટિક ઍસિડ (એબીટિનિક ઍસિડ/સીલિક ઍસિડ) : રૉઝિન(રાળ, રાજન, rosin)નો મુખ્ય સક્રિય સંઘટક. સૂત્ર C19H29COOH. તે કાર્બનિક સંયોજનોના ડાઇટર્પીન સમૂહનું ત્રિચક્રીય (tricyclic) સંયોજન છે. રૉઝિનમાં તે અન્ય રેઝિન ઍસિડો સાથે મળી આવે છે. આથી કેટલીક વાર આ મિશ્રણને પણ એબીટિક ઍસિડ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. કોનિફેરસ વૃક્ષોમાંથી મળતા નિ:સ્રાવ-(exudate)માંથી ટર્પેન્ટાઇન જેવા…
વધુ વાંચો >ઍબી થિયેટર
ઍબી થિયેટર : આયર્લૅન્ડમાં ડબલિનની ખૂબ જાણીતી રંગભૂમિ અને આયરિશ નાટ્યપ્રવૃત્તિનું કેન્દ્ર. આઇરિશ નૅશનલ થિયેટર સોસાયટી લિ. લોકોમાં ઍબી થિયેટર તરીકે જાણીતી છે. સુપ્રસિદ્ધ આયરિશ કવિ ડબ્લ્યૂ. બી. યેટ્સ અને ઑગસ્ટા ગ્રેગરીએ 1899માં એની સ્થાપના કરી હતી. જાનપદી નાટ્યવસ્તુને કાવ્યાત્મક રીતે રજૂ કરવાના ઉદ્દેશથી સ્થાનિક નટો માટે એની સ્થાપના કરવામાં…
વધુ વાંચો >એબીનેસી
એબીનેસી : વનસ્પતિના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલું એક કુળ. બૅન્થામ અને હૂકરની વર્ગીકરણ-પદ્ધતિમાં તેનું સ્થાન આ પ્રમાણે છે : વર્ગ – દ્વિદળી, ઉપવર્ગ – યુક્તદલા (Gamopetalae), શ્રેણી ઊર્ધ્વસ્ત્રીકેસરી (superae), ગોત્ર – એબીનેલીસ, કુળ – એબીનેસી. આ કુળમાં 5 પ્રજાતિઓ અને લગભગ 325 જેટલી જાતિઓનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. તેનું વિતરણ વિશ્વના…
વધુ વાંચો >એબીસીનિયા
એબીસીનિયા : જુઓ ઈથિયોપિયા.
વધુ વાંચો >ઍપ્ટર, ડૅવિડ
ઍપ્ટર, ડૅવિડ(જ. 18 ડિસેમ્બર 1924, બ્રુકલિન, ન્યૂયોર્ક, યુ. એસ.; અ. 4 મે 2010 કનેક્ટિકટ, યુ. એસ.) : તુલનાત્મક રાજકારણના નિષ્ણાત તથા અગ્રગણ્ય અમેરિકી રાજ્યશાસ્ત્રી. બીજા વિશ્વયુદ્ધ પછી એશિયા તથા આફ્રિકાનાં નવોદિત રાષ્ટ્રોના આંતરરાષ્ટ્રીય રાજકારણમાં પ્રવેશથી તુલનાત્મક રાજકારણનો વ્યાપ વિસ્તૃત બન્યો અને એક નવો યુગ શરૂ થયો; એથી જુદા જુદા દેશોનાં…
વધુ વાંચો >ઍપ્લાઇટ
ઍપ્લાઇટ (aplite) : એક સૂક્ષ્મ દાણાદાર (કણ-કદ આશરે 0.05 મિમી.થી 1.00 મિમી.), સંપૂર્ણ સ્ફટિકમય, સમદાણાદાર, બિનપાસાદાર કણરચનાવાળો સ્વભેદિત, ઍસિડિક, ભૂમધ્યકૃત (અગ્નિકૃત) ખડક. તે ડાઇક કે શિરાસ્વરૂપે મળી આવે છે. ઍપ્લાઇટનું ખનિજબંધારણ ગ્રેનાઇટથી ગૅબ્બ્રો સુધીનું હોઈ શકે છે, પરંતુ જ્યારે કોઈ પણ પ્રકારના વિશેષણ વિના ઍપ્લાઇટનો નિર્દેશ કરવામાં આવે ત્યારે તેનું…
વધુ વાંચો >એપ્લિલેકના (Eplilechna) ભ્રમર
એપ્લિલેકના (Eplilechna) ભ્રમર : ઢાલપક્ષ (coleptera) શ્રેણીના coccinellidae કુળના કથ્થઈ રંગના અને શરીર પર કાળાં ટપકાં ધરાવતા કીટકો. મોટાભાગના એપ્લિલેકના ભ્રમર માનવજાતિને લાભદાયક ગણવામાં આવે છે, જ્યારે બીજા કેટલાક ભ્રમર નુકસાનકારક છે. અમુક ભ્રમરની ઇયળ અને તેના પુખ્ત અવસ્થાના કીટકો બટાટા, કારેલી, રીંગણી અને ટામેટાંનાં પાનને ખાઈને ચાળણી જેવાં બનાવી…
વધુ વાંચો >એફ.આઇ.સી.સી.આઇ.
એફ.આઇ.સી.સી.આઇ. (Federation of Indian Chambers of Commerce and Industries) (1927) : ભારતીય વ્યાપાર તથા ઉદ્યોગનું પ્રતિનિધિત્વ કરતી કેન્દ્રીય સંસ્થા. તેની સ્થાપના થતાં ‘ઇન્ડિયન ઇન્ડસ્ટ્રી ઍન્ડ કૉમર્સ કૉંગ્રેસ’ નામની અગાઉની સંસ્થાનું સ્થાન તેણે લીધું. પ્રવર્તમાન આર્થિક વલણો તથા સમસ્યાઓ અંગે ભારતનાં વ્યાપાર તથા વાણિજ્યનાં સંગઠનોનાં મંતવ્યોને મૂર્ત સ્વરૂપ આપી સરકાર તથા…
વધુ વાંચો >એફ. બી. આઇ. (Federal Bureau of Investigation) (1908)
એફ. બી. આઇ. (Federal Bureau of Investigation) (1908) : અમેરિકાની સમવાયતંત્રી સરકારની મુખ્ય તપાસસંસ્થા. સરકારે પસાર કરેલા મોટાભાગના ગુનાવિરોધી કાયદા તથા અમેરિકાની સરકારનું હિત જેમાં સંડોવાયેલું હોય તેવી બધી જ બાબતો તેના કાર્યક્ષેત્ર હેઠળ મૂકવામાં આવી છે. તાજેતરનાં વર્ષો દરમિયાન દીવાની કાયદાને લગતા કિસ્સામાં તપાસ હાથ ધરવાનું કાર્ય પણ તેને…
વધુ વાંચો >એફ-બ્લૉક તત્વો
એફ-બ્લૉક તત્વો : જેની 4f અને 5f ઊર્જા-સપાટીઓ ઇલેક્ટ્રૉનથી ભરાતી હોય તેવાં તત્વો. f–ઊર્જા-સપાટીમાં સાત કક્ષકો (orbitals) હોઈ તેમાં વધુમાં વધુ 14 ઇલેક્ટ્રૉન સમાઈ શકે છે. આ તત્વોને અનુક્રમે લૅન્થેનાઇડ (સીરિયમથી લ્યૂટેશિયમ સુધીનાં 14 તત્વો) અને ઍક્ટિનાઇડ (થૉરિયમથી લોરેન્શિયમ સુધીનાં 14 તત્વો) તત્વો કહેવામાં આવે છે. આમાં બહારની કક્ષક પૂર્ણ…
વધુ વાંચો >એફિલ, ઍલેક્ઝાન્દ્ર ગુસ્તાવ
એફિલ, ઍલેક્ઝાન્દ્ર ગુસ્તાવ (જ. 15 ડિસેમ્બર 1832, દજોન, ફ્રાન્સ; અ. 27 ડિસેમ્બર 1923, પૅરિસ, ફ્રાંસ) : ફ્રાન્સના પ્રસિદ્ધ સિવિલ ઇજનેર. તેમણે 1889માં જગપ્રસિદ્ધ એફિલ ટાવર બંધાવ્યો અને તે રીતે તેઓ જગપ્રસિદ્ધ બન્યા. તેમણે 1855માં સિવિલ ઇજનેરની ગ્રૅજ્યુએટ(ઇકોલે સેન્ત્રેઇલ દ આટર્સ એત મેન્યુફેક્ચરર્સ)ની પદવી મેળવી. એફિલ ટાવરના બાંધકામ પહેલાં તે પુલો…
વધુ વાંચો >એફિલ ટાવર
એફિલ ટાવર (1889) : સ્થાપત્ય ઇજનેરી તથા તકનિકી ક્ષેત્રને લગતી વિશ્વની એક અદભુત તથા શ્રેષ્ઠ કલાકૃતિ. આ ગગનચુંબી કીર્તિસ્તંભ ફ્રાન્સના પાટનગર પૅરિસમાં કૅમ્પ-દ-માર્સના પશ્ચિમ છેડે સીન નદીના દક્ષિણ કિનારા પર 1889માં ફ્રેન્ચ રાજ્યક્રાંતિની પ્રથમ શતાબ્દીની ઉજવણી પ્રસંગે તેની કાયમી યાદ તરીકે બાંધવામાં આવ્યો હતો. તે માટે યોજવામાં આવેલી જાહેર હરીફાઈમાં…
વધુ વાંચો >એફીડ્રેલ્સ
એફીડ્રેલ્સ : અનાવૃત બીજધારી વનસ્પતિઓના નીટોપ્સીડા વર્ગનું એક ગોત્ર. ચૅમ્બરલીને નીટમ, એફીડ્રા અને વેલવીશિયા પ્રજાતિઓને એક જ કુળ નીટેસી હેઠળ મૂકી હતી. એ. જે. ઇમ્સે (1952) નીટેસી કુળને તોડીને ત્રણેય પ્રજાતિઓને સ્વતંત્ર ગોત્રનો દરજ્જો આપ્યો. તે માટે તેમણે આપેલાં કારણો આ પ્રમાણે છે : (1) એફીડ્રામાં રંધ્રો હેપ્લોકાઇલિક પ્રકારનાં, જ્યારે…
વધુ વાંચો >એફોર
એફોર : પ્રાચીન ગ્રીસના સ્પાર્ટા નગરરાજ્યની વહીવટી નિરીક્ષક સંસ્થા. આ સંસ્થાની શરૂઆત ક્યારે થઈ તે અંગે મતભેદ છે. ઈ. પૂ. આઠમી સદીની આસપાસ લાયકરગસના સમયમાં રાજાને વહીવટમાં મદદ કરવાના હેતુથી આ સંસ્થા અસ્તિત્વમાં આવી હશે તેમ મનાય છે. ઈ. પૂ. છઠ્ઠી સદીમાં એફોરના સભ્યોની સંખ્યા પાંચની હતી. એફોર લોકોના પ્રતિનિધિ…
વધુ વાંચો >