૯.૦૫
થડના રોગોથી થિયોડૉરિક
થાયરિસ્ટર
થાયરિસ્ટર : થાયરેટ્રૉનને મળતું આવતું પાવર-સ્વિચિંગ અને નિયંત્રણ માટેનું ઉપકરણ. ઇલેક્ટ્રિક પાવરના નિયંત્રણ માટે આધુનિક સાધન તરીકે થાયરિસ્ટરનો ઉપયોગ વધતો રહ્યો છે. તેની લાક્ષણિકતા અને કાર્યપદ્ધતિ ગૅસટ્યૂબ થાયરેટ્રૉન જેવી છે. થાયરિસ્ટરનું પહેલવહેલું નિર્માણ અમેરિકાની બેલ કંપનીએ ઈ. સ. 1957માં કર્યું ત્યારબાદ તેમાં અનેક ફેરફારો કરી તેનો ઉપયોગ એન્જિનિયરિંગનાં જુદાં જુદાં…
વધુ વાંચો >થાયરેટ્રૉન
થાયરેટ્રૉન : ધનધ્રુવ અને ઋણધ્રુવ વચ્ચે ગ્રિડ રાખવામાં આવેલ હોય તેવી ગૅસટ્યૂબ. ગ્રિડ અને ઋણધ્રુવ (કૅથોડ) વચ્ચે ધનવોલ્ટતા આપવાથી આ ટ્યૂબ કાર્યાન્વિત બને છે. આકૃતિ 1 થાયરેટ્રૉનનું સાંકેતિક ચિત્ર દર્શાવે છે. ઔદ્યોગિક ઇલેક્ટ્રૉનિક સાધનોમાં જેનો ખૂબ ઉપયોગ થાય છે તે થાયરિસ્ટરો વિકાસ પામ્યાં તે પહેલાં થાયરેટ્રૉન સાધનો ખૂબ પ્રચલિત હતાં.…
વધુ વાંચો >થાયોનિલ ક્લોરાઇડ
થાયોનિલ ક્લોરાઇડ : સલ્ફર ઑક્સિક્લોરાઇડ અથવા સલ્ફ્યુરસ ઑક્સિક્લોરાઇડ તરીકે પણ ઓળખાતું રંગવિહીન કે આછા પીળા રંગનું પ્રવાહી. તેની વાસ ગૂંગળામણ ઉપજાવે તેવી તીવ્ર હોય છે. તેનું ઉ.બિં. 78.8° સે., સૂત્ર SOCl2 અથવા OSCl2 ઠાર-બિંદુ –105° સે. તથા વિ. ઘનતા 1.638 છે. 140° સે. તાપમાને તે વિઘટન પામે છે. પાણીમાં પણ…
વધુ વાંચો >થાયોયૂરિયા
થાયોયૂરિયા (Thiourea or Thiocarbamide) : યૂરિયાનું સલ્ફર ધરાવતું તુલ્યરૂપ સંયોજન. તે રંગવિહીન ઘન પદાર્થ છે. તેનું સૂત્ર H2NCSNH2, ગ. બિંદુ 180°–182° સે.. પાણીમાં સાધારણ દ્રાવ્ય તથા ઈથરમાં અદ્રાવ્ય છે. આલ્કોહૉલમાં તે દ્રાવ્ય છે. સ્વાદે કડવું હોય છે. શૂન્યાવકાશમાં 150°–160° સે. તાપમાને ઊર્ધ્વપાતનીય છે. થાયોયૂરિયા બનાવવાની ત્રણ સામાન્ય રીતો છે :…
વધુ વાંચો >થાયોસાયનેટ
થાયોસાયનેટ : SCN સમૂહ ધરાવતાં કાર્બનિક તથા અકાર્બનિક સંયોજનો. તે થાયોસાયનિક ઍૅસિડ HSCNમાંથી ઉદભવેલાં હોય છે. સાયનિક ઍસિડની માફક થાયોસાયનિક ઍસિડ બે સ્વરૂપમાં હોય છે : આ બીજું સ્વરૂપ આઇસોથાયોસાયનિક ઍસિડ તરીકે જાણીતું છે તથા તેમાંથી આઇસોથાયોસાયનેટ્સ બને છે, જે કાર્બનિક સંયોજનોની લાક્ષણિકતા દર્શાવે છે. અકાર્બનિક થાયોસાયનેટ લવણો સાયનાઇડો તથા…
વધુ વાંચો >થિમાન, કેનેથ વિલિયન
થિમાન, કેનેથ વિલિયન (જ. 5 ઑગસ્ટ 1904, ઍશફર્ડ, કેન્ટ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 15 જાન્યુઆરી 1997, ક્વૉડ્રેન્ગલ, હાવરફૉર્ડ, પીએ.) : જન્મે અંગ્રેજ, છતાં અમેરિકન વનસ્પતિદેહધર્મવિજ્ઞાની. તેમણે લંડનની ઇમ્પીરિયલ કૉલેજમાં રસાયણશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કર્યો અને 1928માં જૈવરસાયણમાં ડૉક્ટરેટની ઉપાધિ પ્રાપ્ત કરી. લંડનની મહિલાઓની કિંગ્ઝ કૉલેજમાં બે વર્ષ અધ્યાપન કર્યા પછી તેઓ અમેરિકા ગયા. તેઓ…
વધુ વાંચો >થિમૈયા, જનરલ કે. એસ.
થિમૈયા, જનરલ કે. એસ. (જ. 31 માર્ચ 1906, કૂર્ગ; અ. 18 ડિસેમ્બર 1965, નિકોસિયાસાયપ્રસ) : ભારતીય લશ્કરના સરસેનાપતિ અને રાષ્ટ્રસંઘની શાંતિસેનાના વડા. આખું નામ કોદેન્દર સુબય્યા થિમૈયા. શાળાકીય શિક્ષણ બૅંગાલુરુ ખાતે. 1922માં દેહરાદૂન ખાતેની રૉયલ ઇન્ડિયન મિલિટરી કૉલેજમાં પ્રાથમિક લશ્કરી શિક્ષણ માટે જોડાયા. 1926માં રૉયલ મિલિટરી સ્ટાફ કૉલેજ, સૅન્ડહર્સ્ટ, ઇંગ્લૅન્ડ…
વધુ વાંચો >થિયમ, રતન
થિયમ, રતન (જ. 20 જાન્યુઆરી 1948, મણિપુર) : મણિપુરના ખ્યાતનામ પ્રયોગશીલ નટ, દિગ્દર્શક, નાટ્યકાર. મણિપુરી રાસના જાણીતા ગુરુ તરુણકુમાર થિયમના પુત્ર રતન થિયમ 1974માં દિલ્હીના રાષ્ટ્રીય નાટ્યવિદ્યાલય(એન.એસ.ડી.)માંથી સ્નાતક બનીને બહાર આવ્યા અને ભારતના અગ્રણી સર્જનાત્મક પ્રયોગશીલ દિગ્દર્શક તરીકે બે જ દાયકામાં કીર્તિ સંપાદન કરી. ઇમ્ફાલની એમની કોરસ રેપરટરી થિયેટર મંડળીએ…
વધુ વાંચો >થિયેટર
થિયેટર : રંગભૂમિ, એટલે કે મંચન માટેનું સ્થળ, તખ્તો કે રંગમંચ, પ્રેક્ષકોને બેસવા માટેની જગ્યા – પ્રેક્ષાગાર કે પ્રેક્ષકગૃહ, રંગવેશભૂષા કરવા અને સંગીત પ્રકાશ માટેનાં સાધનો પ્રયોજવા માટેનું નેપથ્ય, સન્નિવેશ તૈયાર કરવા અને એને સંઘરવા માટેના ખંડો, ટિકિટબારી, વાહનો માટેની જગ્યા, નાટ્યપ્રસ્તુતિની જાહેરાતો વગેરે નાટ્ય-રજૂઆત સાથે સંકળાયેલી અને એ માટે…
વધુ વાંચો >થિયોક્રિટસ
થિયોક્રિટસ (જ. આશરે ઈ. સ. પૂ. 308, સાઇરાક્યૂઝ; અ. ઈ. સ. પૂ. 240) : ગ્રીક ગોપકવિ. આરંભમાં તેઓ સિસિલીમાં વસ્યા હતા અને ત્યાં કાવ્યસર્જન કર્યું હતું. પછી તેઓ કોસમાં વસ્યા હતા અને ફિલેટાસની આસપાસ જે કવિવૃન્દ હતું તેના સભ્ય થયા હતા. ઈ. સ. પૂ. 270ની આસપાસ થોડાંક વર્ષ માટે તેઓ…
વધુ વાંચો >થડના રોગો
થડના રોગો : વિવિધ પ્રકારના રોગજનક (pathogenic) જીવાણુઓ, ફૂગ અને કીટકો દ્વારા થતા થડના રોગો. થડને થતા જાણીતા રોગોમાં કોહવારો, ચાઠાં, રસઝરણ અને જીવાતના રોગોનો સમાવેશ થાય છે. થડનો કોહવારો : આ રોગ પિથિયમ, ફાઇટોફ્થોરા, રહાઇઝોક્ટિનિયા અને ફ્યુઝેરિયમ જેવી ફૂગ દ્વારા થાય છે. આ ફૂગ થડમાં પ્રવેશી તેની પેશીઓમાં સડો…
વધુ વાંચો >થનબર્જિયા
થનબર્જિયા : દ્વિદળી વર્ગના ઍકેન્થેસી કુળની શાકીય કે કાષ્ઠમય આરોહી વનસ્પતિઓની પ્રજાતિ. ભારતમાં તેની આઠ જેટલી જાતિઓ થાય છે અને કેટલીક વિદેશી (exotics) જાતિઓ શોભાની વનસ્પતિઓ તરીકે ઉગાડાય છે. તે ઉષ્ણકટિબંધમાં થાય છે. Thunbergia grandiflora Roxb. (હિં. નાગરી; બં. નુલ-લતા; આ. કુકુઆલોતી; પં. કાનેસી) મોટી કાષ્ઠમય આરોહી જાતિ છે. તેનાં…
વધુ વાંચો >થરનું રણ
થરનું રણ : વાયવ્ય ભારત તથા પશ્ચિમ પાકિસ્તાનમાં સતલજ અને સિંધની ઘાટીઓની વચ્ચે આવેલો રણપ્રદેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : 27° ઉ. અ. અને 71° પૂ. રે. આજુબાજુનો વિસ્તાર. તેની પશ્ચિમમાં સિંધુની ખીણ, પૂર્વ બાજુએ અરવલ્લી પર્વતની હારમાળા, નૈર્ઋત્યમાં કચ્છ તથા ઈશાન બાજુએ પંજાબનું મેદાન છે. આ રણપ્રદેશનો વિસ્તાર આશરે 1,92,000 ચોકિમી.…
વધુ વાંચો >થરમૉમીટર
થરમૉમીટર : વાયુ, પ્રવાહી કે ઘન પદાર્થનું તાપમાન માપવાનું ઉપકરણ. પદાર્થનું તાપમાન બદલાતાં તે પદાર્થના માપી શકાય તેવા કોઈ ભૌતિક ગુણધર્મ(characteristics)માં ફેરફાર થાય છે એ હકીકત પર થરમૉમીટર કાર્ય કરે છે. પ્રવાહીનું કદ, ઘન પદાર્થની લંબાઈ, પદાર્થનો અવરોધ વગેરે તાપમાન સાથે બદલાતા ગુણધર્મો છે. તાપમાનનું માપન ખૂબ જ લાંબી અવધિ(range)માં…
વધુ વાંચો >થરમૉસ
થરમૉસ : લાંબા સમય સુધી પ્રવાહીને ગરમ કે ઠંડું રાખનાર પાત્ર. તેને ડ્યૂઅર પાત્ર અથવા નિર્વાતપાત્ર (vacuum flask) પણ કહે છે. તેની શોધ અંગ્રેજ રસાયણવિજ્ઞાની સર જેમ્સ ડ્યૂઅરે 1892માં કરી હતી. સામાન્ય રીતે થરમૉસ ફ્લાસ્ક સાંકડા કે પહોળા નળાકાર સ્વરૂપમાં હોય છે. ફ્લાસ્કના બહારના ખોખાની અંદરના ભાગમાં એકની અંદર બીજી…
વધુ વાંચો >થરાદ
થરાદ : બનાસકાંઠાના તાલુકાઓ પૈકીનો એક તાલુકો અને તાલુકામથક. આ તાલુકો આશરે 24°થી 25° ઉ. અ. અને 71° 3’થી 71° 40’ પૂ. રે. વચ્ચે આવેલો છે. તાલુકામથકના નામ ઉપરથી સમગ્ર તાલુકો થરાદ તરીકે ઓળખાય છે. મારવાડમાંથી ઈ. સ. 45માં આવેલ થીરપાલ કે થરપાલ ધ્રુવે ઈ. સ. 55માં થરાદ શહેર વસાવ્યું…
વધુ વાંચો >થરૂર, શશી
થરૂર, શશી (જ. 9 માર્ચ 1956, લંડન) : યુનોના ઉચ્ચ અધિકારી અને ખ્યાતનામ પત્રકાર, લેખક અને રાજકારણી. ભારતીય નાગરિકત્વ ધરાવતા શશી થરૂરનું વતન કેરળ છે. યુનોના મહામંત્રીના પદ માટેની 2006ની સ્પર્ધાના તેઓ ઉમેદવાર હતા અને તેમની ઉમેદવારીને ભારત સરકારે સમર્થન આપ્યું હતું. 1978માં યુનોની વહીવટી સેવામાં જોડાઈને તેમણે કારકિર્દીનો આરંભ…
વધુ વાંચો >થર્ટી-સિક્સ ચૌરંગી લેઇન
થર્ટી-સિક્સ ચૌરંગી લેઇન : ભારતીય ચલચિત્રોનાં મહિલા દિગ્દર્શકોમાં આગવું સ્થાન ધરાવતાં અપર્ણા સેનનું પ્રથમ અંગ્રેજી ચલચિત્ર. નિર્માણવર્ષ : 1981. ભાષા : અંગ્રેજી. નિર્માણસંસ્થા : ફિલ્મવાલાઝ. નિર્માણ : શશી કપૂર. દિગ્દર્શન અને કથા : અપર્ણા સેન, છબીકલા : અશોક મહેતા. સંગીત : વનરાજ ભાટિયા. મુખ્ય કલાકારો : જેનિફર કેન્ડલ, જ્યૉફ્રી કૅન્ડલ,…
વધુ વાંચો >થર્ડ વેવ, ધ
થર્ડ વેવ, ધ (પ્રથમ આવૃત્તિ 1980. પુનર્મુદ્રણ : બીજું અને ત્રીજું 1981) : માનવજાતિના ઇતિહાસને ત્રણ કાલખંડમાં વહેંચી તેના ભાવિસંકેતોનો નિર્દેશ કરતો બહુચર્ચિત ગ્રંથ. અમેરિકન લેખક ઍલ્વિન ટૉફલરનું ‘ફ્યૂચર શૉક’ પછીનું તે જાણીતું પુસ્તક છે. તેમાં લેખકે માનવ-જાતિના ત્રણે કાલખંડના ઇતિહાસને સંસ્કૃતિનાં મોજાંનું રૂપક આપ્યું છે. પહેલું મોજું કૃષિક્રાંતિનું, જ્યારે…
વધુ વાંચો >થર્નવાલ્ડ રિચાર્ડ
થર્નવાલ્ડ રિચાર્ડ (જ. 18 સપ્ટેમ્બર 1869, વિયેના; અ. 19 જાન્યુઆરી 1954, બર્લિન) : જર્મનીના વિદ્વાન માનવશાસ્ત્રી. તેઓ તેમના સામાજિક સંસ્થાઓના તુલનાત્મક અભ્યાસ માટે જાણીતા છે. સમાજમાનવશાસ્ત્ર વિશેના તેમના સમૃદ્ધ વિચારો ક્ષેત્રકાર્ય દ્વારા કરેલા વિવિધ સમુદાયો વિશેના અભ્યાસોની ફલશ્રુતિ છે. તેમણે સોલોમન ટાપુઓ અને માઇક્રોનેશિયાના અભ્યાસો 1906થી 1909 તથા 1932માં કર્યા…
વધુ વાંચો >