ખંડ-૨૩
સાગરથી સૈરંધ્રી
સેનેગલ (Senegal)
સેનેગલ (Senegal) : પશ્ચિમ આફ્રિકામાં આટલાંટિક મહાસાગરના કાંઠા પર આવેલો દેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 12° 20´થી 16° 30´ ઉ. અ. અને 11° 20´થી 17° 33´ પ. રે. વચ્ચેનો આશરે 1,96,712 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે મૉરિટાનિયા, પૂર્વમાં માલી, દક્ષિણમાં ગિની બિસ્સાઉ તેમજ ગિની તથા પશ્ચિમે આટલાંટિક…
વધુ વાંચો >સેનેટ
સેનેટ : જુઓ કૉંગ્રેસ (યુ.એસ.)
વધુ વાંચો >સેન્કેઝિયા
સેન્કેઝિયા : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા ઍકેન્થેસી કુળની એક શોભન-પ્રજાતિ. તેની ઉદ્યાનોમાં ઉગાડવામાં આવતી એક જાતિ Sanchezia nobilis H. var. variegata છે. તે નાની સદાહરિત 1.5 મી. જેટલી ઊંચી ક્ષુપસ્વરૂપ વનસ્પતિ છે અને ઉદ્યાનોમાં મોટા વૃક્ષની નજીક કે બે વૃક્ષ વચ્ચે છાંયડામાં ઉગાડવામાં આવે છે. તેની શાખાઓ ચોરસ અને ગુલાબી-પીળી…
વધુ વાંચો >સેન્ટ ક્રિસ્ટૉફર અને નેવિસ
સેન્ટ ક્રિસ્ટૉફર અને નેવિસ : કૅરિબિયન સમુદ્રમાં આવેલો નાનો દેશ. તે બે ટાપુઓનો બનેલો છે. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 17° 20´ ઉ. અ. અને 62° 45´ પ. રે.ની આજુબાજુનો 262 ચોકિમી.નો વિસ્તાર આવરી લે છે. આ ટાપુઓ પ્યુર્ટો રિકોથી આશરે 310 કિમી. પૂર્વમાં આવેલા છે. સેન્ટ ક્રિસ્ટૉફરને સેન્ટ કિટ્સ પણ…
વધુ વાંચો >સેન્ટ જ્યૉર્જઝ (Saint George’s) ખાડી
સેન્ટ જ્યૉર્જઝ (Saint George’s) ખાડી : ઇંગ્લૅન્ડના નૈર્ઋત્ય ભાગમાં આવેલો આટલાંટિક મહાસાગરનો ફાંટો. ભૌગોલિક સ્થાન : 52° 00´ ઉ. અ. અને 6° 00´ પ. રે.. તે વેલ્સને દક્ષિણ આયર્લૅન્ડથી અલગ કરે છે. તેની લંબાઈ આશરે 160 કિમી. અને સ્થાનભેદે પહોળાઈ 97થી 160 કિમી. જેટલી છે. તે હોલીહેડ અને ડબ્લિનથી સેન્ટ…
વધુ વાંચો >સેન્ટ જ્હૉન પર્સ
સેન્ટ જ્હૉન પર્સ (જ. 31 મે 1887, સેન્ટ લૅજર–લે–ફૉઇલે, ગાઉદેલોપ; અ. 20 સપ્ટેમ્બર 1975, પ્રેસ્ક્વિલ–દ–ગિયન્સ, ફ્રાન્સ) : ફ્રેન્ચ કવિ. 1960ના કવિતાસાહિત્ય માટેના નોબેલ પારિતોષિકવિજેતા. પિતા વકીલ. 1907માં તેમના પિતાનું મૃત્યુ. બોર્દેક્સમાં કાયદાશાસ્ત્રનું શિક્ષણ. તેમણે ‘રોબિન્સન ક્રૂઝો’નો અનુવાદ કરેલો. તેમને અભ્યાસ છોડવો પડેલો; પરંતુ 1910માં ફરીથી તેમણે વકીલાતની ડિગ્રી મેળવી અને…
વધુ વાંચો >સેન્ટ જ્હૉન્સ (1)
સેન્ટ જ્હૉન્સ (1) : ઍન્ટિગુઆ અને બારબ્યુડા ટાપુનું પાટનગર, બંદર અને શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 17° 06´ ઉ. અ. અને 61° 51´ પ. રે.. કૅરિબિયન સમુદ્રના વાયવ્ય કિનારે આવેલું આ શહેર મહત્વના વિહારધામ તરીકે વિકાસ પામ્યું છે. આ બંદરેથી ખાંડ, કપાસ, ખાદ્યસામગ્રી, યંત્રસામગ્રી અને ઇમારતી લાકડાંની નિકાસ થાય છે. 1968…
વધુ વાંચો >સેન્ટ જ્હૉન્સ (2)
સેન્ટ જ્હૉન્સ (2) : કૅનેડાના એવેલૉન દ્વીપકલ્પના પૂર્વ છેડા પર ન્યૂફાઉન્ડલૅન્ડનું સૌથી મોટું શહેર અને પાટનગર. ભૌગોલિક સ્થાન : 47° 34´ ઉ. અ. અને 52° 43´ પ. રે.. આટલાંટિક મહાસાગરના કાંઠે આવેલું અહીંનું બારું પશ્ચિમતરફી ઢોળાવ ધરાવે છે, તેનું મુખ ‘નૅરોઝ’ (Narrows) તરીકે ઓળખાય છે. તેની એક બાજુ સિગ્નલ હિલ…
વધુ વાંચો >સેન્ટ ઝેવિયર્સ કૉલેજ ઑબ્ઝર્વેટરી (1875-1918)
સેન્ટ ઝેવિયર્સ કૉલેજ ઑબ્ઝર્વેટરી (1875-1918) : વર્ણપટીય (spectroscopic) સગવડ ધરાવતી ભારતની પ્રથમ વેધશાળા. આ વેધશાળાની સ્થાપના રૅવરન્ડ ફાધર યુજીન લાફૉં (કે લાફૉન્ત) (Father Eugene Lafont : 1837-1908) નામના બેલ્જિયમના જેસ્યુઇટે કોલકાતાની સેન્ટ ઝેવિયર્સ કૉલેજમાં ઈ. સ. 1875માં કરી હતી. વેધશાળાના પહેલા નિયામક પણ લાફૉં હતા. લાફૉં ઈ. સ. 1865માં કોલકાતાની…
વધુ વાંચો >સેન્ટ ડેનિસ
સેન્ટ ડેનિસ : ફ્રાન્સના પૅરિસ વિસ્તારનું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 48° 56´ ઉ. અ. અને 2° 22´ પૂ. રે.. તે સીન નદીના જમણા કાંઠે પૅરિસના ઉત્તર તરફના પરા તરીકે વસેલું છે. 19મી સદીના મધ્યકાળ સુધી તો તે ફ્રાન્સના રાજવીઓના દફનસ્થળ(પ્રખ્યાત ઍબી ચર્ચ)ની આજુબાજુ વિકસેલા નાના નગર તરીકે જાણીતું હતું; તે…
વધુ વાંચો >સાગર
સાગર (જ. 7 ફેબ્રુઆરી 1883, જંબુસર; અ. 17 ઑગસ્ટ 1936) : મસ્તરંગના ગુજરાતી કવિઓમાંના એક. મૂળ નામ જગન્નાથ. પિતાનું નામ દામોદરદાસ અને માતાનું નામ રુક્મિણી. અવટંકે ત્રિપાઠી. અભ્યાસ સાત ધોરણ સુધીનો. ‘ગુજરાત વર્નાક્યુલર સોસાયટી’ના કોશકાર્ય સાથે પણ તેઓ સંકળાયેલા. કેટલોક સમય ‘જ્ઞાનસુધા’નું સંપાદન. બાળપણથી હરિ-રંગે રંગાયેલા. કલાપીના શિષ્ય બન્યા પછી…
વધુ વાંચો >સાગર
સાગર : મધ્યપ્રદેશના મધ્યભાગમાં આવેલો જિલ્લો અને તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 23° 50´ ઉ. અ. અને 78° 43´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો 10,252 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે ઝાંસી (ઉ. પ્ર.) જિલ્લો, પૂર્વમાં દમોહ જિલ્લો, દક્ષિણે નરસિંહપુર, નૈર્ઋત્યમાં રાયસેન, પશ્ચિમે વિદિશા, વાયવ્યમાં ગુના…
વધુ વાંચો >સાગરદિગ્ધીનાં વિષ્ણુશિલ્પો
સાગરદિગ્ધીનાં વિષ્ણુશિલ્પો : બંગાળમાં સાગરદિગ્ધીમાંથી ધાતુનાં અનુપમ વિષ્ણુશિલ્પો. કૉલકાતાના બંગીય સાહિત્ય પરિષદ મ્યુઝિયમમાં સંગૃહીત ષડ્ભુજ વિષ્ણુનું ચતુર્ભુજ સ્વરૂપ ભારતીય શિલ્પના વિશિષ્ટ નમૂના તરીકે પ્રખ્યાત છે. ષડ્ભુજ શિલ્પમાં વિષ્ણુએ શંખ, ચક્ર, ગદા, પદ્મ ઉપરાંત ગરુડધ્વજ અને હાથી ધારણ કરેલ છે. દેવના મુકુટની પાછળ આવેલ આભામંડળમાં સાત નાગપુરુષોનાં શિલ્પો કોતરેલાં છે. દેવના…
વધુ વાંચો >સાગરનંદિન્
સાગરનંદિન્ (12મી સદી) : પ્રાચીન ભારતીય નાટ્યશાસ્ત્રી અને ‘નાટકલક્ષણરત્નકોશ’ નામના ભારતીય નાટ્યવિવેચન વિશેના ગ્રંથના લેખક. તેમના જીવન વિશે વિગતો મળતી નથી. તેથી તેમના સમય વિશે પણ અનુમાનનો આશ્રય લેવો પડે છે. ‘અમરકોશ’ પરની ‘પદાર્થચંદ્રિકા’ નામની ટીકામાં રાયમુકુટ નામના તેના ટીકાકારે ‘નાટકલક્ષણરત્નકોશ’નો ઉલ્લેખ કર્યો છે. આ ટીકા 1431માં લખાઈ છે, તેથી…
વધુ વાંચો >સાગર મૂવીટોન
સાગર મૂવીટોન : સ્થાપના 1930. ભારતીય ચલચિત્રનિર્માતા સંસ્થા. ભારતીય ચલચિત્રોનો સવાક યુગ શરૂ થવા આડે માંડ એકાદ વર્ષની વાર હતી ત્યારે સાગર ફિલ્મ કંપનીની સ્થાપના ચિમનલાલ વી. દેસાઈએ કરી હતી. તેમના ભાગીદાર અંબાલાલ પટેલ હતા. ચિમનલાલ દેસાઈ મૂળ તો બૅંગાલુરુમાં કોલસાનો વેપાર કરતા હતા. ચલચિત્રો સાથે આમ કોઈ લેવાદેવા હતી…
વધુ વાંચો >સાગર, રામાનંદ
સાગર, રામાનંદ (જ. 29 ડિસેમ્બર 1917, અસલ ગુરુ કે નામ, લાહોર ઇલાકો, હવે પાકિસ્તાનમાં; અ. 12 ડિસેમ્બર 2005, મુંબઈ) : ચલચિત્ર અને દૃશ્ય-શ્રાવ્ય ક્ષેત્રના અગ્રણી નિર્માતા, દિગ્દર્શક તથા પટકથા-સંવાદલેખક અને હિંદી તથા ઉર્દૂ ભાષાના સાહિત્યસર્જક. મૂળ નામ ચંદ્રમૌલિ, પરંતુ મોસાળ પક્ષના પરિવારે દત્તક લીધા બાદ તેમને ‘રામાનંદ’ નામ આપવામાં આવ્યું.…
વધુ વાંચો >સાગર સંગમે
સાગર સંગમે : ચલચિત્ર. નિર્માણવર્ષ : 1958. શ્વેત અને શ્યામ. ભાષા : બંગાળી. દિગ્દર્શક : દેવકી બોઝ. પટકથા : દેવકી બોઝ, પ્રેમેન્દ્ર મિત્ર. સંગીત : આર. સી. બોરાલ. છબિકલા : બિમલ મુખોપાધ્યાય. મુખ્ય કલાકારો : ભારતી દાસ, મંજુ અધિકારી, નીતેશ મુખોપાધ્યાય, ઝહર રૉય, તુલસી લાહિડી, શૈલેન મુખરજી. બંગાળી ચિત્રજગતમાં નોંધપાત્ર…
વધુ વાંચો >સાગરા, ઈશ્વર
સાગરા, ઈશ્વર (જ. 1936, અમદાવાદ, ભારત) : આધુનિક ભારતીય ચિત્રકાર. અમદાવાદમાં હાથલારી ખેંચવાનો અને કબાડીનો વ્યવસાય કરતા મારવાડી કુટુંબમાં તેમનો જન્મ થયેલો. બાળપણ અમદાવાદમાં વીત્યું. ઈશ્વર સાગરાનું ઍબ્સર્ડ ચિત્ર કલાના કોઈ પણ પ્રકારના વૈધિક અભ્યાસ વિના જ એમણે ચિત્રકલાની સાધના કરી. એમાં એમના મોટાભાઈ અને જાણીતા ચિત્રકાર પિરાજી સાગરાનાં માર્ગદર્શન…
વધુ વાંચો >સાગરા પિરાજી
સાગરા, પિરાજી (જ. 1931, અમદાવાદ, ગુજરાત) : આધુનિક ભારતીય ચિત્રકાર અને શિલ્પકાર. હાથલારી ખેંચવાનો અને કબાડીનો વ્યવસાય કરનાર મારવાડી કુટુંબમાં તેમનો જન્મ થયેલો. શાલેય અભ્યાસ પૂરો કર્યા પછી તેઓ ગુજરાતના કલાગુરુ રવિશંકર રાવળની કલા-શાળા ગુજરાત કલાસંઘમાં કલાની તાલીમ લેવા માટે જોડાયા. 1953માં તેમણે ‘ડ્રૉઇન્ગ ટીચર્સ ડિપ્લોમા’ પ્રાપ્ત કર્યો અને અમદાવાદની…
વધુ વાંચો >સાગોળ (lime)
સાગોળ (lime) : મકાનના બાંધકામમાં વપરાતા માલસામાનમાં એક અગત્યનો પદાર્થ. તેનો ઉપયોગ પ્રાચીન કાળથી થતો રહ્યો છે. જ્યારે તે રેતી અને પાણી સાથે યોગ્ય પ્રમાણમાં ભેગો કરવામાં આવે છે ત્યારે સાગોળ કોલ બને છે. તેનો ઉપયોગ બંધક તરીકે પથ્થર, ઈંટ, દીવાલ તથા છતનું પ્લાસ્ટર કરવામાં થાય છે. સાગોળ કૉન્ક્રીટ એ…
વધુ વાંચો >