અર્થશાસ્ત્ર
શિનૉય, બી. આર.
શિનૉય, બી. આર. (જ. 3 જૂન, 1905, બેલ્લિકોઠ, જિ. મેંગલોર, કર્ણાટક; અ. 8 ફેબ્રુઆરી, 1978, નવી દિલ્હી) : આંતરરાષ્ટ્રીય ખ્યાતિ ધરાવતા જમણેરી વિચારસરણી અને ઉદારીકરણના સમર્થક ભારતીય અર્થશાસ્ત્રી. આખું નામ બેલ્વિકોઠ રઘુનાથ શિનૉય. 1920માં મૅટ્રિક થયા બાદ ઉચ્ચ શિક્ષણ બનારસ હિંદુ યુનિવર્સિટીમાં; જ્યાંથી 1929માં અર્થશાસ્ત્ર વિષય સાથે એમ.એ.ની અનુસ્નાતક પદવી…
વધુ વાંચો >શુમ્પિટર, જૉસેફ એ.
શુમ્પિટર, જૉસેફ એ. (જ. 1883, ટ્રિશ, ઑસ્ટ્રિયા; અ. 8 જાન્યુઆરી 1950) : અર્થશાસ્ત્રની વિવિધ શાખાઓ પર નિપુણતા ધરાવતા ઑસ્ટ્રિયન અર્થશાસ્ત્રી. તેમના પિતા વણકર હતા. વિયેનાની શાળાઓમાં તેમણે પ્રારંભિક શિક્ષણ મેળવ્યું હતું. તેઓ વિચક્ષણ યાદશક્તિ ધરાવતા હતા. 1901માં કાયદાશાસ્ત્રના અધ્યયન માટે તેઓ વિયેના યુનિવર્સિટીમાં દાખલ થયા અને 1906માં તે વિદ્યાશાખામાં ડૉક્ટરેટની…
વધુ વાંચો >શુલ્ટ્ઝ, થિયૉડોર વિલિયમ
શુલ્ટ્ઝ, થિયૉડોર વિલિયમ (જ. 30 એપ્રિલ 1902, અર્લિંગ્ટન પાસે, દક્ષિણ ડાકોટા, અમેરિકા; અ. 26 ફેબ્રુઆરી 1998, શિકાગો) : 1979 વર્ષના અર્થશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પુરસ્કારના સહવિજેતા. તેમણે 1927માં દક્ષિણ ડાકોટા સ્ટેટ કૉલેજમાંથી અર્થશાસ્ત્ર વિષયમાં સ્નાતકની પદવી તથા 1930માં વિસ્કૉન્સિન યુનિવર્સિટીમાંથી અર્થશાસ્ત્રમાં ડૉક્ટરેટની પદવી પ્રાપ્ત કર્યા બાદ 1930-43ના ગાળામાં આયોવા સ્ટેટ કૉલેજમાં…
વધુ વાંચો >શૂન્ય-આધારિત બજેટિંગ (zero based budgeting – ZBB)
શૂન્ય–આધારિત બજેટિંગ (zero based budgeting – ZBB) : ઉત્પાદનની ચાલુ પ્રવૃત્તિઓ જારી રાખવી, વધારવી, ઘટાડવી અથવા બંધ કરવી તેનો નિર્ણય કરવા માટે સંચાલકોએ પ્રત્યેક વર્ષે બધી પ્રવૃત્તિઓનું નવેસરથી મૂલ્યાંકન કરવાનો અપનાવેલો વ્યવસ્થિત અભિગમ. સામાન્ય રીતે ઉત્પાદક સંસ્થા/કંપનીનું નવા વર્ષનું અંદાજપત્ર તૈયાર કરવા માટે ચાલુ વર્ષમાં કરેલો ખર્ચ ઉચિત પ્રમાણમાં કરેલો…
વધુ વાંચો >શૅરદલાલ
શૅરદલાલ : શૅર, સ્ટૉક અને અન્ય જામીનગીરીઓનાં ખરીદનાર અને વેચનારની વચ્ચે કડી જેવી મધ્યસ્થીની સેવા આપનાર. શૅરદલાલે કોઈકના વતી શૅર, સ્ટૉક વગેરેનાં ખરીદ-વેચાણ કરવાનાં હોય છે, ત્યારે પ્રતિપક્ષને શોધીને સોદો સંપૂર્ણ કરવાની જરૂર ઊભી થતી નથી. ખરીદનારા કે વેચનારાએ જે ભાવે સોદો કરવાની શૅરદલાલને સૂચના આપી હોય તે ભાવે શૅરદલાલ…
વધુ વાંચો >શેલિંગ, ટૉમસ સી.
શેલિંગ, ટૉમસ સી. (જ. 1921) : વર્ષ 2005ના અર્થશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા અમેરિકન અર્થશાસ્ત્રી. 2005ના નોબેલ પારિતોષિકના તેમના સહવિજેતા છે જેરૂસલેમ ખાતેની હિબ્રૂ યુનિવર્સિટીના ગણિત વિભાગના વડા રૉબર્ટ જે. ઑમન. શેલિંગને આ પારિતોષિક એનાયત કરવામાં આવ્યું ત્યારે તેઓ અમેરિકાની મૅરિલૅન્ડ યુનિવર્સિટીના અર્થશાસ્ત્ર વિભાગમાં સન્માનનીય પ્રોફેસર(Professor Emiritus)નું પદ તથા અમેરિકાની…
વધુ વાંચો >શોલ્સ, માયરન સૅમ્યુઅલ
શોલ્સ, માયરન સૅમ્યુઅલ (જ. 7 જાન્યુઆરી 1941, ટિમિન્સ, કૅનેડા) : 1997ના અર્થશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા અમેરિકન અર્થશાસ્ત્રી. કૅનેડાના ઑન્ટોરિયા પ્રાંતમાં આવેલ હૅમિલ્ટન ખાતેની મૅકમાસ્ટર યુનિવર્સિટીમાંથી 1961માં અર્થશાસ્ત્ર વિષય સાથે બી.એ.ની પદવી મેળવ્યા પછી અમેરિકાની શિકાગો યુનિવર્સિટીમાં જોડાયા, જ્યાં અર્થશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પારિતોષિકના વિજેતા મેર્ટન એચ. મિલરના માર્ગદર્શન હેઠળ 1964માં…
વધુ વાંચો >શોષણ (exploitation)
શોષણ (exploitation) : શ્રમિકને તેણે ઉત્પાદનમાં આપેલા ફાળાના મૂલ્ય કરતાં સભાન રીતે ઓછું વેતન ચૂકવવામાં આવે તે. શોષણનો આ અર્થશાસ્ત્રીય અર્થ છે. આ અર્થમાં ‘શોષણ’ શબ્દનો ઉપયોગ કાર્લ માર્ક્સે સર્વપ્રથમ કરેલો. તેમના સિદ્ધાંત પ્રમાણે વસ્તુનું વિનિમય-મૂલ્ય વસ્તુ પાછળ ખર્ચાયેલા શ્રમના મૂલ્ય બરાબર હોય છે. તેથી ઉત્પાદકો દ્વારા જે કુલ ઉત્પાદન…
વધુ વાંચો >શૌરી, અરુણ
શૌરી, અરુણ (જ. 2 નવેમ્બર 1941, જાલંધર) : જાણીતા પત્રકાર, પૂર્વ કેન્દ્રીય પ્રધાન, અર્થશાસ્ત્રી. શ્રીમતી દયાવંતીદેવી અને શ્રી હરિદેવ શૌરીના પુત્ર અરુણ શૌરીએ પત્રકાર તરીકે ઘણી નામના મેળવી છે પરંતુ તે પહેલાં તેમની કારકિર્દી અર્થશાસ્ત્રી તરીકેની હતી. નવી દિલ્હીમાં કૉલેજનો અભ્યાસ પૂર્ણ કર્યા બાદ ન્યૂયૉર્કસ્થિત સાયરાકસ યુનિવર્સિટીમાંથી ડૉક્ટરેટની ઉપાધિ પ્રાપ્ત…
વધુ વાંચો >શ્રમજીવી સંઘ
શ્રમજીવી સંઘ : શ્રમના બદલામાં વેતન મેળવી તેના પર જીવનારાઓનું સંગઠન. શ્રમ મુખ્યત્વે બે પ્રકારના હોય છે : શારીરિક અને માનસિક. શારીરિક શ્રમજીવીઓનાં સંગઠન મહદ્અંશે મજૂર સંઘ તરીકે અને માનસિક શ્રમજીવીઓનાં સંગઠન કર્મચારીમંડળ તરીકે ઓળખાય છે. કાર્યસ્થળે બનાવવામાં આવતાં પાયાનાં સંગઠનો એકત્રિત થઈને અમુક વિસ્તાર, રાજ્ય, દેશ અને દુનિયાનાં મહામંડળો…
વધુ વાંચો >