ખંડ-૨૩

સામાજિક આંદોલન : મોટી સંખ્યામાં લોકો ભેગા થઈ સમાજનાં માળખાં, રીતરિવાજો, પરંપરાઓ, સંસ્થાઓ કે મૂલ્યોને સામૂહિક રીતે પડકારે અને તેમાં પરિવર્તન લાવવા વ્યક્ત રીતે પ્રયત્ન કરે તે પ્રવૃત્તિ. અલબત્ત, સમાજપરિવર્તન માટેનાં પરિબળોની સામે પ્રચલિત સંસ્થાઓ કે મૂલ્યોને ટકાવવા જ્યારે સામૂહિક પ્રયત્ન થાય છે ત્યારે તેને પ્રતિ-આંદોલન કહી શકાય. હુલ્લડ કે…

સામાજિક ગતિશીલતા : કોઈ પણ સમાજમાં સામાજિક સ્તરરચનાની વ્યવસ્થામાં વ્યક્તિઓ અને ક્યારેક સમૂહોના સ્થાનમાં થતા ફેરફારો. સામાન્ય રીતે સામાજિક ગતિશીલતાને બે પ્રકારમાં વહેંચીને તપાસવામાં આવે છે : (1) ઊર્ધ્વગામી ગતિશીલતા વ્યક્તિ કે સમૂહને તેના વર્તમાન સ્થાન કે દરજ્જામાંથી ઉચ્ચ પ્રકારના સ્થાન કે દરજ્જામાં લઈ જતી પ્રક્રિયા છે; જેમ કે, સ્ત્રીઓના…

સામાજિક જૂથો : જેમના વચ્ચે કોઈક સ્વરૂપે આંતરસંબંધો પ્રવર્તતા હોય એવી વ્યક્તિઓનો સમુદાય. જૂથની વિભાવના સમાજશાસ્ત્રમાં કેન્દ્રસ્થાને છે. આથી સમાજશાસ્ત્રને જૂથનાં ઉદભવ, પ્રક્રિયા અને (જૂથ) રચનાના શાસ્ત્ર તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. વ્યક્તિ સામાજિક પ્રાણી હોઈ જૂથ વિના તેનું વર્તન અને જીવન અશક્ય છે. પ્રત્યેક પળે અને સ્થળે વ્યક્તિનું વર્તન જૂથથી…