૨૫.૧૪

હીરા (Diamonds) અને હીરાઉદ્યોગથી હુનાન (Hunan)

હીવસી જ્યૉર્જ (De Hevesy George) અથવા (GyÖrgy)

હીવસી, જ્યૉર્જ (De Hevesy, George) અથવા (GyÖrgy) (જ. 1 ઑગસ્ટ 1885, બુડાપેસ્ટ, હંગેરી; અ. 5 જુલાઈ 1966, ફ્રાઇબર્ગ, જર્મની) : હંગેરિયન-સ્વીડિશ રેડિયોકેમિસ્ટ અને 1943ના નોબેલ પુરસ્કાર-વિજેતા. તેઓ જ્યૉર્જ ચાર્લ્સ દ હીવસી નામે પણ ઓળખાય છે. 1903માં મૅટ્રિક થયા બાદ તેમણે બુડાપેસ્ટ યુનિવર્સિટી તથા બર્લિનની ટૅકનિકલ હાઈસ્કૂલમાં ઉચ્ચ શિક્ષણ મેળવ્યું. 1908માં…

વધુ વાંચો >

હીંચ-હમચી

હીંચ-હમચી : તિસ્ર જાતિના તાલ અને તેમાં થતાં લોકનૃત્યનો પ્રકાર. હીંચ ત્રણ-ત્રણ માત્રાના બે ખંડ ધરાવતો કુલ છ માત્રાઓના એકમનો તાલ છે. એની માત્રા તથા તબલા કે ઢોલ પરના બોલ આ પ્રમાણે હોય છે : + 0 1 2 3 4 5 6 ધા નાગી ના તી નાક તા આ…

વધુ વાંચો >

હુઆ-કુઓ ફેંગ

હુઆ-કુઓ ફેંગ (જ. 16 ફેબ્રુઆરી 1918, શાન્સી પ્રાંત, ચીન; અ. 20 ઑગસ્ટ 2008) : ચીનના સામ્યવાદી પક્ષના અધ્યક્ષ. 1949માં ચીનનું ગૃહયુદ્ધ પૂરું થયું ત્યારે તેઓ શાન્સી પ્રાંતના સામ્યવાદી પક્ષના સ્થાનિક મંત્રી હતા. 1955માં તેઓ હુનાન પ્રાંતના સામ્યવાદી પક્ષના મંત્રી બન્યા. 1958-66 દરમિયાન તેઓ હુનાન પ્રાંતના રાજ્યપાલ બન્યા. હુઆ-કુઓ ફેંગ  1966-69ના…

વધુ વાંચો >

હુઆંગ હો (Huang Ho)

હુઆંગ હો (Huang Ho) : ચીનની યાંગત્ઝે નદીથી બીજા ક્રમે આવતી લાંબી નદી. ભૌગોલિક સ્થાન : 36° 00´ ઉ. અ. અને 123° 00´ પૂ. રે.. તે પુષ્કળ પ્રમાણમાં પીળા રંગની સુંવાળી માટી ખેંચી લાવતી હોવાથી તેને હુઆંગ હો (પીળી નદી) કહે છે. વળી તે તેના કાંઠાના વિસ્તારોમાં પૂરથી તારાજી કરી…

વધુ વાંચો >

હુઈ સુંગ

હુઈ સુંગ : પ્રાચીન ચીનનો સમ્રાટ. સુંગ વંશે ઉત્તર ચીનમાં ઈ. સ. 960થી 1127 સુધી શાસન કર્યું. તેમાં હુઈ સુંગનો શાસનકાળ સને 1100થી 1125-26 સુધી હતો. એ ચિત્રકાર અને કલાનો ચાહક હતો, પણ સારો વહીવટકર્તા બની શક્યો નહિ. એણે સરકારી શાળાઓને ઉદારતાથી નાણાકીય મદદ કરી; પરંતુ સરકારી અધિકારીઓએ એનો દુરુપયોગ…

વધુ વાંચો >

હુકર રિચાર્ડ

હુકર, રિચાર્ડ (જ. ? માર્ચ 1554, હેવિત્રી, દેવન, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 2 નવેમ્બર 1600, બિશપસોબોર્ન, કેન્ટબરી નજીક) : ઇંગ્લૅન્ડના ચર્ચના પાદરી, ધર્મશાસ્ત્રી અને વિદ્વાન લેખક. ગરીબ પરિવારનું સંતાન હોવા છતાં અભ્યાસમાં આગળ વધ્યા. ઑક્સફર્ડની કૉર્પસ ક્રિસ્ટી કૉલેજમાં અભ્યાસ કરી તેમણે ઑક્સફર્ડ યુનિવર્સિટી ખાતે અધ્યાપનકાર્ય કર્યું. 1579માં ત્યાં જ હિબ્રૂ ભાષાના ઉપપ્રાધ્યાપક…

વધુ વાંચો >

હુગલી

હુગલી : પશ્ચિમ બંગાળમાં આવેલી નદી. ગંગાના ફાંટારૂપ ગણાતી આ નદી ભાગીરથી અને જલાંગી (અજય) નદીઓના નવદીપ ખાતે થતા સંગમથી બને છે. અહીંથી તે દક્ષિણ તરફ આશરે 260 કિમી.ના અંતર સુધી વહીને બંગાળના ઉપસાગરને મળે છે. આ નદીને છોટાનાગપુર ઉચ્ચપ્રદેશમાંથી નીકળતી અજય, દામોદર, રૂપનારાયણ અને હલદી (કાસઈ) નદીઓ મળે છે.…

વધુ વાંચો >

હુ ચિંતાઓ

હુ ચિંતાઓ (જ. 1942, નિક્સી, અનહુઈ પ્રાંત, ચીન) : ચીન ગણરાજ્યના રાષ્ટ્રાધ્યક્ષ. સમગ્ર શિક્ષણ ચીનમાં. 1965માં હાઇડ્રૉઇલેક્ટ્રિક ઇજનેરીમાં પદવી પ્રાપ્ત કરી; પરંતુ તે પૂર્વે એક વર્ષ 1964માં તેમણે ચીનની કમ્યુનિસ્ટ પાર્ટીમાં સક્રિય કામકાજની શરૂઆત કરી હતી. દસ વર્ષ સુધી જલસંચાલન મંત્રાલયમાં સેવાઓ આપ્યા પછી 1980ના પૂર્વાર્ધમાં કમ્યુનિસ્ટ યૂથ લીગનું નેતૃત્વ…

વધુ વાંચો >

હુજી

હુજી (હરકત-ઉલ-જિહાદ-અલ-ઇસ્લામી – બાંગ્લાદેશ, HUJAI – BD) : બાંગ્લાદેશી આતંકવાદી સંગઠન. ભારતમાં છેલ્લાં થોડાંક વર્ષોથી સક્રિય બનેલું સંગઠન. આ કટ્ટર ઇસ્લામવાદી સંગઠન ભારતમાં અન્ય આતંકવાદી સંગઠનો સાથે તાલમેલ રાખી આતંકની પ્રવૃત્તિઓને અંજામ આપે છે. હુજીની ગતિવિધિઓ વધવા સાથે આંતરરાષ્ટ્રીય આતંકવાદી સંગઠન ‘અલ-કાયદા’ સાથે તે સક્રિય બની રહ્યું છે. 1984માં ફઝલુર…

વધુ વાંચો >

હુજે આતમ જો મૌત (1973)

હુજે આતમ જો મૌત (1973) : સિંધી નવલકથાકાર લાલ પુષ્પ (જ. 1935) રચિત નવલકથા. આ કૃતિને કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમીનો 1974ના વર્ષનો પુરસ્કાર મળ્યો હતો. આ કૃતિ કથાસાહિત્યમાં એક અસામાન્ય પ્રયોગ ગણાય છે. કારણ તેમાં પરંપરાગત નવલકથાનાં ચીલાચાલુ મૂલ્યો તથા શૈલી સામે લગભગ પડકાર સર્જાયો છે. તેમાં કથાવસ્તુનો લગભગ સદંતર અભાવ…

વધુ વાંચો >

હીરા (Diamonds) અને હીરાઉદ્યોગ

Feb 14, 2009

હીરા (Diamonds) અને હીરાઉદ્યોગ જમરૂખ આકારનો ઓપ આપેલો હીરો અદભુત રત્ન. આભૂષણોના ઉપયોગમાં લેવાતા કુદરતી સ્ફટિકો. પ્રાગ્-ઐતિહાસિક તેમજ મધ્ય ઐતિહાસિક કાળમાં ભારત, શ્રીલંકા અને બૉર્નિયો જ માત્ર એવા દેશો હતા, જ્યાંથી હીરા મળી શકતા હતા. તેનાં પ્રાપ્તિસ્થાનો (સ્રોત) નદીજન્ય ભૌતિક સંકેન્દ્રણો હતાં. આ અંગેનો પુરાવો પ્લિની(ઈ. સ. 23-79)નાં લખાણોમાંથી મળી…

વધુ વાંચો >

હીરાકસી

Feb 14, 2009

હીરાકસી : જુઓ આયર્ન.

વધુ વાંચો >

હીરાઘસુ

Feb 14, 2009

હીરાઘસુ : જુઓ પરંપરાગત વ્યવસાયો.

વધુ વાંચો >

હીરા દખણ (બિયાનો ગુંદ)

Feb 14, 2009

હીરા દખણ (બિયાનો ગુંદ) : બિયાના વૃક્ષમાંથી પ્રાપ્ત થતો ચીકણો રસ કે ગુંદર. તેનું સ્વરૂપ અને ગુણ ખાખરાના ગુંદની સાથે મળતાં આવે છે. વિવિધભાષી નામો : સં. વિજયસાર, બીજક નિર્યાસ; હિં. હીરાદોખી, હીરા દક્ખણ, ચિનાઈ ગોંદ; ગુ. હીરા દખણ; મ. બિબળા; ક. કેપિનહોન્ને; ફા. દમ્મુલ અખબીન; અં. મલબાર કિનો; લૅ.…

વધુ વાંચો >

હીરાનંદાણી પોપટી રામચંદ (કુમારી)

Feb 14, 2009

હીરાનંદાણી, પોપટી રામચંદ (કુમારી) [જ. 17 સપ્ટેમ્બર 1924, હૈદરાબાદ, સિંધ (હાલ પાકિસ્તાનમાં); અ. 17 ડિસેમ્બર 2005, મુંબઈ] : સિંધી સાહિત્યનાં નીડર લેખિકા. તેમણે બનારસ હિંદુ યુનિવર્સિટીમાંથી બી.એ.ની પદવી મેળવેલી. તેઓ કે. સી. કૉલેજ, મુંબઈમાંથી સિંધી વિભાગનાં વડાં તરીકે સેવાનિવૃત્ત થયાં હતાં. 12 વર્ષની વયે તેમના પિતાનું અવસાન થતાં નબળી આર્થિક…

વધુ વાંચો >

હીરાફૂદું

Feb 14, 2009

હીરાફૂદું : કોબી, ફ્લાવર, રાયડાના પાકો પરની નુકસાનકારક ફૂદાની જાત. અંગ્રેજીમાં ડાયમંડ બૅક મૉથ (Diamond back moth) તરીકે ઓળખાતી આ જીવાતનું વૈજ્ઞાનિક નામ પ્લુટેલ્લા ઝાયલોસ્ટેલા (Plutella xylostella Linn.) છે. તેનો સમાવેશ રોમપક્ષ શ્રેણીના પ્લુટેલિડી (Plutellidae) કુળમાં થયેલ છે. તેનો ફેલાવો લગભગ દુનિયાના બધા જ દેશોમાં થયેલો છે. આ કીટક કોબી,…

વધુ વાંચો >

હીરાબોળ (રાતો બોળ)

Feb 14, 2009

હીરાબોળ (રાતો બોળ) : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા બર્સેરેસી કુળની ગૂગળને મળતી આવતી વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Commifera mirrha (સં. બોલ, ગંધરસ, ગોપરસ; હિં. હીરાબોલ, બીજાબોલ, બોલ; મ. રક્ત્યા બોલ, બોલ; બં. ગંધરસ, ગંધબોલ; તે. વાલિન, ત્રોપોલમ્; ત. વેલ્લ, ઇંપ્પોલમ; અં. મર) છે. ઉત્પત્તિસ્થાન : હીરાબોળ પૂર્વ-ઉત્તર અમેરિકા અને સોમાલીલૅન્ડની મૂલનિવાસી…

વધુ વાંચો >

હીરોગ્લીફિક

Feb 14, 2009

હીરોગ્લીફિક : જુઓ લિપિ.

વધુ વાંચો >

હીરોડોટસ

Feb 14, 2009

હીરોડોટસ (જ. ઈ. પૂ. 484 ?, હેલિકારનેસસ, એશિયા માઇનોર; અ. ઈ. પૂ. 430-420, થુરિયા, દક્ષિણ ઇટાલી) : ગ્રીસનો પ્રથમ ઇતિહાસકાર. રોમન વક્તા સિસેરોએ તેને ‘ઇતિહાસના પિતા’ તરીકે ઓળખાવ્યો છે. એણે એના સમય સુધીનો ગ્રીસનો અને વિશ્વનો ઇતિહાસ સુંદર શૈલીમાં ગ્રીક ભાષામાં આલેખ્યો હતો. એ સમયે સાહિત્યની લગભગ બધી જ રચનાઓ…

વધુ વાંચો >

હીલિયોસ ઉપગ્રહ

Feb 14, 2009

હીલિયોસ ઉપગ્રહ : પશ્ચિમ જર્મની અને અમેરિકાની અંતરીક્ષ સંસ્થા ‘નાસા’ના સહકાર દ્વારા સૂર્યના અભ્યાસ માટે તૈયાર કરવામાં આવેલા હીલિયોસ નામના બે ઉપગ્રહો. પ્રાચીન ગ્રીસના સૂર્યદેવતાના નામ હીલિયોસ (Helios) ઉપરથી એ ઉપગ્રહોનાં નામ હીલિયોસ-1 અને હીલિયોસ-2 રાખવામાં આવ્યાં હતાં. હીલિયોસ સ્પેસક્રાફ્ટ હીલિયોસ-1 : નાસાના કેપ કેનાવરલ પ્રક્ષેપણ-કેન્દ્ર પરથી ટાઇટન-સેન્ટોર રૉકેટ દ્વારા…

વધુ વાંચો >