૨૫.૦૨
હડસનની સામુદ્રધુનીથી હરકુંવર શેઠાણી
હડસનની સામુદ્રધુની
હડસનની સામુદ્રધુની : આટલાંટિક મહાસાગરમાં આવેલી સામુદ્રધુની. ભૌગોલિક સ્થાન : 62° 30´ ઉ. અ. અને 72° 00´ પ. રે.. આ સામુદ્રધુની બેફિન ટાપુસમૂહ અને ઉત્તર ક્વિબૅક(કૅનેડા)ની મધ્યમાં આવેલી છે. તે હડસનના અખાતને લાબ્રાડોર સમુદ્ર સાથે સાંકળે છે. તેની લંબાઈ 800 કિમી. અને પહોળાઈ સ્થાનભેદે 64–240 કિમી. જેટલી છે. તેની સૌથી…
વધુ વાંચો >હડસનનો ઉપસાગર (હડસનનો અખાત)
હડસનનો ઉપસાગર (હડસનનો અખાત) : કૅનેડાના ઈશાન ભાગમાં આવેલો વિશાળ સમુદ્રફાંટો. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 60° ઉ. અ. અને 86° પ. રે.ની આજુબાજુનો આશરે 8,19,730 (આજુબાજુના અન્ય ફાંટાઓ સહિત 12,33,000) ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. આ ઉપસાગર તેના દક્ષિણ ફાંટા જેમ્સના અખાત સહિત ઉત્તર–દક્ષિણ 1,690 કિમી. લાંબો અને પૂર્વ–પશ્ચિમ…
વધુ વાંચો >હતાશા (frustration)
હતાશા (frustration) : આપણા જીવનમાં આપણી જૈવિક, મનોવૈજ્ઞાનિક, આવેગિક, સામાજિક જરૂરતો હંમેશા સરળતાથી સંતોષાઈ જાય એવું બનતું નથી જ. આપણી વૃત્તિઓ, લાગણીઓ, જરૂરતો તેમજ લક્ષ્યોના સંતોષની પ્રક્રિયાના માર્ગમાં આંતરિક તેમજ બાહ્ય વાતાવરણમાંથી અનેક વિઘ્નો, અવરોધો ઊપજે છે. વ્યક્તિની જરૂરત-સંતોષ અને લક્ષ્યપ્રાપ્તિની પ્રક્રિયામાં આ વિઘ્નો તેમજ અવરોધો તેનામાં સંઘર્ષ, તનાવ ઉપજાવે…
વધુ વાંચો >હથોડાફેંક (hammer throw)
હથોડાફેંક (hammer throw) : મૂળ શક્તિની રમત ગણાતી, પણ હવે કલા બની ગયેલી એક રમત. તેમાં ભાગ લેનાર રમતવીરને ઓછામાં ઓછું 7.257 કિલોગ્રામનું વજન ધરાવતો લોખંડનો ગોળો સપાટ, સ્વચ્છ અને કોઈ પણ જાતના અવરોધ વિના ફેંક પ્રદેશમાંથી ફેંકવાનો હોય છે. પકડની અંદરથી માપતાં હથોડાની લંબાઈ ઓછામાં ઓછી 117.5 સેમી. અને…
વધુ વાંચો >હથોડી (hammer)
હથોડી (hammer) : ફિટરો વડે વ્યાપક પ્રમાણમાં ઉપયોગમાં લેવાતું ઓજાર. જૉબવર્કમાં જરૂર પડે ત્યાં ફટકો મારવા માટે તે વપરાય છે. તેના ઉપયોગના અનુસંધાનમાં તે કઠણ હથોડી અથવા હલકી હથોડી તરીકે ઓળખાય છે. કઠણ હથોડી, રિવેટિંગ, ચિપિંગ અને ખીલી ઠોકવા વપરાય છે હથોડી : (અ) દડા આકારની હથોડી, (આ) ત્રાંસા આકારની…
વધુ વાંચો >હદીસ
હદીસ : પયગંબર સાહેબનાં વાણી અને વર્તનની પરંપરાનો હવાલો આપતા ગ્રંથો. અરબી ભાષામાં હદીસ શબ્દનો અર્થ સમાચાર, બનાવ, વર્ણન કે વાત થાય છે. અકસ્માત માટેનો શબ્દ હાદિસા પણ હદીસ ઉપરથી બન્યો છે. પરંતુ ઇસ્લામ ધર્મ તથા મુસ્લિમ કોમમાં હદીસ શબ્દ પયગંબર સાહેબ (સ.અ.વ.) અથવા તેમના સહાબીઓની વાણી કે વર્તન માટે…
વધુ વાંચો >હદ્દુખાં
હદ્દુખાં (જ. ?; અ. 1875, ગ્વાલિયર) : ગ્વાલિયર ઘરાનાના શ્રેષ્ઠ ગાયક અને ઉસ્તાદ હસ્સુખાંના નાના ભાઈ. હિંદુસ્તાની શાસ્ત્રીય સંગીતના મોટા ભાગના ઘરાનાનું ઊગમસ્થાન આ બે ભાઈઓના યોગદાનને આભારી છે. મૂળભૂત રીતે તેઓ લખનૌના નિવાસી હતા. તેમના દાદા નથ્થન પીરબખ્શ અને પિતા કાદિરબખ્શ બંને હિંદુસ્તાની શાસ્ત્રીય સંગીતના ગાયકો હતા. હદ્દુખાં અને…
વધુ વાંચો >હનિસકલ (Honeysuckle)
હનિસકલ (Honeysuckle) : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા કૅપ્રિફોલિયેસી કુળની લોનીસેરા પ્રજાતિ(genus)ની જાતિઓ. તેનું વિતરણ ઉત્તર ગોળાર્ધના ઉપોષ્ણ અને સમશીતોષ્ણ પ્રદેશોમાં થયેલું છે. ભારતમાં તેની 40 જેટલી જાતિઓ થાય છે. બહુ થોડીક વિદેશી (exotic) જાતિઓ ઉદ્યાનોમાં શોભન વનસ્પતિ તરીકે ઉછેરવામાં આવે છે. જાપાની હનિસકલ (Lonicera japonica) તરીકે ઓળખાવાતી જાતિ લુશાઈની ટેકરીઓ (આસામ)…
વધુ વાંચો >હનીફ મોહમંદ
હનીફ, મોહમંદ (જ. 1934, જૂનાગઢ, ભારત) : સૌથી નાની વયે ટેસ્ટ મૅચ રમવાનો વિક્રમ નોંધાવનારા પાકિસ્તાની ક્રિકેટ ખેલાડી, શ્રેષ્ઠ બૅટ્સમૅન અને પૂર્વ કપ્તાન. ટેસ્ટમાં રમનારા 5 ભાઈઓમાંના તે એક છે. પ્રથમ કક્ષાની મૅચમાં રમવાનો પ્રારંભ તેમણે કરાંચીમાં કર્યો. 16 વર્ષની વયે. 1957–58માં વેસ્ટ ઇંડિઝ સામે તેમણે 970 મિનિટમાં 337 રન…
વધુ વાંચો >હનુમન્તૈયા કે.
હનુમન્તૈયા, કે. (જ. 1908, લક્કાપ્પનહલ્લી, જિ. બેંગલોર; અ. 1 ડિસેમ્બર 1980) : મૈસૂર રાજ્યના મુખ્ય પ્રધાન. પ્રમુખ, મૈસૂર પ્રદેશ કૉંગ્રેસ સમિતિ, ભારતની બંધારણ સભાના સભ્ય. હનુમન્તૈયા સાધારણ ખેડૂત કુટુંબમાં જન્મ્યા હતા. તેઓ 1930માં મૈસૂર યુનિવર્સિટીની મહારાજા કૉલેજમાંથી સ્નાતક થયા અને 1932માં પુણેની લૉ કૉલેજમાંથી કાયદાની ડિગ્રી મેળવી. તેમના જીવન પર…
વધુ વાંચો >હમીરપુર (હિમાચલ પ્રદેશ)
હમીરપુર (હિમાચલ પ્રદેશ) : હિમાચલ પ્રદેશમાં આવેલો જિલ્લો. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 31° 41´ ઉ. અ. અને 76° 31´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો 1,118 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે બિયાસ નદીથી અલગ પડતો કાંગરા જિલ્લો, પૂર્વમાં સરખાદથી અલગ પડતો મંડી જિલ્લો, દક્ષિણે બિલાસપુર જિલ્લો તથા પશ્ચિમે ઊના જિલ્લો…
વધુ વાંચો >હમ્ઝા ઇસ્ફહાની
હમ્ઝા ઇસ્ફહાની (જ. 893, ઇસ્ફહાન, ઈરાન; અ. 961) : ઈરાનનો પ્રસિદ્ધ ઇતિહાસકાર, ભાષાશાસ્ત્રી, વ્યાકરણશાસ્ત્રી. જે તે શાસ્ત્રની તેની અરબી કૃતિઓ આધારભૂત ગણાય છે અને પાશ્ચાત્ય દેશોને તેમનો પરિચય ઘણા લાંબા સમય પહેલાં થઈ ચૂક્યો છે. અબૂ અબ્દુલ્લાહ હમ્ઝાનો જન્મ ઈરાનના ઐતિહાસિક નગર ઇસ્ફહાન(EKBATANA)માં થયો હતો અને ત્યાં જ તેણે પોતાનું…
વધુ વાંચો >હમ્પી
હમ્પી : ઐતિહાસિક મહત્વ ધરાવતું કર્ણાટક રાજ્યનું એક નગર. તે વર્તમાન કર્ણાટક રાજ્યના બેલ્લારી જિલ્લાના હોસપેટ તાલુકામાં તુંગભદ્રા નદીના કિનારે આવેલ છે. પ્રાચીન અનુશ્રુતિ મુજબ તે વાલીની કિષ્કિંધાનગરી હોવાનું મનાય છે. 14મી સદીમાં હમ્પી વિજયનગર સામ્રાજ્યની રાજધાનીનું સમૃદ્ધ નગર હતું. આજે તે ફક્ત વિજયનગર સામ્રાજ્યની કીર્તિ દર્શાવતા ભગ્નાવશેષોનું સ્થળ માત્ર…
વધુ વાંચો >હમ્પી કોનેરુ
હમ્પી, કોનેરુ (જ. 1987, સ્થળ ગુડી, જિલ્લો વિજયવાડા, આંધ્ર-પ્રદેશ) : શેતરંજની રમતમાં માત્ર ચૌદ વર્ષની ઉંમરે વિશ્વસ્તરનું વિજેતાપદ હાંસલ કરનાર ભારતની સૌથી નાની ઉંમરની મહિલા ગ્રાન્ડમાસ્ટર. પિતાનું નામ અશોક કોનેરુ જેઓ રસાયણશાસ્ત્રના પ્રાધ્યાપક હતા અને માતાનું નામ લતા. તેલુગુ ભાષામાં હમ્પી એટલે વિજેતા. તે નાની હતી ત્યારથી જ ભવિષ્યમાં શેતરંજની…
વધુ વાંચો >હમ્ફ્રી ડોરિસ (Humphrey Doris)
હમ્ફ્રી, ડોરિસ (Humphrey, Doris) (જ. 17 ઑક્ટોબર 1895, ઑર્ક પાર્ક, ઇલિનોઇ, અમેરિકા; અ. 29 ડિસેમ્બર 1958, ન્યૂયૉર્ક સિટી, અમેરિકા) : અગ્રેસર અને પથદર્શક આધુનિક અમેરિકન નૃત્યકાર અને કોરિયોગ્રાફર. શિકાગોમાં અનેક પ્રકારનાં નૃત્યો શીખ્યા પછી હમ્ફ્રી 1917માં લોસ એન્જેલિસની ‘ડેનીશોન સ્કૂલ’માં વિદ્યાર્થી તરીકે જોડાયાં. બીજે જ વર્ષે તેઓ આ ડાન્સ કંપનીનાં…
વધુ વાંચો >હમ્ફ્રી હુબર્ટ
હમ્ફ્રી, હુબર્ટ (જ. 27 મે 1911, વાલેસ સાઉથ, ડાકોટા; અ. 13 જાન્યુઆરી 1978) : અમેરિકાના 38મા ઉપપ્રમુખ (1965–1969). અમેરિકાની મિનેસોટા યુનિવર્સિટીમાં રાજ્યશાસ્ત્ર અને ફાર્મસીના વિષયોનો અભ્યાસ કર્યો. 1944માં ડેમોક્રેટિક પક્ષના સંગઠક બન્યા. 1945માં મિન્યાપોલિસના નગરપતિ (મેયર) ચૂંટાયા. હુબર્ટ હમ્ફ્રી પક્ષમાં તેઓ ઉદારમતવાદી વલણો તરફી ઝોક ધરાવનાર નેતા તરીકે જાણીતા હતા.…
વધુ વાંચો >હમ્બર (નદી)
હમ્બર (નદી) : ઇંગ્લૅન્ડના ઈશાન ભાગમાં હમ્બરસાઇડ પરગણામાં થઈને પૂર્વ તરફ વહેતી, ઉત્તર સમુદ્રને મળતી નદી. ભૌગોલિક સ્થાન : 53° 32´ ઉ. અ. અને 0° 08´ પૂ. રે.. તેની લંબાઈ આશરે 64 કિમી. જેટલી તથા પહોળાઈ સ્થાનભેદે 1.5 કિમી.થી 11 કિમી. જેટલી છે. ઔસ અને ટ્રેન્ટ તેની સહાયક નદીઓ છે.…
વધુ વાંચો >હમ્બોલ્ટ ઍલેક્ઝાન્ડર ફૉન
હમ્બોલ્ટ ઍલેક્ઝાન્ડર, ફૉન (Humboldt Alexander, Von) (જ. 1769; અ. 1859) : મહાન જર્મન ભૂગોળવેત્તા. 18 વર્ષની વયે ફ્રૅન્કફર્ટ યુનિવર્સિટીમાં પ્રવેશ મેળવી, જીવવિજ્ઞાન અને ભૂસ્તરશાસ્ત્રમાં રસ લેતા થયા. 1790માં જ્યૉર્જ ફૉર્સ્ટર સાથે પશ્ચિમ યુરોપ, નેધરલૅન્ડ, બેલ્જિયમ, યુ.કે. અને ઉત્તર ફ્રાન્સનો પ્રવાસ ખેડેલો. 1799માં દક્ષિણ અમેરિકાના દેશોના પ્રવાસ દરમિયાન ભૂસ્તરશાસ્ત્રને કેન્દ્રમાં રાખીને…
વધુ વાંચો >હમ્મીરમદમર્દન
હમ્મીરમદમર્દન : ગુજરાતના ઇતિહાસ વિશેનું નાટક. આ નાટક 1223થી 1229 સુધીના સમયમાં શ્વેતાંબર જૈન આચાર્ય જયસિંહસૂરિએ લખેલું છે. લેખક વીરસૂરિના શિષ્ય અને ભરૂચના મુનિ સુવ્રતના ચૈત્યના અધિષ્ઠાયક આચાર્ય હતા. પ્રસ્તુત નાટક મહામાત્ય વસ્તુપાળના પુત્ર જયંતની આજ્ઞાથી ખંભાતમાં ભીમેશ્વર દેવના યાત્રામહોત્સવમાં ભજવાયેલું. ભયાનક રસ એકલો જ નહિ, પણ આ નાટક નવે…
વધુ વાંચો >હમ્મુરબી (Hammurabi)
હમ્મુરબી (Hammurabi) (જ. બૅબિલોન; અ. ઈ. પૂ. 1750) : બૅબિલોનની સેમિટિક જાતિના એમોરાઇટ રાજવંશનો છઠ્ઠો શાસક. તેનો શાસનકાળ ઈ. પૂ. 1792થી 1750 સુધીનો હતો. બૅબિલોનિયન લોકોનો તે સૌથી મહાન અને શક્તિશાળી રાજા હતો. એણે 42 વર્ષ રાજ્ય કર્યું. બૅબિલોન શહેર તેનું પાટનગર હતું. એણે શરૂઆતનાં 20 વર્ષ યુદ્ધો કરી રાજ્યવિસ્તાર…
વધુ વાંચો >