૮.૨૦
ડૂબવાથી મૃત્યુથી ડેવિસન ક્લિન્ટન જૉસેફ
ડેનવર
ડેનવર : યુ.એસ.ના કૉલોરાડો રાજ્યનું પાટનગર તથા મહત્વનું વ્યાપારી મથક. ભૌ. સ્થાન : 39o 44’ ઉ.અ. અને 104o 59’ પ.રે. રૉકી પર્વતમાળાની પૂર્વે 16 કિમી. અંતરે સાઉથ પ્લૅટ નદી પર તે વસેલું છે. સમુદ્રની સપાટીથી 16 કિમી. ઊંચાઈ પર હોવાથી ‘હાઈ સિટી’ તરીકે તે ઓળખાય છે. નગરનો કુલ વિસ્તાર 155…
વધુ વાંચો >ડૅનિયલ કોષ
ડૅનિયલ કોષ (Daniel cell) : લંડનસ્થિત બ્રિટિશ રસાયણવિદ જ્હૉન ડૅનિયલ દ્વારા 1836માં શોધાયેલ વોલ્ટીય કોષ (voltaic cell). તે એક ફ્રેડરિક પ્રકારનો પ્રાથમિક કોષ છે અને રાસાયણિક ઊર્જાનું વિદ્યુત-ઊર્જામાં રૂપાંતર કરે છે. તે કૉપરનો ધનધ્રુવ અને જસત અથવા જસત-સંરસ(zinc amalgam)નો ઋણ ધ્રુવ ધરાવે છે. એક છિદ્રાળુ પાત્રમાં મંદ સલ્ફ્યુરિક ઍસિડ અથવા…
વધુ વાંચો >ડેનિશ ભાષા અને સાહિત્ય
ડેનિશ ભાષા અને સાહિત્ય : યુરોપના ઉત્તરીય ખંડમાં આવેલો જે વિભાગ સ્કૅન્ડિનેવિયાના નામથી ઓળખાય છે તેમાં સ્વીડન, નૉર્વે, ફિનલૅન્ડ, ડેનમાર્ક અને આઇસલૅન્ડ પ્રદેશોનો સમાવેશ થાય છે. યુરોપમાં આલ્પ્સ પ્રદેશની જાતિ, ભૂમધ્ય સાગરીય જાતિ અને નૉર્ડિક અથવા ઉત્તરીય જાતિ – એમ ત્રણ જાતિઓએ વસવાટ કરવા માંડેલો. નૉર્વે-સ્વીડન-ડેનમાર્કમાં વસવાટ કરનારી નૉર્ડિક જાતિ…
વધુ વાંચો >ડેનિંગ, લૉર્ડ
ડેનિંગ, લૉર્ડ (જ. 23 જાન્યુઆરી 1899, વ્હાઇટ ચર્ચ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 5 માર્ચ 1999) : બ્રિટનના વિખ્યાત ધારાશાસ્ત્રી, વિચક્ષણ ન્યાયાધીશ અને સમર્થ વક્તા. મૂળ નામ આલ્ફ્રેડ થૉમસન. પછીથી તે બૅરન ડેનિંગ ઑવ્ વ્હાઇટ ચર્ચ નામે ઓળખાયા. ઑક્સફર્ડ યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કરી 1923માં તે વકીલાતના વ્યવસાયમાં જોડાયા અને 1938માં કિંગ્ઝ કાઉન્સેલ બન્યા. 1944માં…
વધુ વાંચો >ડૅન્યૂબ
ડૅન્યૂબ : યુરોપની એક મોટી નદી. ભૌગોલિક સ્થાન મુખ્ય ભાગ : 45° 10´ ઉ. અ. અને 29° 50´ પૂ. રે. લંબાઈની બાબતમાં આ ખંડની નદીઓમાં વૉલ્ગા પછી તેનો બીજો ક્રમ આવે છે. લંબાઈ આશરે 2860 કિમી. જર્મનીના બ્લૅક ફૉરેસ્ટ પર્વતમાંથી તે ઉદભવે છે અને કાળા સમુદ્રને મળે છે. તે મધ્ય…
વધુ વાંચો >ડેબાય–હૂકેલ ઑનસૅગેર સમીકરણ
ડેબાય–હૂકેલ ઑનસૅગેર સમીકરણ : પ્રયુક્ત વીજક્ષેત્રની અસર હેઠળ પ્રબળ વિદ્યુતવિભાજ્યોનાં દ્રાવણોની વાહકતામાં સાંદ્રતા સાથે થતા ફેરફારને માત્રાત્મક રીતે સાંકળી લેતું સમીકરણ. વિદ્યુતવિભાજ્યની તુલ્યવાહકતા (equivalent conductivity) ∧ એ ધનાયન અને ઋણાયનની ગતિશીલતા (mobility) અનુક્રમે U+ અને U– તથા વિદ્યુતવિભાજ્યની વિયોજનમાત્રા (degree of dissociation) α સાથે નીચે પ્રમાણે સંબંધ ધરાવે છે :…
વધુ વાંચો >ડેબાય–હૂકેલ સિદ્ધાંત
ડેબાય–હૂકેલ સિદ્ધાંત : વિદ્યુત વિભાજ્યો(electrolytes)નાં મંદ દ્રાવણોની અનાદર્શ (nonideal) વર્તણૂક સમજાવવા માટે પીટર ડેબાય અને એરિક હૂકેલે 1923માં રજૂ કરેલો સિદ્ધાંત. આ સિદ્ધાંત દ્રાવણમાં એક આયનની આસપાસ અન્ય આયનો કેવી રીતે વિતરણ પામે છે અને આસપાસનાં આયનોની તે આયન ઉપર કેવી વાસ્તવિક અસર થાય છે તેની ચર્ચા કરવા ઉપરાંત તે…
વધુ વાંચો >ડેબ્રો, જિરાર્ડ
ડેબ્રો, જિરાર્ડ (જ. 4 જુલાઈ 1921, કૅલે, ફ્રાન્સ; અ. 31 ડિસેમ્બર, 2004, પૅરિસ) : 1983નું અર્થશાસ્ત્રનું નોબેલ પારિતોષિક મેળવનાર વિખ્યાત ફ્રેન્ચ અર્થશાસ્ત્રી. પૅરિસ યુનિવર્સિટીમાંથી ડૉક્ટર ઑવ્ સાયન્સની ઉપાધિ 1949માં મેળવ્યા બાદ પોસ્ટ-ડૉક્ટોરલ સ્કૉલર તરીકે વધુ સંશોધનાર્થે અમેરિકા ગયા. 1950–55 દરમિયાન શિકાગો યુનિવર્સિટી સાથે સંલગ્ન કાઉલ્સ ફાઉન્ડેશન ફૉર ઇકૉનૉમિક રિસર્ચ ખાતે…
વધુ વાંચો >ડેમૉક્રૅટિક રિપબ્લિક ઑવ્ કૉંગો
ડેમૉક્રૅટિક રિપબ્લિક ઑવ્ કૉંગો (ઝાઇર) : આફ્રિકા ખંડમાં વિસ્તારની દૃષ્ટિએ અલ્જીરિયા પછી દ્વિતીય ક્રમે આવતો દેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : 6 ઉ. અ.થી 14 દ. અ. અને 12 પૂ. રે.થી 32 પૂ. રે.ની વચ્ચે આવેલો છે. મધ્ય આફ્રિકામાં આવેલું પ્રજાસત્તાક રાજ્ય. સ્વાતંત્ર્યપ્રાપ્તિ પહેલાં તે બેલ્જિયન કોંગોનું સંસ્થાન હતું. આ રાજ્યનો વિસ્તાર 23,44,798 ચો. કિમી. જેટલો…
વધુ વાંચો >ડેમોસ્થિનિસ
ડેમોસ્થિનિસ (જ. ઈ. સ. પૂ. 384, ઍથેન્સ; અ. 12 ઑક્ટોબર ઈ. સ. પૂ. 322, કેલોરિયા) : ઍથેન્સનો રાજનીતિજ્ઞ પુરુષ અને પ્રાચીન ગ્રીસનો એક મહાન લોકશાહીપ્રેમી, વક્તા તથા વિદ્વાન. તેનો જન્મ શ્રીમંત કુટુંબમાં થયો હતો. શરૂઆતમાં એનું શારીરિક સ્વાસ્થ્ય નબળું હતું. એની જીભ થોથવાતી હતી. પણ એણે દરિયાકિનારે અને અરીસા સામે…
વધુ વાંચો >ડૂબવાથી મૃત્યુ
ડૂબવાથી મૃત્યુ (drowning) : શરીરના શ્વસનમાર્ગમાં પ્રવાહી પ્રવેશે તેને ચૂષણ-(aspiration) પ્રવેશથી થતું મૃત્યુ કહે છે. મોટેભાગે સમુદ્રજલમાં કે મીઠા પાણીમાં આવાં મૃત્યુ વિશેષ જોવા મળે છે પરંતુ અન્ય પ્રવાહીમાં પણ આવાં મૃત્યુ થાય છે. પાણી કે પ્રવાહીમાં આખું શરીર ડૂબે ત્યારે જ નહિ પરંતુ વ્યક્તિનું નાક કે મુખ ડૂબે તોપણ…
વધુ વાંચો >ડૂમ્ઝડે બુક
ડૂમ્ઝડે બુક : વિલિયમ-1, ધ કૉન્કરરના 1086ના આદેશાનુસાર ઇંગ્લૅન્ડની જમીન-જાયદાદની માપણી અને તેના મૂલ્યનિર્ધારણના દફતરની મૂળ હસ્તપ્રત. અસલ હસ્તપ્રતને બે દળદાર ગ્રંથોમાં બાંધીને લંડનની ચાન્સરી લેઇનમાં આવેલી જાહેર દફતર કચેરી(Public Record Office)ના સંગ્રહમાં જાળવવામાં આવેલ છે. અંગ્રેજ પ્રજાના ઇતિહાસની શરૂઆતના આધારબિંદુ સમો આ દસ્તાવેજ ઇંગ્લૅન્ડના ઍંગ્લોનૉર્મન સમયના અભ્યાસીઓ માટે સવિશેષ…
વધુ વાંચો >ડૂરેન્ટા
ડૂરેન્ટા : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલ કુળ વર્બીનેસીની ક્ષુપ અને વૃક્ષની બનેલી નાની પ્રજાતિ. તે ઉષ્ણકટિબંધીય અમેરિકાની મૂલનિવાસી છે. Duranta repens, Linn. syn. D. plumieri, Jacq. (ગુ. દમયંતી) ભારતમાં પ્રવેશ પામેલી એકમાત્ર જાતિ છે અને વાડની શોભા વધારવા ઉગાડાય છે. તે લગભગ 2.0થી 5.0 મીટર ઊંચી હોય છે. તેની ઝૂકેલી ચતુષ્કોણીય…
વધુ વાંચો >ડૂશાં, માર્સેલ
ડૂશાં, માર્સેલ (જ. 28 જુલાઈ 1887, બ્લેનવિલ, ફ્રાંસ; અ. 2 ઑક્ટોબર 1968, ફ્રાંસ) : ફ્રાંસના ચિત્રકાર તથા કલાસિદ્ધાંતના પ્રણેતા. 1915માં તે ન્યૂયૉર્ક ગયા અને ન્યૂયૉર્કની દાદાવાદની કલાઝુંબેશના એક અગ્રણી પુરસ્કર્તા બની રહ્યા. વળી ભવિષ્યવાદ (futurism) અને ઘનવાદ (cubism) જેવા નવતર કલાપ્રવાહો સાથે પણ તે સંકળાયેલા હતા. તેમનાં ચિત્રોની સંખ્યા ઝાઝી…
વધુ વાંચો >ડૂંખ અને ફળની ઇયળ
ડૂંખ અને ફળની ઇયળ : રીંગણની આ એક અગત્યની જીવાત છે. તેને લ્યુસીનોડસ ઓર્બોનાલીસના વૈજ્ઞાનિક નામથી ઓળખવામાં આવે છે. તેનો રોમપક્ષ શ્રેણીના પાયરેલીડી કુળમાં સમાવેશ થયેલો છે. રીંગણ ઉપરાંત તેનો ઉપદ્રવ બટાટાના પાકમાં પણ જોવા મળે છે. આ કીટકનું ફૂદું મધ્યમ અને સફેદ પાંખો પર મોટા તપખીરિયા રંગના ડાઘાવાળું હોય…
વધુ વાંચો >ડૂંડાનો અંગારિયો
ડૂંડાનો અંગારિયો (ડૂંડાનો આંજિયો) : જુવાર અને બાજરીના પાકમાં ફૂગથી થતો રોગ. જુવારના પાકમાં ખાસ કરીને સંકર અને વધુ ઉત્પન્ન આપતી જાતોમાં આ રોગ વધુ જોવા મળે છે. Sphacelotheca sorghi દ્વારા જુવારને અને Tolyposporium penicillariae દ્વારા બાજરીને અંગારિયો રોગ લાગુ પડે છે. વ્યાધિજન લક્ષણો : ડૂંડું આવે નહિ ત્યાં સુધી…
વધુ વાંચો >ડૅઇઝી
ડૅઇઝી : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલ એસ્ટરેસી કુળની ઉદ્યાનોમાં ઉગાડાતી કેટલીક જાતિઓ. તેના મુંડક પ્રકારના પુષ્પવિન્યાસના બિંબની મધ્યમાં નલિકાકાર અને સામાન્યત: પીળાં બિંબપુષ્પકો અને તેની ફરતે રંગીન આકર્ષક કિરણપુષ્પકો આવેલાં હોય છે. તેના પ્રકાંડના તલપ્રદેશમાંથી શાખાઓ ફૂટીને વનસ્પતિઓ ઝૂમખાંદાર બને છે. ઑક્સ-આઇ ડૅઇઝી અમેરિકામાં થતું પ્રાકૃતિક ડૅઇઝી છે. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ…
વધુ વાંચો >ડેઇલી મેઇલ
ડેઇલી મેઇલ : બ્રિટનનું સવારનું લોકપ્રિય અંગ્રેજી દૈનિક વર્તમાનપત્ર. તે લંડનથી પ્રસિદ્ધ થાય છે. આલ્ફ્રેડ હાર્મ્સવર્થે (જે પાછળથી વાઇકાઉન્ટ નૉર્થક્લિફ કહેવાયા) 1896માં તેની સ્થાપના કરેલી. અત્યાર સુધી બ્રિટિશ પત્રોમાં સ્થાનિક સમાચાર પર વિશેષ ધ્યાન અપાતું. ‘ડેઇલી મેઇલે’ તેનો વ્યાપ વિસ્તાર્યો. તેમાં પરદેશોની નોંધપાત્ર ઘટનાઓને આવરી લેવાનો પ્રયાસ થયો. એ સમયમાં…
વધુ વાંચો >ડેઉસ એક્સ મૅક્નિ
ડેઉસ એક્સ મૅક્નિ : નાટ્યસંદર્ભમાં વપરાતા મૂળ ગ્રીક શબ્દસમૂહનું લૅટિન ભાષાંતર. તેનો શબ્દાર્થ થાય ‘યંત્રમાંથી અવતરતા દેવ’. તાત્વિક રીતે જોતાં નાટ્યવસ્તુનો વિકાસ સાધવા કે સમાપન માટે કોઈ કૃત્રિમ તરકીબ (device) પ્રયોજવામાં આવે અથવા કોઈ નાટ્યબાહ્ય પરિબળ કે તત્વ તરફથી કોઈ અણધાર્યો કે અસંભવિત હસ્તક્ષેપ કરવામાં આવે તેને આ રીતે ઓળખવામાં…
વધુ વાંચો >ડેકા, હરેકૃષ્ણ
ડેકા, હરેકૃષ્ણ (જ. 1943) : આસામી સાહિત્યકાર. તેમની કૃતિ ‘આન એજન’ને કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમીનો 1987ના વર્ષનો પુરસ્કાર અપાયો હતો. ગુવાહાટી યુનિવર્સિટીમાંથી અંગ્રેજીમાં એમ.એ. કર્યા પછી તેઓ ઇન્ડિયન પોલીસ સર્વિસમાં જોડાયા. 1988માં તેઓ ગુવાહાટીના પશ્ચિમી રેંજના ડેપ્યુટી ઇન્સ્પેક્ટર જનરલ ઑવ્ પોલીસ તરીકે નિમાયા હતા. તેઓ નૈસર્ગિક પ્રતિભાશક્તિ ધરાવતા લેખક છે. પોલીસ…
વધુ વાંચો >