શાસ્ત્રી, રવિ જયદીપ
શાસ્ત્રી, રવિ જયદીપ (જ. 27 મે 1962, મુંબઈ) : મુંબઈના ભૂતપૂર્વ ટેસ્ટ તથા વન-ડે ક્રિકેટ ઑલરાઉન્ડર અને વર્તમાન વિશ્વવિખ્યાત તથા લોકપ્રિય ટીવી કૉમેન્ટેટર. 1979માં મુંબઈ તરફથી ‘લેગસ્પિન’ બૉલર તરીકે પ્રથમ કક્ષાની ક્રિકેટ-કારકિર્દી શરૂ કરનારા રવિ શાસ્ત્રીની ક્રિકેટ-કારકિર્દીમાં 1981ના વર્ષે અણધાર્યો વળાંક આવ્યો અને તેનું નસીબ ઝળકી ગયું ! 1980-81માં સુનીલ…
વધુ વાંચો >શાસ્ત્રી, રામનાથ
શાસ્ત્રી, રામનાથ (જ. 15 એપ્રિલ 1914; જમ્મુ–તાવી; જમ્મુ અને કાશ્મીર) : ડોગરી અને હિંદીના લેખક. પંજાબ યુનિવર્સિટીમાંથી ‘શાસ્ત્રી’ તથા ‘પ્રભાકર’ની ડિગ્રી ઉપરાંત સંસ્કૃતમાં એમ.એ.ની ડિગ્રી. અધ્યાપનનો વ્યવસાય; સંસ્કૃતના નિવૃત્ત પ્રાધ્યાપક. પછી સ્વતંત્ર લેખનપ્રવૃત્તિ. તેમનો કારકિર્દી-આલેખ આ પ્રમાણે છે : ડોગરી ભાષાના સિનિયર ફેલો, જમ્મુ યુનિવર્સિટી, 1971-75; મુખ્ય સંપાદક, ડોગરી શબ્દકોશ…
વધુ વાંચો >શાસ્ત્રી, લાલબહાદુર
શાસ્ત્રી, લાલબહાદુર (જ. 2 ઑક્ટોબર 1904, મોગલસરાઈ, ઉત્તરપ્રદેશ; અ. 11 જાન્યુઆરી 1966, તાશ્કંદ, સોવિયેત સંઘ) : ભારતના બીજા વડાપ્રધાન. પિતા શારદાપ્રસાદનો મધ્યમવર્ગીય કાયસ્થ પરિવાર. માત્ર બે વર્ષની વયે પિતાનું અવસાન થયું. પ્રાથમિક શિક્ષણ માંડ માંડ મોગલસરાઈમાં પૂરું કર્યું. મા-દીકરો મામાને ત્યાં વારાણસીમાં આવીને રહ્યાં. શરીર નીચું પણ ઇરાદાઓ ઘણા ઊંચા.…
વધુ વાંચો >શાસ્ત્રી, વિશ્વનારાયણ
શાસ્ત્રી, વિશ્વનારાયણ (જ. 1923, નારાયણપુર, આસામ) : આસામી તથા સંસ્કૃતના વિદ્વાન સર્જક. તેમની ‘અવિનાશી’ નામની સંસ્કૃત કૃતિને 1987ના વર્ષનો કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર મળ્યો હતો. તેમણે સંસ્કૃતનું પારંપરિક શિક્ષણ કોલકાતા, વારાણસી તથા આસામમાં મેળવ્યું. બનારસ હિંદુ યુનિવર્સિટીમાંથી તેમણે એમ.એ. તથા ડી. લિટ.ની ડિગ્રીઓ મેળવી. તેમણે શાળાના શિક્ષક તરીકે કારકિર્દીનો આરંભ…
વધુ વાંચો >શાસ્ત્રી, વી. સુબ્રમણ્ય
શાસ્ત્રી, વી. સુબ્રમણ્ય (જ. 1907) : સંસ્કૃતના વિદ્વાન લેખક. સંસ્કૃતના પંડિતોના જાણીતા પરિવારમાં જન્મ. નાનપણથી જ પાંડિત્યવાળા વાતાવરણમાં ઉછેર થવાથી કિશોરાવસ્થામાં જ તેઓ પ્રશિષ્ટ સંસ્કૃત સાહિત્યથી સુપરિચિત થયા હતા. મદ્રાસ (ચેન્નાઈ) યુનિવર્સિટીની ‘ન્યાયશિરોમણિ’ની પરીક્ષામાં તેઓ પ્રથમ ક્રમે ઉત્તીર્ણ થયા અને પિટ્ટી મુનુસ્વામી ચેટ્ટી સુવર્ણચંદ્રકના વિજેતા બન્યા. એ ઉપરાંત કાંચીના શંકરાચાર્ય,…
વધુ વાંચો >શાસ્ત્રી, વ્રજલાલ કાળીદાસ
શાસ્ત્રી, વ્રજલાલ કાળીદાસ (જ. 26 નવેમ્બર 1825, મલાતજ, તા. પેટલાદ; અ. 14 નવેમ્બર 1892, મલાતજ) : ગુજરાતી ભાષાશાસ્ત્રી, સંશોધક, અનુવાદક અને કવિ. સાઠોદરા નાગર બ્રાહ્મણ પરિવારમાં જન્મ. અવટંકે ત્રવાડી. પ્રાથમિક શિક્ષણ મલાતજમાં લીધું. પ્રાકૃત વ્યાકરણ, સંસ્કૃત કાવ્ય, કાવ્યશાસ્ત્ર, દર્શનો અને વ્યાકરણનો અભ્યાસ પેટલાદ સંસ્કૃત પાઠશાળામાં કર્યો. તેઓ પ્રાકૃત વ્યાકરણ અને…
વધુ વાંચો >શાસ્ત્રી, શંકરલાલ ગંગાશંકર
શાસ્ત્રી, શંકરલાલ ગંગાશંકર (જ. 2 મે 1902, ચુણેલ, તા. નડિયાદ, જિ. ખેડા, ગુજરાત; અ. 1 જૂન 1946) : ગુજરાતી વિવેચક અને નવલિકાકાર. સાઠોદરા નાગર બ્રાહ્મણ પરિવારમાં જન્મ. તેમણે પ્રાથમિક શિક્ષણ મલાતજમાં અને માધ્યમિક શિક્ષણ સોજિત્રામાં લીધું હતું. 1919માં તેઓ મૅટ્રિક થયા. 1923માં ગુજરાત કૉલેજમાંથી બી.એ. ઑનર્સ અને 1925માં સંસ્કૃત અને…
વધુ વાંચો >શાસ્ત્રી, શંકરલાલ માહેશ્વર
શાસ્ત્રી, શંકરલાલ માહેશ્વર (જ. 1844, જામનગર; અ. 1917) : સંસ્કૃત ભાષાના ગુજરાતના અગ્રણી કવિ અને નાટ્યકાર. તેમના પિતાનું નામ મહેશ્વર કે માહેશ્વર ભટ્ટ અને તેમનાં માતાનું નામ મોંઘીબહેન હતું. તેઓ ભારદ્વાજ ગોત્રના પ્રશ્ર્નોરા નાગરજ્ઞાતિના બ્રાહ્મણ હતા. તેમનું વતન સૌરાષ્ટ્રમાં જામનગર હતું, પરંતુ તેમની કર્મભૂમિ મોરબી શહેર હતું. તેઓ કેશવજી મોરારજી…
વધુ વાંચો >શાસ્ત્રી, શાંતિ ભિક્ષુ
શાસ્ત્રી, શાંતિ ભિક્ષુ (જ. 1912, બીબીપુર, લખનૌ, ઉત્તરપ્રદેશ) : સંસ્કૃતના કવિ અને વિદ્વાન. 1938માં ‘સાહિત્યાચાર્ય’ પરીક્ષામાં ઉત્તીર્ણ થઈને સુવર્ણચંદ્રકના વિજેતા બન્યા. ફ્રેડરિખ વેલર નામના અધ્યાપકના માર્ગદર્શન હેઠળ સંશોધનકાર્ય કરીને તેમણે લિપઝિગ યુનિવર્સિટીમાંથી પીએચ.ડી.ની ડિગ્રી મેળવી. 1946થી તેમણે શ્રીલંકા, શાંતિનિકેતન તથા લિપઝિગ(જર્મની)માં અધ્યાપન કર્યું અને શ્રીલંકાની વિદ્યાલંકાર યુનિવર્સિટીમાંથી સંસ્કૃત ભાષાવિભાગના પ્રાધ્યાપક…
વધુ વાંચો >શાસ્ત્રી, શિવશંકર
શાસ્ત્રી, શિવશંકર (19મી સદી) : તેલુગુ કવિ. તેમનું મૂળ નામ હતું તલ્લવઝુલા શિવશંકર શાસ્ત્રી. પાછલી વયે તેઓ સંન્યાસી બનેલા અને શિવશંકર સ્વામી તરીકે ઓળખાતા હતા. 20મી સદીના પૂર્વાર્ધમાં તેમણે ‘હૃદયેશ્વરી’ નામક કાવ્યસંગ્રહ આપ્યો. તે કૃતિ અદ્યતન કાળની સૌથી સુંદર કાવ્યકૃતિઓ પૈકીની એક ગણાઈ. તેમાં નાયિકા લક્ષ્મી માટે કવિનો પ્રેમ અને…
વધુ વાંચો >શારીરિક શિક્ષણ મહાવિદ્યાલય, ભિલાડ
શારીરિક શિક્ષણ મહાવિદ્યાલય, ભિલાડ (હવે [શ્રી સ્વામિનારાયણ શારીરિક શિક્ષણ મહાવિદ્યાલય, ભિલાડ]) : દક્ષિણ ગુજરાતની વ્યાયામશિક્ષણની શાળા. સંસ્થાની શરૂઆત 1 જુલાઈ, 1964ના રોજ સૂરત જિલ્લા વ્યાયામ પ્રચારક મંડળ દ્વારા સૂરત શહેરમાં કરવામાં આવી. આ સંસ્થા ગુજરાત રાજ્યના પૂર્વ મુખ્યમંત્રી સ્વ. હિતેન્દ્રભાઈ દેસાઈના આશીર્વાદથી શરૂ થઈ. 30 ભાઈઓ અને 20 બહેનો ધરાવતી…
વધુ વાંચો >શાર્ક (shark-મુસી)
શાર્ક (shark-મુસી) : શાર્ક કે મુસી નામે ઓળખાતી કાસ્થિમીનો(cartilagenous fishes)નો એક વિશાળ સમૂહ. મોટાભાગની મુસી દરિયાનાં ખુલ્લાં પાણીમાં તીવ્ર ગતિએ તરતી સુવાહી (stream lined) માછલી તરીકે જાણીતી છે. આમ છતાં કેટલીક મુસીઓ દરિયાના નિમ્ન સ્તરે પણ વાસ કરતી જોવા મળે છે. જૂજ મુસીઓ મીઠાં જળાશયોમાં પણ વસે છે. મોટાભાગની મુસી…
વધુ વાંચો >શાર્ક માછલીનું તેલ
શાર્ક માછલીનું તેલ : જુઓ માછલીનું તેલ.
વધુ વાંચો >શાઙ્ર્ગદેવ
શાઙ્ર્ગદેવ : દક્ષિણ ભારતીય સંગીતના મૂર્ધન્ય શાસ્ત્રકાર. તેમના વડવા કાશ્મીરના નિવાસી હતા. તેમના દાદાએ કાશ્મીરથી સ્થળાંતર કર્યું અને દેવગિરિ (દૌલતાબાદ) રિયાસતમાં આશ્રય લીધો. પિતા આચાર્ય શોઢ્વલ અને ત્યારબાદ શાઙ્ર્ગદેવ પોતે પણ તે રિયાસતના આશ્રિત રહ્યા. શાઙ્ર્ગદેવે ‘સંગીતરત્નાકર’ નામક ગ્રંથની રચના કરી છે. આ ગ્રંથ દ્વારા તેમણે સંગીતની સમગ્ર પદ્ધતિની જાણકારી…
વધુ વાંચો >શાર્ઙ્ગધર અને શાર્ઙ્ગધર સંહિતા
શાર્ઙ્ગધર અને શાર્ઙ્ગધર સંહિતા : ભારતના મધ્યકાળમાં આયુર્વેદવિજ્ઞાનના મહાન આચાર્ય. તેમનું નામ પંડિત ભાવમિશ્ર અને આચાર્ય માધવ સાથે લેવાય છે. આ ત્રણેય આચાર્યોએ પોતપોતાનાં નામથી અનુક્રમે ‘શાર્ઙ્ગધર સંહિતા’, ‘ભાવપ્રકાશ’ અને ‘માધવનિદાન’ નામના ત્રણ ખૂબ જ મહત્વના ગ્રંથો રચી, આયુર્વેદ જગત પર મોટો ઉપકાર કર્યો છે. આચાર્ય શાર્ઙ્ગધર વિશે ખાસ જાણકારી…
વધુ વાંચો >શાર્ઙ્ગધર શિલ્પી
શાર્ઙ્ગધર શિલ્પી : ગુજરાતની પશ્ચિમ હિંદની પ્રાચીન વિશિષ્ટ કલાશૈલીના આદ્ય પ્રણેતા. ગુપ્ત સમયની શિલ્પકલાનો વારસો ધરાવનાર કોઈ શાર્ઙ્ગધર નામનો કલાકાર પાટણ આવ્યાની લોકકથા છે. ઈ. સ. 1500ના અરસામાં થયેલા તિબેટના ઇતિહાસકાર બૌદ્ધ લામા તારાનાથે નોંધ્યું છે કે શીલ રાજાના સમયમાં મારવાડમાં શાઙર્ગધર નામે એક મહાન કલાકાર જન્મ્યો હતો. એણે ચિત્રો…
વધુ વાંચો >શાર્દાં, જ્યાં બાપ્તિસ્ત સિમ્યોં
શાર્દાં, જ્યાં બાપ્તિસ્ત સિમ્યોં (જ. 2 નવેમ્બર 1699, પૅરિસ, ફ્રાન્સ; અ. 6 ડિસેમ્બર 1779, પૅરિસ) : વાસ્તવવાદી શૈલીમાં પદાર્થચિત્રો અને સાદાં ઘરગથ્થુ જીવનનાં ચિત્રો ચીતરવા માટે જાણીતા ફ્રેન્ચ ચિત્રકાર. કલાની તાલીમ તેમણે ક્યાં લીધી તે અંગે માહિતી ઉપલબ્ધ નથી. 1724માં અકાદમી દે સેઇન્ટ લુકમાં તેઓ ચિત્રકાર તરીકે સામેલ થયા. 1728માં…
વધુ વાંચો >શાર્પવિલ
શાર્પવિલ : દક્ષિણ આફ્રિકાના વેરીનિગિંગ શહેરનું પરું, જે રંગભેદની નાબૂદીની શ્યામ પ્રજાની લડતનું આરંભબિંદુ બન્યું. દક્ષિણ આફ્રિકા તેની રંગભેદની નીતિઓ માટે કુખ્યાત હતું, જેમાં શ્યામ પ્રજાજનોને ગોરાઓના વસવાટના વિસ્તારોમાં દાખલ થવા માટે ઓળખપત્રો આપવામાં આવતાં. આવાં ઓળખપત્રો વિના આ વિસ્તારોમાં તેમનો પ્રવેશ વર્જ્ય હતો. આ હડહડતા અન્યાય વિરુદ્ધ આંદોલન કરવા…
વધુ વાંચો >શાર્પ (Sharpe) વિલિયમ ફોરસિથ
શાર્પ (Sharpe) વિલિયમ ફોરસિથ (જ. 16 જૂન 1934, કેમ્બ્રિજ, મૅસેચૂસેટ્સ, અમેરિકા) : 1990 વર્ષ માટેના અર્થશાસ્ત્રના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા અમેરિકન અર્થશાસ્ત્રી. ઉચ્ચ શિક્ષણ લૉસ એન્જેલિસ ખાતેની કૅલિફૉર્નિયા યુનિવર્સિટીમાં લીધું. 1958માં અર્થશાસ્ત્ર વિષય સાથે એમ.એ.ની અનુસ્નાતક પદવી અને 1961માં ડૉક્ટરેટની પદવી પ્રાપ્ત કરી. 1957-61 દરમિયાન રૅન્ડ કૉર્પોરેશનમાં કામ કરતી વેળાએ તેઓ…
વધુ વાંચો >શાર્ફ, કેની
શાર્ફ, કેની (જ. 1958, અમેરિકા) : આધુનિક અમેરિકન પૉપ-ચિત્રકાર. બાળકો માટેની અવકાશયુગીન કાર્ટૂન-સ્ટ્રિપ અને કાર્ટૂન-સિરિયલોમાંથી પ્રેરણાપાન કરીને એ કાર્ટૂન-આકૃતિઓને મોટા કદમાં ચીતરનાર તરીકે શાર્ફે નામના મેળવી છે. ‘ધ ફ્લિન્ટ્સ્ટોન્સ’ અને ‘ધ જૅટ્સન્સ’ નામની આવી બે કાર્ટૂન સિરિયલોનો તેમની કૃતિઓ પર ઊંડો પ્રભાવ છે. તરુણાવસ્થામાં શાર્ફ ન્યૂયૉર્ક નગરની સ્કૂલ ઑવ્ વિઝ્યુઅલ…
વધુ વાંચો >