શેવિન્સ્કા, ઇરિના
શેવિન્સ્કા, ઇરિના (જ. 24 મે 1946, લેનિનગ્રાડ, સેંટ પિટર્સબર્ગ, રશિયા) : લાંબા કૂદકાનાં નામી મહિલા ખેલાડી અને દોડવીર. 1964ની ઑલિમ્પિક રમતોમાં લાંબા કૂદકાની સ્પર્ધામાં રજત ચંદ્રકના વિજેતા બનીને તેમણે પોતાની પ્રતિષ્ઠા જમાવી. પોલૅન્ડની રિલૅ ટુકડીમાં તેઓ સુવર્ણ ચંદ્રકનાં વિજેતા બન્યાં. 1965માં તેમણે 100 મી. તથા 200 મી. દોડમાં વિશ્વવિક્રમ સ્થાપ્યા.…
વધુ વાંચો >શેષગિરિ રાવ, એલ. એસ.
શેષગિરિ રાવ, એલ. એસ. (જ. 16 ફેબ્રુઆરી 1925, બૅંગાલુરુ, કર્ણાટક) : કન્નડ અને ભારતીય અંગ્રેજીના લેખક. તેમને તેમના સાહિત્યિક ઇતિહાસ ‘ઇંગ્લિશ સાહિત્ય ચરિત્રે’ માટે 2001ના વર્ષનો કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર આપવામાં આવ્યો છે. તેમણે નાગપુર યુનિવર્સિટીમાંથી અંગ્રેજીમાં એમ.એ.ની ડિગ્રી પ્રથમ સ્થાને મેળવી. તેમણે 1944–68 દરમિયાન કર્ણાટક સરકારમાં અને 1968–85 દરમિયાન…
વધુ વાંચો >શેષ નમસ્કાર
શેષ નમસ્કાર (1971) : બંગાળી લેખક. સંતોષકુમાર ઘોષ (જ. 1920) રચિત નવલકથા. તેને કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમીના 1972ના વર્ષનો પુરસ્કાર પ્રાપ્ત થયો હતો. આ નવલકથા તેમની માતાને ઉદ્દેશીને પત્રાવલિ રૂપે લખાયેલી છે. એ તેમની મહત્ત્વાકાંક્ષી રચના છે. તેમાં પશ્ચાદ્વર્તી અને ભાવિલક્ષી અભિગમથી જીવનને સમજવા-પામવાની અવિરત ઝંખના વ્યક્ત કરવામાં આવી છે. આ…
વધુ વાંચો >શેષાદ્રિ, એચ. વી.
શેષાદ્રિ, એચ. વી. (જ. 26 મે 1926, બૅંગાલુરુ, કર્ણાટક; અ. 14 ઑગસ્ટ 2005, બૅંગાલુરુ) : રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘના અખિલ ભારતીય પ્રચારક, પૂર્વ સહસરકાર્યવાહ, પૂર્વ સરકાર્યવાહ, ભાષાવિદ તથા લેખક. મૂળ વતન બૅંગાલુરુ. પૂરું નામ હોંગસાન્દ્ર વેંકટરમય્યા શેષાદ્રિ. વિદ્યાવ્યાસંગી પરિવારમાં જન્મ. પ્રાથમિક અને માધ્યમિક શિક્ષણ વતનમાં લીધું હતું. મૈસૂર યુનિવર્સિટીમાંથી રસાયણશાસ્ત્રમાં બી.એસસી.…
વધુ વાંચો >શેષાદ્રિ, તિરુવેંકટ રાજેન્દ્ર
શેષાદ્રિ, તિરુવેંકટ રાજેન્દ્ર (જ. 3 ફેબ્રુઆરી 1900, કુલિતલાઈ, તામિલનાડુ; અ. 27 સપ્ટેમ્બર 1975) : ટી. આર. શેષાદ્રિના નામથી જાણીતા ભારતીય રસાયણવિદ્. પિતા ટી. આર. આયંગર. પ્રેસિડેન્સી કૉલેજ, ચેન્નાઈમાંથી સ્નાતક થયા બાદ 1924માં તેમણે મદ્રાસ યુનિવર્સિટીની એમ.એ.ની પદવી પ્રાપ્ત કરી. વધુ અભ્યાસ માટે શિષ્યવૃત્તિ પ્રાપ્ત થતાં 1927માં માન્ચેસ્ટર ખાતે નોબેલ પારિતોષિક-વિજેતા…
વધુ વાંચો >શેષાન, ટી. એન.
શેષાન, ટી. એન. (જ. 15 ડિસેમ્બર 1932, પાલઘાટ, કેરળ) : ભારત સરકારના પૂર્વ મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર, વિદ્વાન લેખક અને સનદી અધિકારી. મૂળ નામ તિરુનેલ્લઈ નારાયણ ઐયર. તમિળભાષી પરિવારમાં જન્મ. માતા સીતાલક્ષ્મી નૈયર અને પિતા નારાયણ ઐયર. ઈ. શ્રીધરન્ તેમના સહાધ્યાયી હતા. વિજ્ઞાનના સ્નાતક બન્યા પછી તેમણે અખિલ ભારતીય વહીવટી સેવામાં…
વધુ વાંચો >શેળકે, શાંતા
શેળકે, શાંતા (જ. 12 ઑક્ટોબર 1922, ઈંદાપુર, મહારાષ્ટ્ર; અ. 6 જૂન 2002, મુંબઈ) : મરાઠીનાં વિખ્યાત કવયિત્રી, પત્રકાર, વાર્તાકાર, અનુવાદક અને બાલસાહિત્યકાર. પ્રાથમિક અને માધ્યમિક શિક્ષણ વતનમાં તથા એમ.એ. સુધીનું ઉચ્ચશિક્ષણ પુણે ખાતે. મરાઠી અને સંસ્કૃત વિષય સાથે સ્નાતક-અનુસ્નાતક પદવીઓ પ્રાપ્ત કરી અને એમ.એ.ની પરીક્ષામાં પ્રથમ વર્ગમાં પ્રથમ આવ્યાં જે…
વધુ વાંચો >શેળો (Hedge hog)
શેળો (Hedge hog) : વાળની જગ્યાએ શૂળો (spines) વડે છવાયેલું કીટભક્ષી (insectivora) શ્રેણીનું Erinaceidae કુળનું સસ્તન પ્રાણી. શાસ્ત્રીય નામ Erinaceus collaries Gray. કીટકો ઉપરાંત ગોકળગાય, કૃમિ, પક્ષી અને તેનાં ઈંડાં તેમજ નાનાં કદનાં સસ્તન પ્રાણીઓનો શિકાર કરે છે. બીવે ત્યારે પોતાના શરીરને દડાની જેમ વાળી રક્ષણ મેળવે છે. શૂળોના સ્નાયુઓ…
વધુ વાંચો >શેંગ વંશ
શેંગ વંશ : પુરાતત્વવિદ્યાકીય તથા નોંધાયેલ બંને પુરાવા ધરાવતો ચીનનો પ્રથમ વંશ. તે યીન (Yin) વંશ તરીકે પણ ઓળખાય છે. તે વંશના શાસકો ઈ. પૂ. 1766થી 1122 સુધી શાસન કરતા હતા. તેનો પ્રદેશ ઉત્તર ચીનનાં મેદાનોમાં હતો અને ઉત્તરમાં શાંટુંગ પ્રાંત તથા પશ્ચિમે હોનાન પ્રાંત સુધી તેની સરહદો વિસ્તરેલી હતી.…
વધુ વાંચો >શૈથિલ્ય (hysteresis)
શૈથિલ્ય (hysteresis) : વ્યાપક રીતે કારણ (ક્રિયાવિધિ) અને તેનાથી ઉદ્ભવતી અસર વચ્ચે પડતો દેખીતો વિલંબ (પદૃશ્યનlag). શૈથિલ્યની ઘટના વિવિધ શાખાઓમાં જોવા મળે છે; જેમ કે, (1) સ્થિતિસ્થાપક (elastic) શૈથિલ્ય, (2) ચુંબકીય (magnetic) શૈથિલ્ય અને (3) પરાવૈદ્યુત (dielectric) શૈથિલ્ય. (1) સ્થિતિસ્થાપક શૈથિલ્ય : અહીં બાહ્ય બળ દૂર કર્યા પછી વિરૂપણ (deformation)…
વધુ વાંચો >શૅરમૂડી (પરિમાણાત્મક)
શૅરમૂડી (પરિમાણાત્મક) : લિમિટેડ કંપનીની શૅરમૂડી તેના ધંધા માટે ઇચ્છનીય મૂડી કરતાં વધારે, પર્યાપ્ત (sufficient) અથવા ઓછી છે કે કેમ તે પ્રકારનું વિશ્લેષણ કરીને કંપનીની શૅરમૂડીનું કરવામાં આવતું મૂલ્યાંકન. પ્રત્યેક કંપનીની શૅરમૂડીની જરૂરિયાત (ક) તેના કર્મચારીઓની કાર્યકુશળતા, (ખ) માલનું ઉત્પાદન કરવામાં લાગતો સમય અને (ગ) વેચેલા માલનાં નાણાં મેળવવામાં લાગતો…
વધુ વાંચો >શેરશાહ
શેરશાહ (જ. 1486; અ. 22 મે 1545, કાલિંજર) : સહિષ્ણુ, નિષ્પક્ષ, લોકહિતેચ્છુ અફઘાન શાસક. ડૉ. આર. સી. મજુમદાર અને ડૉ. પી. શરણના મતાનુસાર તેનો જન્મ ઈ. સ. 1472માં થયો હતો. શેરશાહનું મૂળ નામ ફરીદખાન હતું. તેના પિતા હસનખાન સસારામ, હાજીપુર અને ટંડાના જાગીરદાર હતા. અપરમાતાને લીધે પિતા સાથે સંઘર્ષ થતો…
વધુ વાંચો >શેરશાહનો મકબરો, સાસારામ
શેરશાહનો મકબરો, સાસારામ : મધ્યકાલીન ભારતના સુર વંશ(1540-1555)ની ભવ્ય ઇમારત. બિહારના સાસારામમાં શેરશાહનો મકબરો કૃત્રિમ જળાશયની વચ્ચે આવેલો છે. રચના અને સજાવટની દૃષ્ટિએ તે ઉત્તર ભારતની નમૂનેદાર ઇમારત ગણાય છે. એનું બાહ્ય સ્વરૂપ મુસ્લિમ છે, જ્યારે આંતરિક રચનામાં સ્તંભો વગેરેની સજાવટમાં તે હિંદુ સ્વરૂપ ધરાવે છે. તેની કુલ ઊંચાઈ 45.7…
વધુ વાંચો >શૅર-સર્ટિફિકેટ અને શૅર-વૉરંટ
શૅર–સર્ટિફિકેટ અને શૅર–વૉરંટ : (1) શૅર-સર્ટિફિકેટ : સભ્યની શૅરમાલિકી સૂચવતો કંપનીની સામાન્ય મહોરવાળો અધિકૃત દસ્તાવેજ. શૅર-સર્ટિફિકેટ/શૅર-પ્રમાણપત્ર સભ્યની શૅરમાલિકી દર્શાવતો પ્રથમદર્શનીય પુરાવો છે. શૅર-પ્રમાણપત્ર દ્વારા કંપની જાહેર જનતા સમક્ષ સભ્યની શૅરમાલિકીનો સ્વીકાર કરે છે. સભ્ય તરફથી દરેક શૅરદીઠ વસૂલ આવેલી રકમ, શૅરનો પ્રકાર, અનુક્રમનંબર, શૅરસંખ્યા તેમજ કંપનીનું અને શૅરધારણ કરનારનું નામ…
વધુ વાંચો >શેરિડન, ટૉમસ
શેરિડન, ટૉમસ (જ. 1719, ડબ્લિન; અ. 14 ઑગસ્ટ 1788, માર્ગેટ, કૅન્ટ, ઇંગ્લૅન્ડ) : આઇરિશ નટ અને રંગભૂમિ-વ્યવસ્થાપક. સુપ્રસિદ્ધ નાટ્યકાર રિચર્ડ બ્રિન્સ્લી શેરિડનના પિતા. ટ્રિનિટી કૉલેજમાં અભ્યાસ કરતા હતા ત્યારે તેમણે એક ફારસ ‘ધ બ્રેવ આઇરિશ મૅન ઑર કૅપ્ટન ઓ’બ્લન્ડર’’ લખ્યું હતું. તેમણે રિચર્ડ ત્રીજાનું પાત્ર ડબ્લિનની સ્મોક એલી થિયેટરમાં 1743માં…
વધુ વાંચો >શેરિડન, રિચર્ડ બ્રિન્સલી (બટલર)
શેરિડન, રિચર્ડ બ્રિન્સલી (બટલર) (જ. 1 નવેમ્બર 1751, ડબ્લિન; અ. 7 જુલાઈ 1816, લંડન) : આઇરિશ નાટ્યકાર, વક્તા અને વ્હિગ પક્ષના રાજકીય પુરુષ. ‘કૉમેડી ઑવ્ મૅનર્સ’ સ્વરૂપના નાટકના એક સ્તંભરૂપ સર્જક. ટૉમસ અને ફ્રાન્સિસ શેરિડનના ત્રીજા ક્રમના સંતાન. તેમના દાદા જોનાથન સ્વિફ્ટના નિકટના મિત્ર હતા. શેરિડનના પિતાએ અંગ્રેજી શબ્દોના ઉચ્ચાર…
વધુ વાંચો >શૅરિંગ્ટન, ચાર્લ્સ સ્કૉટ (સર)
શૅરિંગ્ટન, ચાર્લ્સ સ્કૉટ (સર) (જ. 27 નવેમ્બર 1857, આઇલિંગ્ટન, લંડન; અ. 4 માર્ચ 1952) : ચેતાકોષ(neurons)ના કાર્ય અંગે શોધાન્વેષણ (discovery) કરીને એડ્ગર ડગ્લાસ ઍડ્રિયન સાથેના સરખા ભાગના નોબેલ પારિતોષિકના વિજેતા. તેમને આ સન્માન સન 1932માં પ્રાપ્ત થયું હતું. તેઓ બ્રિટનની ઑક્સફર્ડ યુનિવર્સિટી સાથે સંકળાયેલા હતા, જ્યારે તેમના સહવિજેતા ત્યાંની કૅમ્બ્રિજ…
વધુ વાંચો >શૅરીફ, ઑમર
શૅરીફ, ઑમર (જ. 1932, ઍલેક્ઝાન્ડ્રિયા, ઇજિપ્ત) : ઇજિપ્તના રંગભૂમિના અને ફિલ્મોના અભિનેતા. મૂળ નામ માઇકેલ શલહૂબ. 1953માં તેમણે ઇજિપ્તના ફિલ્મજગતમાં અભિનયનો પ્રારંભ કર્યો અને એ દેશના ટોચના ફિલ્મ-અભિનેતા બની રહ્યા. 1962માં ‘લૉરેન્સ ઑવ્ અરેબિયા’ ચિત્રમાંના તેમના અભિનયથી તેમને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે ખ્યાતિ મળી. તેમનાં ઉત્તરાર્ધનાં ચિત્રોમાં ‘ડૉક્ટર ઝિવાગો’ (1965), ‘ફની ગર્લ’…
વધુ વાંચો >શેરુબિની, (મારિયા) લુઈગી (કાર્લો ઝેનોબિયો સાલ્વાતોરે)
શેરુબિની, (મારિયા) લુઈગી (કાર્લો ઝેનોબિયો સાલ્વાતોરે) (જ. 14 સપ્ટેમ્બર 1760, ફ્લોરેન્સ, ઇટાલી; અ. 15 માર્ચ 1842, પૅરિસ, ફ્રાંસ) : રંગદર્શી ફ્રેંચ સંગીતકાર અને સ્વરનિયોજક. ફ્રેંચ ઑપેરા અને ફ્રેંચ ખ્રિસ્તી ધાર્મિક સંગીતના સર્જક તરીકે તેની ખ્યાતિ છે. સંગીતકાર કુટુંબમાં જન્મેલા શેરુબિનીએ ઑપેરા-કંપોઝર (સ્વરનિયોજક) ગ્વીસેપિ સાર્તી હેઠળ સંગીતની તાલીમ લીધી. એની પ્રારંભિક…
વધુ વાંચો >શેલ (shale)
શેલ (shale) : કણજન્ય જળકૃત ખડકોનો એક પ્રકાર. કાંપકાદવ (silt) અને મૃદ-કણોથી બનેલો સૂક્ષ્મદાણાદાર, પડવાળો અથવા વિભાજકતા ધરાવતો જળકૃત ખડક. સરેરાશ શેલ ખડક તેને કહી શકાય, જે 1/3 ક્વાર્ટ્ઝ, 1/3 મૃદખનિજો અને 1/3 કાર્બોનેટ, લોહઑક્સાઇડ, ફેલ્સ્પાર્સ તેમજ સેન્દ્રિય દ્રવ્ય જેવાં અન્ય ખનિજોથી બનેલો હોય. આ ખડકો સૂક્ષ્મદાણાદાર દ્રવ્યથી બનેલા હોવાને…
વધુ વાંચો >