૧૯.૦૩
લેનૉક્સ, જેમ્સથી લૅમ્પિડૂઝ (Lampedusa)
લેનૉક્સ, જેમ્સ
લેનૉક્સ, જેમ્સ (જ. 19 ઑગસ્ટ 1800, ન્યૂયૉર્ક સિટી; અ. 17 ફેબ્રુઆરી 1880, ન્યૂયૉર્ક સિટી) : અમેરિકન માનવપ્રેમી અને દુષ્પ્રાપ્ય પુસ્તકોના સંગ્રાહક. પિતા સ્કૉટલૅન્ડના ધનિક વેપારી હતા. વારસામાં મળેલી અઢળક સંપત્તિના તેઓ માલિક બન્યા. ન્યૂયૉર્કમાં તેમની સ્થાવર મિલકતો હતી. કોલંબિયા કૉલેજના સ્નાતક બન્યા ત્યારે તેમની ઉંમર 18 વર્ષની હતી. પોતે વકીલ…
વધુ વાંચો >લેનૉક્સ, શાર્લોટ રૅમસે
લેનૉક્સ, શાર્લોટ રૅમસે (જ. 1720, ન્યૂયૉર્ક સિટી; અ. 4 જાન્યુઆરી 1804, લંડન) : જન્મે અમેરિકન, પણ અંગ્રેજ મહિલા નવલકથાકાર. પિતા ન્યૂયૉર્કના લેફ્ટેનન્ટ ગવર્નર હતા. અભિનેત્રી તરીકે સફળતા મળી નહિ એટલે તેમણે લેખનનો વ્યવસાય સ્વીકાર્યો. માત્ર 15 વર્ષની ઉંમરે ન્યૂયૉર્ક છોડીને લંડનમાં વસવાટ કર્યો. 1748માં ઍલેક્ઝાન્ડર લેનૉક્સ સાથે તેઓ લગ્નગ્રંથિથી જોડાયાં.…
વધુ વાંચો >લૅનોલિન (lanolin)
લૅનોલિન (lanolin) : ઘેટાના કાચા (raw) ઊન પર રહેલા મીણ જેવા ચીકણા આવરણમાંથી મળતો પદાર્થ. કાંતણ માટે તૈયાર કરાતા ઊનની તે આડપેદાશ છે. ઊનને યોગ્ય દ્રાવકની માવજત આપવાથી મળતા અપરિષ્કૃત (crude) ગ્રીઝ અથવા મીણને પાણીમાં મસળી અથવા સાબુના દ્રાવણ વડે તેનું અભિમાર્જન (scouring) કરી, અપકેન્દ્રણ કરવામાં આવે છે. આ રીતે…
વધુ વાંચો >લેન્કા, કમલકાન્ત
લેન્કા, કમલકાન્ત (જ. 19 નવેમ્બર 1935, ઇચ્છાપોર, ભદ્રક, ઓરિસા) : ઊડિયા કવિ. ઊડિયામાં વ્યાખ્યાતા તેમજ રીડર તરીકે કામગીરી કર્યા બાદ તેઓ સેવાનિવૃત્ત થયા. તેમણે ‘સાબિત’ ઉપનામથી લેખનકાર્ય શરૂ કરીને અત્યાર સુધીમાં 18થી વધુ ગ્રંથો આપ્યા છે. તેમના ઉલ્લેખનીય કાવ્યસંગ્રહો છે : ‘સુના ફસલ’ (1958); ‘પ્રીતિ ઓ પ્રતીતિ’ (1963); ‘ઉત્તરાણ’ (1966);…
વધુ વાંચો >લૅન્કેસ્ટર, ફ્રેડરિક વિલિયમ
લૅન્કેસ્ટર, ફ્રેડરિક વિલિયમ (જ. 1868, લંડન; અ. 1946) : મોટરકાર તથા વૈમાનિકીનો પ્રારંભિક સંશોધક. બ્રિટનમાં લૅન્કેસ્ટરે 1895માં સૌપ્રથમ પ્રાયોગિક ધોરણે મોટરકાર બનાવેલી. તેમણે લૅન્કેસ્ટર એન્જિન કંપનીની 1899માં સ્થાપના કરી. પ્રસિદ્ધ મોટરકાર તથા અંતર્જલન એન્જિનના શોધક ડેઇમલરે સ્થાપેલી કંપનીમાં લૅન્કેસ્ટર સલાહકાર-તજ્જ્ઞ હતા. 1907-1908 દરમિયાન તેમણે વાયુગતિવિદ્યા (aero-dynamics) ઉપર બે ભાગમાં પુસ્તક…
વધુ વાંચો >લૅન્ગ, ક્રિશ્ચિયન લુઈ
લૅન્ગ, ક્રિશ્ચિયન લુઈ (જ. 17 સપ્ટેમ્બર 1869, સ્ટાવેન્જર, નૉર્વે; અ. 11 ડિસેમ્બર 1938, ઑસ્લો) : વિશ્વશાંતિના પ્રખર પુરસ્કર્તા અને 1921ના વિશ્વશાંતિ માટેના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા. યુવાનવયે તેઓ ‘યંગ નૉર્વે મૂવમેન્ટ’માં દાખલ થયા હતા અને ત્યારથી નૉર્વેને સ્વીડનથી જુદું પાડવા માટેના આંદોલનમાં સક્રિય રહ્યા હતા. તેમના દાદા જેઓ તેમના જમાનાના ઇતિહાસકાર…
વધુ વાંચો >લેન્ઝનો નિયમ
લેન્ઝનો નિયમ : રશિયન ભૌતિકવિદ હેન્રિક લેન્ઝે 1835માં રજૂ કરેલો વિદ્યુત-ચુંબકીય પ્રેરણ(induction)નો નિયમ. આ નિયમ મુજબ જ્યારે જ્યારે વિદ્યુતવાહકમાં વિદ્યુતચાલક બળ (electromotive force/emf) પ્રેરિત થાય છે ત્યારે તે હમેશાં એવી દિશામાં હોય છે કે જેથી તેના દ્વારા ઉત્પન્ન થનારો વિદ્યુતપ્રવાહ પ્રેરિત વિદ્યુતચાલક બળ માટે કારણભૂત ફેરફારનો વિરોધ કરે છે. જો…
વધુ વાંચો >લૅન્ઝારોટી (Lanzarote)
લૅન્ઝારોટી (Lanzarote) : ઉત્તર ઍટલૅટિક મહાસાગરના કેનેરી દ્વીપસમૂહમાં પૂર્વ તરફ આવેલો ટાપુ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 29° 00´ ઉ. અ. અને 13° 40´ પ. રે. પર આશરે 795 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની પૂર્વમાં આશરે 150 કિમી. દૂર ઉત્તર આફ્રિકાનો પશ્ચિમ ભાગ આવેલો છે. ટાપુનું ભૂપૃષ્ઠ લાવાના ખડકોથી…
વધુ વાંચો >લૅન્ટાના
લૅન્ટાના : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા વર્બિનેસી કુળની એક પ્રજાતિ. તેની જાતિઓ શાકીય, ઉપક્ષુપ (under shrub) અને ક્ષુપ-સ્વરૂપ ધરાવે છે અને મુખ્યત્વે અમેરિકાના ઉષ્ણકટિબંધીય અને ઉપોષ્ણકટિબંધીય પ્રદેશોમાં તેમનું વિતરણ થયેલું છે. બહુ થોડી જાતિઓ જૂની દુનિયાના ઉષ્ણકટિબંધીય વિસ્તારોમાં થાય છે. ભારતમાં તેની સાત કે આઠ જાતિઓ થાય છે. ગંધારી (Lanatana…
વધુ વાંચો >લેન્ટિબ્યુલેરિયેસી (Lentibulariaceac)
લેન્ટિબ્યુલેરિયેસી (Lentibulariaceac) : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલું એક કુળ. બૅન્થમ અને હૂકરની વર્ગીકરણ-પદ્ધતિમાં તેનું સ્થાન આ પ્રમાણે છે : વર્ગ દ્વિદળી, ઉપવર્ગ યુક્તદલા (gamopetalae), શ્રેણી દ્વિસ્ત્રીકેસરી, ગોત્ર પર્સોનેલીસ, કુળ લેન્ટિબ્યુલેરિયેસી. આ કુળ લગભગ 5 પ્રજાતિઓ અને 260 જેટલી જાતિઓનું બનેલું છે. તેના સભ્યો જલીય અને અત્યંત ભેજવાળી જગાએ થતા વનસ્પતિસમૂહનો…
વધુ વાંચો >લૅન્ડ, એડવિન હર્બર્ટ (Land, Edwin Herbert)
લૅન્ડ, એડવિન હર્બર્ટ (Land, Edwin Herbert) (જ. 7 મે 1909, બ્રિજપૉર્ટ, કનેક્ટિકટ, યુ.એસ.; અ. 1 માર્ચ 1991, કેમ્બ્રિજ, મૅસેચૂસેટ્સ, યુ.એસ.) : યુ.એસ.ના ભૌતિકવિદ, પોલેરૉઇડ (Polaroid) તથા તત્ક્ષણ (instant) ફોટોગ્રાફીના શોધક તથા ધંધાદારી સંચાલક. પિતા હૅરી એમ. લૅન્ડ તથા માતા માર્થા જી. લૅન્ડ. એડવિને અમેરિકાની નૉર્વિક એકૅડેમી તથા હાર્વર્ડ યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ…
વધુ વાંચો >લૅન્ડલ, ઇવાન
લૅન્ડલ, ઇવાન (જ. 7 માર્ચ 1960, ઑસ્ટ્રાવા, ચેકોસ્લોવૅકિયા) : ટેનિસના ખેલાડી. સિંગલ્સનાં 94 અને ડબલ્સનાં 6 ટાઇટલ જીતનારા, ઇન્ટરનૅશનલ ટેનિસ હૉલ ઑવ્ ફેમમાં સ્થાન પામનાર ખેલાડી. 1978માં તેઓ વિમ્બલ્ડન જુનિયર, ફ્રેન્ચ જુનિયર અને ઇટાલિયન જુનિયર વિજયપદકના વિજેતા બન્યા અને આઈટીએફના સૌપ્રથમ વિશ્વ જુનિયર ચૅમ્પિયન થયા. ટેનિસના ઇતિહાસમાં તેઓ સૌથી વધુ…
વધુ વાંચો >લૅન્ડ સ્કેઇપ (દૃશ્યભૂમિ)
લૅન્ડ સ્કેઇપ (દૃશ્યભૂમિ) : ભૂમિદૃશ્ય. તે કુદરતી દૃશ્યની સુંદરતા સાથે સંકળાયેલ છે. ઉદ્યાનમાં સપાટ ભૂમિ પર લૉન હોય તેના પ્રમાણમાં થોડો ઊંચો, આછા ઢાળવાળો અને મોટી જગા ખુલ્લી રહે તે રીતે લૉનનો ટેકરો કર્યો હોય તો તે સુંદર લાગે છે અને માનવ- ઉપયોગમાં પણ આવી શકે છે. સપાટ લૉનથી ઉદભવતી…
વધુ વાંચો >લૅન્ડસ્ટેઇનર, કાર્લ (Landsteiner, Karl)
લૅન્ડસ્ટેઇનર, કાર્લ (Landsteiner, Karl) (જ. 14 જૂન 1868, વિયેના; અ. 24 જૂન 1943, ન્યૂયૉર્ક) : સન 1930ના નોબેલ પારિતોષિક-વિજેતા. તબીબી અને દેહધર્મવિદ્યાના ક્ષેત્રે તેમણે કરેલા સંશોધનને કારણે તેમને આ સન્માન મળ્યું હતું. તેમણે તે સન્માનને લાયક સંશોધન રૂપે લોહીનાં જૂથો અંગેની પ્રતિરક્ષા સંબંધિત જ્ઞાનનો વિકાસ કર્યો હતો. તેમના પિતા જાણીતા…
વધુ વાંચો >લૅન્ડોર, વૉલ્ટર સેવેજ
લૅન્ડોર, વૉલ્ટર સેવેજ (જ. 30 જાન્યુઆરી 1775, વૉર્વિકશાયર, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 17 સપ્ટેમ્બર 1864, ફ્લૉરેન્સ, ઇટાલી) : અંગ્રેજ કવિ, નિબંધકાર અને વિવેચક. ડૉક્ટર પિતા વૉલ્ટર લૅન્ડોર અને માતા એલિઝાબેથના જ્યેષ્ઠ પુત્ર. શિક્ષણ રગ્બી સ્કૂલ અને ઑક્સફર્ડમાં તેર વર્ષની ઉંમરે ફ્રેન્ચ ક્રાંતિ અંગેનાં કાવ્યો સર્જ્યાં. પિતાએ માત્ર 150 પાઉન્ડ આપી ઘરમાંથી કાઢી…
વધુ વાંચો >લૅન્ડૉ, લેવ ડેવિડૉવિચ (Landau, Lev Davidovich)
લૅન્ડૉ, લેવ ડેવિડૉવિચ (Landau, Lev Davidovich) જ. 22 જાન્યુઆરી 1908, બાકુ, યુ.એસ.એસ.આર; અ. 1 એપ્રિલ 1968, મૉસ્કો, યુ.એસ.એસ.આર) : સંઘનિત દ્રવ્ય અને ખાસ કરીને પ્રવાહી હીલિયમ માટે મૂળભૂત, પાયાના સિદ્ધાંતો આપવા માટે 1962નો ભૌતિકશાસ્ત્રમાં નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર વિજ્ઞાની. લેવ ડેવિડૉવિચ લૅન્ડૉ લૅન્ડૉનો જન્મ બાકુ, અઝરબૈજાનમાં થયો હતો. તેમનાં માતાપિતા યહૂદી…
વધુ વાંચો >લૅન્ડ્ઝ એન્ડ (Land’s End)
લૅન્ડ્ઝ એન્ડ (Land’s End) : ઇંગ્લૅન્ડના કૉર્નવૉલ પરગણામાં આવેલી ભૂશિર. ઇંગ્લૅન્ડની મુખ્ય ભૂમિના પશ્ચિમ છેડાનું સ્થળ. ભૌગોલિક સ્થાન : 50° 03´ ઉ. અ. અને 5° 44´ પ. રે.. ઇંગ્લૅન્ડનો પશ્ચિમ છેડો ઇંગ્લિશ ખાડીમાં ઘૂસી ગયો હોય એવું દૃશ્ય ઊભું કરે છે. અહીંથી ઇંગ્લિશ ખાડી ઍટલૅંટિક મહાસાગરમાં ભળી જાય છે. આ…
વધુ વાંચો >લૅન્ડ્સીર, એડવિન (સર)
લૅન્ડ્સીર, એડવિન (સર) (જ. 1802, બ્રિટન; અ. 1873, બ્રિટન) : બ્રિટિશ પ્રાણી-ચિત્રકાર. બાળપણથી જ તેમણે અનન્ય કલાપ્રતિભા બતાવેલી. બાર વરસની ઉંમરે તેમણે લંડનની રૉયલ એકૅડેમીમાં પહેલું વૈયક્તિક (one man) પ્રદર્શન યોજેલું. ઘોડા ચીતરવાથી શરૂઆત કરીને તેમણે કૂતરાનો વિષય પસંદ કર્યો, જે તેમનો તેમજ દર્શકોનો માનીતો થઈ ગયો. વિવિધ માનવીય મનોભાવોને…
વધુ વાંચો >લૅન્થેનમ
લૅન્થેનમ : આવર્તક કોષ્ટકના ત્રીજા (અગાઉના III A) સમૂહનું રાસાયણિક ધાતુ-તત્ત્વ. સંજ્ઞા La. તે સિરિયમ ઉપસમૂહનું બીજા નંબરનું સૌથી વધુ વિપુલતા ધરાવતું વિરલ મૃદા (rare earth) તત્ત્વ ગણાય છે. 1839માં કાર્લ ગુસ્તાફ મૉસાન્ડરે સિરિયમ નાઇટ્રેટમાંથી એક (છુપાયેલી) અશુદ્ધિ તરીકે લૅન્થેનમ ઑક્સાઇડનું નિષ્કર્ષણ કર્યું હતું અને તેને લેન્થેના (ગ્રીક, છુપાયેલ) નામ…
વધુ વાંચો >લૅન્થેનાઇડ-સંકોચન
લૅન્થેનાઇડ-સંકોચન : તત્ત્વોના આવર્તક કોષ્ટક(periodic table)માં લૅન્થેનમ (La) તત્ત્વથી લ્યૂટેશિયમ (Lu) તરફ જતાં પરમાણુક્રમાંક વધવા સાથે પારમાણ્વિક (atomic) કદ અને આયનિક ત્રિજ્યામાં જોવા મળતો ઘટાડો. લૅન્થેનાઇડ-સંકોચન ઉપરનું મોટાભાગનું કાર્ય 1925માં વૉન હેવેસી અને વી. એમ. ગોલ્ડશ્મિડ્ટે કર્યું હતું. સામાન્ય રીતે આવર્તક કોષ્ટકના કોઈ એક સમૂહ(group)માં ઉપરથી નીચેનાં તત્ત્વ તરફ જતાં…
વધુ વાંચો >