૮.૦૯
ટાગોર રવીન્દ્રનાથથી ટિમ્પનમ
ટાગોર, રવીન્દ્રનાથ
ટાગોર, રવીન્દ્રનાથ (જ. 7 મે 1861, કૉલકાતા; અ. 7 ઑગસ્ટ 1941, કૉલકાતા) આધુનિક ભારતના સર્વશ્રેષ્ઠ બંગાળી કવિ. 1913માં ‘ગીતાંજલિ’ માટે સાહિત્યનો નોબેલ પુરસ્કાર પ્રાપ્ત કરી, વિશ્વકવિ તરીકે પ્રતિષ્ઠિત. વિખ્યાત ચિત્રકાર અને ‘રવીન્દ્રસંગીત’ના પ્રવર્તક. પ્રકૃતિની સંનિધિમાં શાંતિનિકેતનમાં શિક્ષણ આપવાનો પ્રયોગ કરનાર વિશિષ્ટ કેળવણીકાર. ભારતને રાષ્ટ્રગીત આપનાર મહાન દેશભક્ત. મૂળ અટક ઠાકુર.…
વધુ વાંચો >ટાગોર, સર સૌરિન્દ્રમોહન
ટાગોર, સર સૌરિન્દ્રમોહન (જ. 1840; અ. 28 જૂન 1914) : ભારતના સંગીતશાસ્ત્રી. બંગાળના ટાગોર પરિવારની અનેક સર્જક પ્રતિભાઓ પૈકી સંગીતક્ષેત્રે સૌરિન્દ્રમોહનનું નામ આગળ પડતું છે. ‘રાજા’ પદથી જાણીતા શ્રીમંત કુટુંબમાં તેમનો જન્મ. સંગીત પ્રત્યે બાળપણથી જ આકર્ષણ. અનુકૂળતા પ્રાપ્ત થતાં નાની વયથી જ તેમણે તેનો પદ્ધતિસરનો અભ્યાસ આરંભ્યો. કૉલકાતાની હિંદુ…
વધુ વાંચો >ટાન્ગે, કેન્ઝો
ટાન્ગે, કેન્ઝો (જ. 1913) : જાપાનના પ્રતિભાશાળી સ્થપતિ. જાપાન તેમજ વિશ્વના આધુનિક સ્થાપત્યના તે પ્રણેતા ગણાય છે. શિક્ષણ 1935થી 1938 ટોકિયો યુનિવર્સિટીમાં. તે વખતના વિખ્યાત માએકાવા નામના સ્થપતિ સાથે તેમણે કામ કર્યું. કેન્ઝો ટાન્ગેની શૈલી પણ આથી કાક્રીટ સ્થાપત્યની અસર નીચે ઉદભવેલ. તેમની રચનાઓમાં હિરોશીમાનું સ્મૃતિભવન (1950), ટોકિયો સિટી હૉલ…
વધુ વાંચો >ટાન્ઝાનિયા
ટાન્ઝાનિયા : પૂર્વ આફ્રિકામાં આવેલું પ્રજાસત્તાક રાજ્ય. ભૌગોલિક સ્થાન 6o 00´ દ. અ. અને 35o 00´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો વિસ્તાર. પૂર્વ આફ્રિકાની મુખ્ય ભૂમિ પર આવેલા ટાંગાનિકા અને હિંદી મહાસાગરના કિનારા નજીક આવેલા ઝાંઝીબાર અને પેમ્બા ટાપુઓના રાજ્યને એકત્ર કરીને 1964ની 26મી એપ્રિલે આ રાજ્યની રચના કરવામાં આવી. સ્થાન :…
વધુ વાંચો >ટાફેલનું સમીકરણ
ટાફેલનું સમીકરણ : સક્રિયણ અતિવોલ્ટતા (activation over- voltage) h (અથવા w) અને (વીજ) પ્રવાહ ઘનતા, i, વચ્ચેનો સંબંધ દર્શાવતા ટાફેલના નિયમને રજૂ કરતું સમીકરણ. આ સમીકરણ ટાફેલે 1905માં પ્રયોગોના આધારે રજૂ કર્યું હતું : η = a + b log i અહીં a અને b અચળાંકો છે. [; ઋણ સંજ્ઞા ઍનોડિક-પ્રવાહ…
વધુ વાંચો >ટામ્પા (ટેમ્પા)
ટામ્પા (ટેમ્પા) : અમેરિકાનું મહત્વનું બંદર, ફ્લૉરિડા રાજ્યનું અગત્યનું ઔદ્યોગિક નગર તથા વ્યાપારી કેન્દ્ર. ભૌગોલિક સ્થાન 27° 56´ ઉ. અ. અને 82° 27´ પ. રે.. ટૅમ્પા ઉપસાગરના ઈશાન કિનારા પર, સેન્ટ પીટર્સબર્ગની ઈશાને 40 કિમી.ના અંતરે તે આવેલું છે. હિલ્સબરો પરગણાનું તે મુખ્ય મથક છે. તેની વસ્તી 3.84 લાખ, મહાનગરની…
વધુ વાંચો >ટાયકોનો નોવા
ટાયકોનો નોવા : ડેનમાર્કના ખગોળશાસ્ત્રી ટાયકો બ્રાહી(1546–1601)એ ઈ. સ. 1572ના નવેમ્બરની 11મી તારીખે સાંજે સૂર્યાસ્ત પછી લગભગ મધ્ય આકાશમાં આવેલા શર્મિષ્ઠા તારામંડળ-(Cassiopeia)માં જોયેલો એક ‘નોવા’ અર્થાત્, ‘નવો તારો’. શર્મિષ્ઠા તારામંડળના આલ્ફા, બીટા અને ગૅમા તારાઓની ઉત્તરે કૅપા નામે એક અત્યંત ઝાંખા તારાની નજીકમાં જ્યાં અગાઉ કોઈ તારો ન હતો ત્યાં…
વધુ વાંચો >ટાયકો પ્રણાલી
ટાયકો પ્રણાલી (Tychonic system) : સોળમી સદીમાં થઈ ગયેલા ટાયકો બ્રાહી (1546–1601) નામના ડેન્માર્કના ખગોળશાસ્ત્રીએ 1588માં રજૂ કરેલો વિશ્વની રચના અંગેનો સિદ્ધાંત. ટાયકોએ આ સિદ્ધાંત રજૂ કર્યો એ અગાઉ નિકોલસ કૉપરનિકસે (1473–1543) સૂર્યમંડળ અંગેનો પોતાનો સૂર્યકેન્દ્રીય (heliocentric) વાદ રજૂ કરી દીધો હતો; તેમ છતાં એ સૂર્યમંડળનું સૈદ્ધાંતિક મૉડલ હતું અને…
વધુ વાંચો >ટાયર (Sur-Tyre)
ટાયર (Sur-Tyre) : દક્ષિણ ભૂમધ્ય સમુદ્રને કિનારે સિડોનથી 40 કિમી. અને બૈરુતથી નેર્ઋત્યે 250 કિમી. દૂર આવેલું પ્રાચીન ફિનિશિયન બંદર. ભૌ. સ્થાન : 33o 16’ ઉ. અ. અને 35o 11’ પૂ. રે.. ઈ. સ. પૂ. 11માથી 7મા શતક દરમિયાન તે ફિનિશિયાની રાજધાની હતી. હાલ મોટા વેપારીકેન્દ્ર તરીકે તે જાણીતું છે.…
વધુ વાંચો >ટાયર અને ટ્યૂબ
ટાયર અને ટ્યૂબ : હવા ભરેલી એક પ્રકારની ઍરબૅગ જેવું સાધન. ટાયર-ટ્યૂબનો એકમ દ્વિચક્રી તથા ચાર પૈડાંવાળાં વાહનને આરામદાયક મુસાફરી તથા સહેલાઈથી વજન વહન કરવા માટે લગાડવામાં આવે છે. આ એકમમાં બે ભાગ હોય છે, જેમાં બહારના જાડા અને ટકાઉ આવરણને ટાયર કહેવામાં આવે છે અને અંદરના હવાથી ફુલાવી શકાય…
વધુ વાંચો >ટાયસન, માઇક
ટાયસન, માઇક (જ. 30 જૂન 1966) : માઇકલ ગેરાર્ડ ટાયસન એ એનું આખું નામ. માત્ર વીસ વર્ષ, ચાર મહિના અને બાવીસમા દિવસે હેવીવેઇટ બૉક્સિંગના WBC, WBA અને IBF જેવી ત્રણ સ્પર્ધાઓમાં સૌથી નાની વયે વિજેતા બન્યા. પ્રથમ 19 વ્યવસાયી બૉક્સિંગ મુકાબલાઓમાં નોક-આઉટથી જીતનાર અને એમાંથી 12 તો પ્રથમ રાઉન્ડમાં જીતનાર…
વધુ વાંચો >ટારઝન
ટારઝન : અંગ્રેજી જંગલકથાસાહિત્યનું તથા ચલચિત્રનું એક જાણીતું અને લોકપ્રિય પાત્ર. સર્જક એડગર રાઇસ બરોઝ (1875–1950). 1912માં તેણે ‘અંડર ધ મૂન્સ ઑવ્ માર્સ’ શ્રેણીની વિજ્ઞાનકથા સામયિકમાં હપતાવાર લખી. એ જ વર્ષે તે ‘પ્રિન્સેસ ઑવ્ માર્સ’ નામે પુસ્તકાકારે પ્રસિદ્ધ થઈ. આ શ્રેણીમાં મંગળલોકની પંદરેક કથાઓ આવી. તેમાં જ્હૉન કાર્ટરનું પાત્ર લોકપ્રિય…
વધુ વાંચો >ટાર્ક્વિન (ટાર્ક્વિનિયસ)
ટાર્ક્વિન (ટાર્ક્વિનિયસ) : એટ્રુસ્કન રાજવંશના સાતમા અને પ્રાચીન રોમના છેલ્લા રાજા. તે છઠ્ઠા રાજા સર્વિયસ ટુલિયસના જમાઈ અને અનુગામી હતા. તેમના સસરાનું ખૂન કરીને તેઓ ગાદીએ આવ્યા હતા એમ કહેવાય છે. તેમના દાદા ટાર્ક્વિનિયસ લુસિયસ (ઈ. સ. પૂ. 616થી 578) હતા. પ્રિસ્કસનો પુત્ર ટાર્ક્વિનિયસ સુપરબસ લુસિયસ (શાસનકાળ ઈ. સ. પૂ.…
વધુ વાંચો >ટાર્ટરિક ઍસિડ
ટાર્ટરિક ઍસિડ (ડાયહાઇડ્રૉક્સિ સક્સીનિક ઍસિડ) (2, 3 ડાયહાઇડ્રૉક્સિ બ્યૂટેન ડાયઓઇક ઍસિડ) : એકસરખા બે અસમ કાર્બન પરમાણુઓ ધરાવતો હોવાથી ચાર સમઘટકો રૂપે મળતો એલિફૅટિક ઍસિડ. તેના ચાર સમઘટકોમાંના બે પ્રકાશક્રિયાશીલ અને બે અપ્રકાશક્રિયાશીલ હોય છે. તેનું સૂત્ર HOOC·CH(OH)·CH(OH)·COOH છે. ટાર્ટર પ્રાચીન રોમન તથા ગ્રીકોમાં જાણીતું હતું. સૌપ્રથમ 1769માં શીલેએ તેને…
વધુ વાંચો >ટાલ
ટાલ : મોટી ઉંમરે માથા પરના વાળ ઓછા થવાથી થતી સ્થિતિ. તે મુખ્યત્વે પુરુષોમાં જોવા મળે છે અને ઉંમર વધવાની સાથે ધીમે ધીમે ઉદભવે છે. સામાન્ય રીતે માથા પરના બધા જ વાળ જતા રહેતા નથી. ટાલ પડવાની પ્રક્રિયા એટલી બધી જોવા મળે છે કે તેને ઉંમર વધવાની સાથે થતા કુદરતી…
વધુ વાંચો >ટાસ્માન સમુદ્ર
ટાસ્માન સમુદ્ર : ઑસ્ટ્રેલિયા ખંડની અગ્નિ દિશામાં આવેલો સમુદ્ર. પૅસિફિક મહાસાગરમાં તેનો સમાવેશ થાય છે. 25°થી 45° દક્ષિણ અક્ષાંશવૃત્તો વચ્ચે અને 140°થી 175° પૂર્વ રેખાંશવૃત્તો વચ્ચે તેનું ભૌગોલિક સ્થાન છે. આ સમુદ્રના ઉત્તર તરફના ભાગમાં ન્યૂકૅલિડોનિયા અને અન્ય ટાપુઓ, પશ્ચિમ તરફના ભાગમાં ઑસ્ટ્રેલિયા ખંડનાં ન્યૂ સાઉથ વેલ્સ, વિક્ટોરિયા અને ટાસ્માનિયા…
વધુ વાંચો >ટાસ્માનિયા
ટાસ્માનિયા : ઑસ્ટ્રેલિયા ખંડના અગ્નિ છેડા પર આવેલું તેનું અંતર્ગત રાજ્ય. તેનું ક્ષેત્રફળ જળવિસ્તાર સહિત 90,758 ચોકિમી. છે, જે ઑસ્ટ્રેલિયાનો 1% કરતાં પણ ઓછો વિસ્તાર રોકે છે. આ રાજ્યનું જૂનું નામ ‘વાન ડાઇમન્સલૅન્ડ’ હતું. તેની વસ્તી 5.85 હજાર (2024) છે. હોબાર્ટ તેનું પાટનગર છે જે રાજ્યનાં ચાર મોટાં નગરો પૈકીનું…
વધુ વાંચો >ટાંક
ટાંક : જુઓ, લેખનસામગ્રી
વધુ વાંચો >ટાંક, વજુભાઈ માધવજી
ટાંક, વજુભાઈ માધવજી (જ. 18 ઑગસ્ટ 1915; અ. 30 ડિસેમ્બર 1980, સૂરત) : ગુજરાતી નાટ્યકાર. તેમણે વિવેચન, વાર્તા અને પ્રવાસકથા જેવા વિષયોમાં પણ લખ્યું. 1933માં મૅટ્રિક પાસ કરી 1936માં સિવિલ ઇજનેરીમાં ડિપ્લોમા લીધો. એ જ વર્ષે ઇજનેર તરીકે નોકરીમાં જોડાયા. ભાવનગર, અમદાવાદ, વારાણસી એમ જુદાં જુદાં સ્થળોએ વ્યવસાય અંગે વસ્યા.…
વધુ વાંચો >ટાંકણી
ટાંકણી : જુઓ, લેખનસામગ્રી
વધુ વાંચો >