૧૭.૦૪
યાન-ટેલર અસરથી યુઆન શીકાઈ
યિડિશ ભાષા અને સાહિત્ય
યિડિશ ભાષા અને સાહિત્ય : પૂર્વ અને મધ્ય યુરોપના યહૂદી ઍશ્કેનાઝીના લોકોની ભાષા અને તેમાં રચાયેલું સાહિત્ય. યિડિશ ભાષા પર જર્મન ભાષાનો ઘણો પ્રભાવ છે. તેની વર્ણમાલા હીબ્રૂથી થોડી જુદી પડે છે. ‘યિડિશ’નો અર્થ હીબ્રૂ વંશનો કે યહૂદી ધર્મનો માણસ થાય છે. નવમી–બારમી સદીમાં નૈર્ઋત્ય જર્મનીમાં તે ઉદભવી. તેનો આદિસ્રોત…
વધુ વાંચો >યીસ્ટ
યીસ્ટ મિસિતંતુવિહીન (non-mycelial), સસીમકેન્દ્રી (eukaryotic) એકકોષી ફૂગ. તે સામાન્યત: મુકુલન (budding) કે દ્વિભાજન (fission) અથવા બંને પદ્ધતિઓ દ્વારા અલિંગી પ્રજનન કરે છે અને કાં તો યુગ્મનજ (zygote) કે કાયિક (somatic) કોષમાંથી ઉદભવતી ધાની(ascus)માં ધાનીબીજાણુઓ (ascospores) ઉત્પન્ન કરે છે. જોકે ‘યીસ્ટ’ શબ્દ વિવિધ રીતે પ્રયોજાય છે અને તેનું વર્ગીકરણવિદ્યાની ર્દષ્ટિએ મહત્વ…
વધુ વાંચો >યુઅન શ્વાંગ
યુઅન શ્વાંગ (જ. 605, હોનાન ફુ, ચીન; અ. 13 ઑક્ટોબર 664) : સાતમી સદીમાં ભારતમાં આવેલ ચીની પ્રવાસી. તે ભારતમાં આવેલ વિશ્વપ્રસિદ્ધ બૌદ્ધ પ્રવાસી હતો. તેના દાદા ચીનના જાણીતા વિદ્વાન અને બેજિંગ મહાવિદ્યાલયના આચાર્ય હતા. તે બાળપણમાં એકાંતમાં બેસી ધર્મગ્રંથો વાંચતો હતો. પોતાના ભિક્ષુક ભાઈ સાથે મઠમાં પણ જતો. મોટા…
વધુ વાંચો >યુઆન રેમોં યિમેનેઝ (Juan Ramon Jimenez)
યુઆન રેમોં યિમેનેઝ (Juan Ramon Jimenez) (જ. 24 ડિસેમ્બર 1881, મોગુઅર, સ્પેન; અ. 29 મે 1958, સાન યુઆન, પી.આર.) : સ્પૅનિશ કવિ. તેમને તેમના સ્પૅનિશ ભાષામાં લખાયેલાં ઉચ્ચ આધ્યાત્મિક અને કલાત્મક ઊર્મિકાવ્યો માટે 1956નો સાહિત્ય માટેનો નોબેલ પુરસ્કાર એનાયત કરવામાં આવેલો. આધુનિક કવિતામાં શુદ્ધ કવિતાની ફ્રેંચ વિભાવનાની હિમાયત કરવાનું મહત્વનું…
વધુ વાંચો >યુઆન શીકાઈ
યુઆન શીકાઈ (જ. 1859, હોનાન પ્રાંત, ચીન; અ. 6 જૂન 1916) : ચીનના લશ્કરી નેતા અને પ્રજાસત્તાક ચીનના પ્રથમ પ્રમુખ. હોનાન પ્રાંતના ઉચ્ચ લશ્કરી પરિવારમાં તેમનો જન્મ થયો હતો. તેમને અભ્યાસ કરતાં અન્ય પ્રવૃત્તિમાં વિશેષ રસ હતો. તેઓ યુક્તિબાજ અને બાહોશ હતા. યુઆને તેમની કારકિર્દીની શરૂઆત લી-હુંગ ચાંગના સેનાપતિપદ હેઠળના…
વધુ વાંચો >યાન-ટેલર અસર (Jahn-Teller effect)
યાન-ટેલર અસર (Jahn-Teller effect) : કેટલીક સ્ફટિક ક્ષતિઓની, અને કેટલાક કિસ્સામાં સમગ્ર સ્ફટિકની, જાલક (lattice) સંરચનામાં તો વળી કેટલાક અણુઓની સંરચનામાં જોવા મળતી એવી નાની વિકૃતિ કે જે સમમિતિ ઘટાડે છે અને ઇલેક્ટ્રૉનીય અપહ્રાસ(degeneracy)ને દૂર કરે છે. સંક્રાંતિ ધાતુ આયનો અને તેમનાં સંકીર્ણો તેમની જલાન્વીકરણ ઉષ્મા (heats of hydration), જાલક…
વધુ વાંચો >યાનામ
યાનામ : કેન્દ્રશાસિત પૉંડિચેરી(પુદુચેરી)નો એક ભાગ. ભારતીય દ્વીપકલ્પના પૂર્વકાંઠે બંગાળના ઉપસાગર પર આવેલો નાનકડો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 16° 43´ ઉ.અ. અને 80° 05´ પૂ. રે. પરનો માત્ર 30 ચોકિમી. જેટલો પ્રદેશ ધરાવે છે. ગોદાવરી નદી અને કારિંગા નદી જ્યાંથી અલગ પડે છે…
વધુ વાંચો >યાપ ટાપુઓ
યાપ ટાપુઓ : પશ્ચિમ પૅસિફિક મહાસાગરમાં કૅરોલિન ટાપુઓના એક ભાગરૂપ આવેલો ટાપુસમૂહ. ભૌગોલિક સ્થાન : 9° 31´ ઉ. અ. અને 138° 06´ પૂ. રે. તે મધ્ય ફિલિપાઇન્સથી પૂર્વમાં આશરે 1,600 કિમી. અને જાપાનના યોકોહામાથી દક્ષિણમાં આશરે 3,200 કિમી. અંતરે આવેલો છે. આ ટાપુસમૂહ 4 મોટા અને 10 નાના ટાપુઓથી બનેલો…
વધુ વાંચો >યામ-વિશ્લેષણ (dimensional analysis)
યામ-વિશ્લેષણ (dimensional analysis) : ભૌતિકવિજ્ઞાન તથા ઇજનેરીમાં, ભૌતિક રાશિઓ(physical quantities)નું યામ અથવા પરિમાણના સંદર્ભે વિશ્લેષણ. તેને પારિમાણિક વિશ્લેષણ પણ કહે છે. ભૌતિક રાશિઓ માટે સૌપ્રથમ યામ અથવા પરિમાણનો અર્થ સમજવો જરૂરી છે. વિજ્ઞાન અને ઇજનેરીમાં પ્રચલિત યાંત્રિક (mechanical) રાશિઓને ત્રણ પ્રાથમિક રાશિઓના સ્વરૂપમાં વ્યક્ત કરી શકાય છે. આ ત્રણ મૂળભૂત…
વધુ વાંચો >યામાગાટા, આરીટોમો કોશાકુ (ડ્યૂક અથવા પ્રિન્સ)
યામાગાટા, આરીટોમો કોશાકુ (ડ્યૂક અથવા પ્રિન્સ) (જ. 3 ઑગસ્ટ 1838, હૅગી, જાપાન; અ. 1 ફેબ્રુઆરી 1922, ટોકિયો) : જાપાનના લશ્કરી નેતા, વિચક્ષણ રાજકારણી અને વડાપ્રધાન. તેમની દીર્ઘર્દષ્ટિ અને તેમના સુનિશ્ચિત સાંગોપાંગ આયોજનને પરિણામે જાપાન વીસમી સદીમાં વિશ્વની લશ્કરી સત્તા તરીકે ઊપસી આવ્યું. તેઓ ‘જાપાની સેનાના પિતામહ’નું બિરુદ પામ્યા હતા. તેઓ…
વધુ વાંચો >યામામોટો, ઈસોરોકુ
યામામોટો, ઈસોરોકુ (જ. 4 એપ્રિલ 1884, નાગા ઓકા, જાપાન; અ. 18 એપ્રિલ 1943, સૉલોમન આઇલૅન્ડ્ઝ) : જાપાનના અગ્રણી નૌકા-અધિકારી. એટજિમા ખાતેની નેવલ એકૅડેમી ખાતે અભ્યાસ. 1904માં સ્નાતક. રશિયા-જાપાન યુદ્ધ (1905) દરમિયાન પાયદળના અધિકારી તરીકે ફરજ બજાવી. 1934–35 દરમિયાન, લંડન ખાતેની નેવલ કૉન્ફરન્સમાં ઍંગ્લો-અમેરિકન દરખાસ્ત અંગે જાપાનના પ્રતિનિધિ તરીકે સફળ સામનો…
વધુ વાંચો >યામાશિતા, ટોમોયુકી
યામાશિતા, ટોમોયુકી (જ. 1885, કોચી, જાપાન; અ. 23 ફેબ્રુઆરી 1946) : જાપાની લેફ્ટેનન્ટ જનરલ. દાક્તર પિતાના પુત્ર. તેમણે સૈન્યમાં ક્રમશ: દરજ્જાવાર બઢતી મેળવી. 1940માં ઇમ્પીરિયલ આર્મી એરફૉર્સના ઇન્સ્પેક્ટર જનરલ તરીકે તેમની નિમણૂક કરવામાં આવી. ટૂંક સમયમાં જર્મનીમાં તેમણે લશ્કરી મિશનની આગેવાની લીધી. હિટલર તથા મુસોલીનીને મળ્યા અને વાયુસેનાનું પૂરેપૂરું આધુનિકીકરણ…
વધુ વાંચો >યામાશિતા, યાસુહીરો
યામાશિતા, યાસુહીરો (જ. 1957, ક્યુશુ, જાપાન) : જાપાનની પરંપરાગત રમત જૂડોના ખ્યાતનામ ખેલાડી. 1977થી 1985 દરમિયાન તેઓ જાપાનના વિજયપદકના સળંગ 9 વાર વિજેતા બન્યા હતા. 1984માં ઓલિમ્પિક ઓપન-ક્લાસ સુવર્ણચંદ્રકના તેમજ 1979, 1981, 1981 ઓપન ક્લાસ અને 1983 (95 કિગ્રા. ઉપરનો વર્ગ) એમ 4 વખત વિશ્વવિજેતા-પદકના વિજેતા બન્યા. 1985માં તેઓ નિવૃત્ત…
વધુ વાંચો >યામાસાકી, મિનોરુ
યામાસાકી, મિનોરુ (જ. 1 ડિસેમ્બર 1912, સિયૅટલ, વૉશિંગ્ટન, અમેરિકા) : અમેરિકાના સ્થપતિ. સિયૅટલની વૉશિંગ્ટન યુનિવર્સિટીમાંથી સ્નાતક થયા બાદ તેઓ ન્યૂયૉર્ક સિટી આવ્યા. ત્યાં તેમણે ડિઝાઇનને લગતી કામગીરી અંગેના સંખ્યાબંધ હોદ્દાઓ સંભાળ્યા. 1943થી 1945 સુધી કોલંબિયા યુનિવર્સિટીમાં સ્થાપત્યલક્ષી ડિઝાઇનના વિષયમાં અધ્યાપન કર્યું. 1945માં સ્થાપત્યની એક મોટી કંપનીમાં મુખ્ય ડિઝાઇનર તરીકે નિમાયા.…
વધુ વાંચો >