૨૩.૧૪
સિલિકેટ ખનિજો (ખનિજીય સંદર્ભમાં)થી સિહોર (Sehore)
સિલેસ્ટ્રેસી
સિલેસ્ટ્રેસી : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલું એક કુળ. બૅન્થામ અને હૂકરની વર્ગીકરણ-પદ્ધતિમાં તેનું સ્થાન આ પ્રમાણે છે : વર્ગ – દ્વિદળી, ઉપવર્ગ – મુક્તદલા (Polypetalae), શ્રેણી – બિંબપુષ્પી (Disciflorae), ગોત્ર – સિલેસ્ટ્રેલ્સ, કુળ – સિલેસ્ટ્રેસી. વિલિસ(1969)ના મંતવ્ય મુજબ, આ કુળ 45 પ્રજાતિઓ અને 500 જેટલી જાતિઓનું બનેલું છે. બૉટેનિકલ સર્વે…
વધુ વાંચો >સિલો ગિલ દે
સિલો, ગિલ દે (જ. ?, ઉર્લિયૉન્સ/ઉર્લાઇન્સ/ઑર્લિન્સ/એમ્બેરસ, સ્પેન; અ. આશરે 1501, સ્પેન) : સ્પેનનો પંદરમી સદીનો સૌથી મહાન શિલ્પી. ગિલ દે સિલોના પૂર્વજો, તેનું બાળપણ અને જન્મસ્થળ – આ બધાં વિશે કોઈ સ્પષ્ટ માહિતી નથી. એમનું જન્મસ્થળ ચાર-પાંચ વૈકલ્પિક સ્થળોમાંથી ગમે તે એક હોવાનું માનવામાં આવે છે. એક માન્યતા મુજબ એમનું…
વધુ વાંચો >સિલો ડિયેગો દે
સિલો, ડિયેગો દે (જ. આશરે 1495, બુર્ગોસ, સ્પેન; અ. 22 ઑક્ટોબર 1563, ગ્રેનેડા, સ્પેન) : સ્પૅનિશ રેનેસાંસ-શિલ્પી અને સ્થપતિ. પિતા ગિલ દે સિલો સ્પેનના મહાન શિલ્પી હતા. પિતા પાસે શિલ્પકલાનો અભ્યાસ કરી ડિયેગો દે સિલોએ ફ્લૉરેન્સ જઈ વધુ અભ્યાસ આદર્યો. એમની શૈલી એમની કર્મભૂમિ બુર્ગોસને કારણે ‘બુર્ગોસ-પ્લેટેરસ્ક’ નામે જાણીતી થઈ.…
વધુ વાંચો >સિલોમેલેન (Psilomelane)
સિલોમેલેન (Psilomelane) : મૅંગેનીઝનું ધાતુખનિજ. રાસાયણિક બંધારણ : BaMn2+ MnO16(OH)4. સ્ફટિકવર્ગ : મૉનોક્લિનિક. સ્ફ. સ્વરૂપ : દળદાર, દ્રાક્ષના ઝૂમખાસમ, વૃક્કાકાર, અધોગામી સ્તંભો રૂપે, વલયાકાર પટ્ટા રૂપે, મૃણ્મય. સંભેદ : અનિર્ધારિત. રંગ : કાળાથી માંડીને પોલાદ જેવો રાખોડી, અપારદર્શક. ચૂર્ણ-રંગ : કથ્થાઈ-કાળાથી કાળો, ચમકવાળો. ચમક : આછી ધાત્વિક, નિસ્તેજ. કઠિનતા :…
વધુ વાંચો >સિલ્ચર (Silchar)
સિલ્ચર (Silchar) : આસામ રાજ્યના દક્ષિણ ભાગમાં આવેલું નગર. ભૌગોલિક સ્થાન : 24° 49´ ઉ. અ. અને 92° 48´ પૂ. રે.. આ નગર બાંગ્લાદેશની સરહદ નજીક સુરમા નદીને કાંઠે વસેલું છે. તે કાચાર જિલ્લાનું વહીવટી મથક છે. અહીં સુરમા નદીના ખીણવિસ્તારમાં ડાંગર અને અન્ય કૃષિપેદાશોનું તથા ટેકરીઓના ઢોળાવો પર તૈયાર…
વધુ વાંચો >સિલ્ટ (Silt)
સિલ્ટ (Silt) : એક પ્રકારનો નિક્ષેપ. મિમી.થી મિમી. વ્યાસના પરિમાણવાળા સૂક્ષ્મકણોથી તે બનેલો હોય છે. 80 % કે તેથી વધુ સિલ્ટ હોય અને 12 % કે તેથી ઓછી માટી હોય, એ પ્રકારના ઘટકોના બંધારણવાળી જમીનને પણ સિલ્ટ કહેવાય. પ્રધાનપણે સિલ્ટ-કક્ષાના કણોથી ઘનિષ્ઠ બનેલા, અતિસૂક્ષ્મ દાણાદાર ખડકને સિલ્ટપાષાણ (Siltstone) કહી શકાય.…
વધુ વાંચો >સિલ્ટસ્ટોન
સિલ્ટસ્ટોન : જુઓ સિલ્ટ
વધુ વાંચો >સિલ્વર (ભૂસ્તરશાસ્ત્ર)
સિલ્વર (ભૂસ્તરશાસ્ત્ર) : કુદરતમાં ખનિજ રૂપે મળી આવતું ચાંદીનું મુક્ત સ્વરૂપ. રાસા. બં. : Ag. સ્ફ. વર્ગ : ક્યુબિક. સ્ફ. સ્વ. : સ્ફટિકો ક્યૂબ, ઑક્ટાહેડ્રલ કે ડોડેકાહેડ્રલ સ્વરૂપોમાં મળે; અન્યોન્ય સમાંતર જૂથમાં; લાંબા, જાળાકાર કે પાતળાથી જાડા તાર-સ્વરૂપે પણ મળે. ક્યારેક દળદાર, ક્યારેક જાડા પટ-સ્વરૂપે, આવરણ રૂપે કે ભીંગડાં રૂપે…
વધુ વાંચો >સિલ્વર (રસાયણશાસ્ત્ર)
સિલ્વર (રસાયણશાસ્ત્ર) : આવર્તક કોષ્ટકના 11મા (અગાઉના Ib) સમૂહનું રાસાયણિક તત્ત્વ, કીમતી ધાતુઓ પૈકીની એક. સંજ્ઞા Ag. લૅટિન શબ્દ argentum (ચળકતું અથવા સફેદ) પરથી આ સંજ્ઞા લેવાઈ છે. અગાઉ તેમના ઉપયોગને કારણે ‘ચલણી ધાતુઓ (coinage metals)’ તરીકે ઓળખાતી ત્રણેય ધાતુઓ – કૉપર (તાંબુ), સિલ્વર અને ગોલ્ડ (સોનું) તત્ત્વીય અથવા પ્રાકૃતિક…
વધુ વાંચો >સિલ્વર ઓક
સિલ્વર ઓક : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા પ્રોટિયેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Grevillea robusta A. cunn. (અં. સિલ્વર ઓક, સિલ્કી ઓક) છે. તે એક સદાહરિત લીલ છે અને લાંબો શંકુ આકારનો પર્ણમુકુટ (crown) ધરાવે છે. તે ઑસ્ટ્રેલિયાની મૂળ વતની છે અને ત્યાં 45 મી. સુધીની ઊંચાઈ પ્રાપ્ત કરે છે;…
વધુ વાંચો >સિલિકેટ ખનિજો (ખનિજીય સંદર્ભમાં)
સિલિકેટ ખનિજો (ખનિજીય સંદર્ભમાં) : સિલિકેટ બંધારણ ધરાવતાં ખનિજો. ખડક-નિર્માણ-ખનિજોના કેટલાક પ્રકારોને આવરી લેતો વિશિષ્ટ સમૂહ. પૃથ્વીના પોપડાના ખડકોના બંધારણમાં રહેલા સિલિકેટ, ઑક્સાઇડ, કાર્બોનેટ, સલ્ફાઇડ, સલ્ફેટ વગેરે જેવા ખનિજસમૂહો પૈકીનો એક. રાસાયણિક બંધારણના સંદર્ભમાં આ સમૂહ સમલક્ષણી હોય છે. આ કારણથી જ તે ખડકનિર્માણ-ખનિજોનો વિશિષ્ટ સમૂહ રચે છે. આ સમૂહ…
વધુ વાંચો >સિલિકોન (Silicone)
સિલિકોન (Silicone) : એકાંતરે ઑક્સિજન તથા સિલિકન પરમાણુઓ ધરાવતાં શૃંખલાયુક્ત બહુલકો પૈકીનો ગમે તે એક. અહીં સિલિકન (Si) પરમાણુઓ સાથે કાર્બનિક સમૂહો જોડાયેલાં હોય છે. રાસાયણિક દૃષ્ટિએ તેઓ પૉલિઑર્ગેનોસિલોક્ઝેન (polyorganosiloxan) અથવા પૉલિકાર્બસિલોક્ઝેન સંયોજનો છે. દા.ત., પૉલિડાઇમિથાઇલ સિલોક્ઝેન. ઇંગ્લૅન્ડમાં 1900ની સાલમાં કિપિંગે આ સંયોજનોની શોધ કરી હતી. અકાર્બનિક આણ્વીય સંરચના પર…
વધુ વાંચો >સિલિકોન કાર્બાઇડ
સિલિકોન કાર્બાઇડ : ઘર્ષણ (ગ્રાઇન્ડિંગ) ક્રિયા માટે વપરાતા અપઘર્ષકોમાંનું એક અપઘર્ષક (abrasive). અપઘર્ષકો બે પ્રકારનાં છે : કુદરતી અને કૃત્રિમ. રેત-પથ્થરો, એમરી અને કોરન્ડમ – એ કુદરતી અપઘર્ષકો છે, જ્યારે કૃત્રિમ અપઘર્ષકોમાં ઍલ્યુમિનિયમ ઑક્સાઇડ (Al2O3) અને સિલિકોન કાર્બાઇડ (Sic) મુખ્ય છે. રેત-પથ્થરોમાં મુખ્ય ઘટક સિલિકોન ઑક્સાઇડ છે, જ્યારે એમરી અને…
વધુ વાંચો >સિલિગુડી (Siliguri)
સિલિગુડી (Siliguri) : પશ્ચિમ બંગાળના દાર્જિલિંગ જિલ્લાનું નગર. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 26° 42´ ઉ. અ. અને 88° 26´ પૂ. રે. પર દાર્જિલિંગથી અગ્નિકોણમાં 79 કિમી.ને અંતરે તથા જલપાઇગુડીથી અગ્નિકોણમાં 60 કિમી. અંતરે મહાનંદા અને તિસ્તા નદીઓની વચ્ચેના ભાગમાં લગભગ સરખા અંતરે આવેલું છે. તે કાલિમ્પાગ અને સિક્કિમ જતા કાચા…
વધુ વાંચો >સિલિબમ
સિલિબમ : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા ઍસ્ટરેસી (કમ્પોઝિટી) કુળની શાકીય પ્રજાતિ. તે યુરોપ, દક્ષિણ રશિયા, એશિયા અને ઉત્તર આફ્રિકાની વતની છે. Silybum marianum Gaertn. (અં. મિલ્ક થીસલ, હોલ્ડી થીસલ, મારીઅન થીસલ, મેરી થીસલ, સેંટ મેરી’સ થીસલ, વાઇલ્ડ આર્ટિચોક; ફ્રેન્ચ : ચાર્ડોન-મેરી; જર્મની : મારીએન્ડીસ્ટર.) ભારતમાં થતી એકમાત્ર જાતિ છે. તે ટટ્ટાર,…
વધુ વાંચો >સિલિમેનાઇટ (Sillimanite)
સિલિમેનાઇટ (Sillimanite) : સિલિકેટ ખનિજો પૈકીનું એક. ડૅન્યુબરાઇટ-ટોપાઝ જૂથ(ડૅન્યુબરાઇટ, ટોપાઝ, ઍન્ડેલ્યુસાઇટ, સિલિમેનાઇટ, કાયનાઇટ)નું ખનિજ. રાસા. બં. : Al2O3.SiO2 (કાયનાઇટ-ઍન્ડેલ્યુસાઇટ સમકક્ષ), ઍલ્યુમિના : 63.2 %, સિલિકા : 36.8. સરખા બંધારણવાળાં આ ત્રણેય ખનિજો પૈકી તે વધુમાં વધુ સ્થાયી હોય છે, ઝડપથી દ્રવિત થતું નથી; પરંતુ 1000° સે.થી વધુ ગરમ થતાં તે…
વધુ વાંચો >સિલી ટાપુઓ
સિલી ટાપુઓ : ઇંગ્લૅન્ડના કૉર્નવૉલના છેડા પરના લૅન્ડ્ઝ એન્ડથી પશ્ચિમે આશરે 40 કિમી. અંતરે આવેલા આટલાન્ટિક મહાસાગરના ટાપુઓ. ભૌગોલિક સ્થાન : 49° 55´ ઉ. અ. અને 6° 20´ પ. રે.. આ ટાપુજૂથમાં આશરે 150 જેટલા ટાપુઓ છે, તે પૈકીના માત્ર પાંચ ટાપુઓ પર જ વસ્તી છે. તેમનો કુલ વિસ્તાર માત્ર…
વધુ વાંચો >સિલીનિયમ (Selenium)
સિલીનિયમ (Selenium) : આવર્તક કોષ્ટકના 16મા (અગાઉના VI B) સમૂહનું રાસાયણિક તત્ત્વ. સંજ્ઞા Se. સ્વીડિશ વૈજ્ઞાનિક જે. જે. બર્ઝેલિયસ અને તેમના સાથી જે. જી. ગાહને જોયું કે સલ્ફ્યુરિક ઍસિડના ઉત્પાદન માટેની લેડ ચેમ્બર પ્રવિધિમાં ચેમ્બરના તળિયે રહી જતો અવસાદ (sediment) અણગમતી (offensive) વાસ આપે છે. ગંધકના દહન દરમિયાન મળતા આ…
વધુ વાંચો >સિલેન-સંયોજનો (Silanes)
સિલેન–સંયોજનો (Silanes) : સિલિકન તત્ત્વનાં હાઇડ્રાઇડ સંયોજનો. સિલિકન મર્યાદિત સંખ્યામાં સંતૃપ્ત હાઇડ્રાઇડો (SinH2n + 2) બનાવે છે, જે ‘સિલેન’ તરીકે જાણીતાં છે. આ સંયોજનો સરળ શૃંખલાવાળાં, શાખાન્વિત (n = 8 સુધી) હોવા ઉપરાંત ચક્રીય સંયોજનો (SinH2n) (n = 5, 6) તરીકે પણ હોય છે. 1857માં વોહલર તથા બફ (Buff) દ્વારા…
વધુ વાંચો >સિલેશિયા
સિલેશિયા : નૈર્ઋત્ય પોલૅન્ડમાં આવેલો વિસ્તાર. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 51° 00´ ઉ. અ. અને 16° 45´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો આશરે 49,000 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેમાં સુદેતીસ પર્વતો અને ઓડર નદીની ઉપલી ખીણનો સમાવેશ થાય છે. સમગ્ર વિસ્તાર આશરે 1 કરોડ જેટલી વસ્તી ધરાવે છે. આ પ્રદેશમાં…
વધુ વાંચો >