૮.૦૮

ટર્બાઇનથી ટાગોર દ્વિજેન્દ્રનાથ

ટાઇફૉઈડનો તાવ

ટાઇફૉઈડનો તાવ : ફક્ત માણસમાં સાલ્મોનેલા ટાઇફી નામના જીવાણુ(bacteria)થી થતો રોગ. તેના દર્દીને લાંબા ગાળાનો તાવ, પેટમાં દુખાવો, ઝાડા, સનેપાત (delirium), ચામડી પર સ્ફોટ (rash), બરોળની વૃદ્ધિ તથા કેટલીક આનુષંગિક તકલીફો (complications) થાય છે. તેમાં નાના આંતરડામાં ચાંદાં પડે છે, માટે તેને આંત્રજ્વર (enteric fever) પણ કહે છે. આંત્રજ્વર ક્યારેક…

વધુ વાંચો >

‘ટાઇમ’

‘ટાઇમ’ : સાપ્તાહિક સમાચાર આપતું જગમશહૂર અમેરિકન સામયિક. સ્થાપના 1923. વિશ્વનાં વિવિધ સ્થળોએથી એકસાથે ટાઇમ ઇન્કૉર્પોરેટેડ દ્વારા પ્રગટ થાય છે. આ સાપ્તાહિકે પત્રકારત્વની ક્ષિતિજને વિસ્તારી. વૃત્તાંત-નિવેદકોએ મોકલેલા વૃત્તાંતોને યથાવત્  પ્રગટ કરવાને બદલે સંપાદકો, સંશોધકો અને ખાસ લેખકો તેમાં પૂર્તિ કરે, લખાણને સંસ્કારે અને સુવાચ્ય બનાવે પછી પ્રગટ કરવા તેવી પહેલ…

વધુ વાંચો >

ટાઇમ્સ ઑવ્ઇન્ડિયા, ધ

ટાઇમ્સ ઑવ્ઇન્ડિયા, ધ (સ્થાપના. 1838) : ભારતનું અંગ્રેજી ભાષાનું સવારનું દૈનિક વર્તમાનપત્ર. મુંબઈ અને અમદાવાદ ઉપરાંત દિલ્હી, પટણા, બૅંગાલુરુ અને લખનૌથી એકસાથે તે પ્રસિદ્ધ થાય છે. પશ્ચિમ ભારતના અંગ્રેજનિવાસીઓને લક્ષમાં રાખીને 1838માં ‘ધ બૉમ્બે ટાઇમ્સ ઍન્ડ જર્નલ ઑવ્ કૉમર્સ’ નામથી મુંબઈમાં આ વૃત-પત્રની સ્થાપના કરવામાં આવી ત્યારે તે સપ્તાહમાં બે…

વધુ વાંચો >

ટાઇમ્સ, ધ

ટાઇમ્સ, ધ : બ્રિટનનાં સૌથી જૂનાં તથા પ્રભાવશાળી વર્તમાનપત્રોમાંનું એક. બ્રિટનનાં ‘ત્રણ મહાન’માં ‘ગાર્ડિયન’ તથા ‘ટેલિગ્રાફ’ સાથે તેની ગણના થાય છે; એટલું જ નહિ, વિશ્વનાં મહત્વનાં વૃત્તપત્રોમાં પણ તેની ગણના થાય છે. જ્હૉન વૉલ્ટરે 1785માં ‘ધ ડેઇલી યુનિવર્સલ રજિસ્ટર’ નામથી તેની સ્થાપના કરી. 1788માં તેનું નામ ‘ધ ટાઇમ્સ’ રખાયું. તેમાં…

વધુ વાંચો >

ટાઇરોસ (ઉપગ્રહો)

ટાઇરોસ (ઉપગ્રહો) : અમેરિકાના હવામાન ઉપગ્રહની સૌપ્રથમ શ્રેણી. 1 એપ્રિલ, 1960ના રોજ આ શ્રેણીના પહેલા ઉપગ્રહ ટાઇરોસ-1ને 1700 કિમી.ની ઊંચાઈ પર વર્તુળાકાર ભ્રમણકક્ષામાં પ્રક્ષેપિત કરવામાં આવ્યો. Television and Infra Red Observation Satelliteના પ્રત્યેક શબ્દના પ્રથમ અક્ષર ઉપરથી તેનું ટૂંકું નામ ‘TIROS’ –ટાઇરોસ રાખવામાં આવ્યું હતું. તેમાં રાખવામાં આવેલા નાજુક ટેલિવિઝન…

વધુ વાંચો >

ટાઉન્ઝ, ચાર્લ્સ હાર્ડ

ટાઉન્ઝ, ચાર્લ્સ હાર્ડ (જ. 25 જુલાઈ 1915, ગ્રીનવિલ, સાઉથ કૅરોલિના) : ક્વૉન્ટમ ઇલેક્ટ્રૉનિક્સના વિષયમાં કરેલ પ્રદાન બદલ 1964નું ભૌતિકશાસ્ત્રનો નોબેલ પુરસ્કાર પ્રાપ્ત કરનાર અમેરિકન ભૌતિકશાસ્ત્રી. ટાઉન્ઝ 1935માં ફરમાન યુનિવર્સિટીમાંથી સ્નાતક થયા અને ડ્યૂક યુનિવર્સિટીમાંથી તેમણે એમ.એસસી.ની પદવી પ્રાપ્ત કરી. 1939માં કૅલિફૉર્નિયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ ટૅક્નૉલૉજીમાંથી ડૉક્ટરેટ (Ph.D.) મેળવી. 1939માં બેલ ટેલિફોન…

વધુ વાંચો >

ટાઉસિગ, ફ્રૅન્ક વિલિયમ

ટાઉસિગ, ફ્રૅન્ક વિલિયમ (જ. 8 ડિસેમ્બર 1859, સેન્ટ લુઈ, અમેરિકા; અ. 11 નવેમ્બર 1940, કેમ્બ્રિજ, મૅસેચૂસેટ્સ, અમેરિકા) : જાણીતા અમેરિકન પ્રશિષ્ટ અર્થશાસ્ત્રી. વતન પ્રાગથી દેશાંતર કરીને અમેરિકામાં વસેલા સફળ ડૉક્ટર અને વ્યાપારીના પુત્ર. 1879માં અમેરિકાની હાર્વર્ડ યુનિવર્સિટીમાંથી અર્થશાસ્ત્ર વિષય સાથે ગ્રૅજ્યુએટ થયા પછી ઇંગ્લૅન્ડ અને યુરોપનો પ્રવાસ ખેડ્યો અને તે…

વધુ વાંચો >

ટાક, ગુલામનબી ‘નાઝિર’

ટાક, ગુલામનબી ‘નાઝિર’ (જ. 1935, અનંતનાગ, કાશ્મીર) : કાશ્મીરના કવિ. તેમના કાશ્મીરી ભાષાના ગઝલસંગ્રહ ‘આછર તરંગે’ માટે તેમને સાહિત્ય અકાદમીનો 1991ના વર્ષનો ઍવૉર્ડ મળ્યો છે. તેઓ ઉર્દૂમાં બી.એ. તથા કાશ્મીરી ભાષામાં એમ.એ. થયા છે. કૃષિ મંત્રાલયમાં સેવાકાર્યો બાદ હાલ નિવૃત્ત છે. તેમણે લેખનનો પ્રારંભ કર્યો 1955માં અને એ રચનાઓ જુદાં…

વધુ વાંચો >

ટાગોર, અવનીન્દ્રનાથ

ટાગોર, અવનીન્દ્રનાથ (જ. 1871, જોડાસાંકો, કૉલકાતા; અ. 1951, કૉલકાતા) : બંગાળશૈલીના ચિત્રકાર, કલાગુરુ અને લેખક. રવીન્દ્રનાથ તેમના કાકા. તેમના દાદા પૉર્ટ્રેટ તથા લૅન્ડસ્કેપ ચિત્રકાર હતા; તેમના પિતા સરકારી કલાશાળાના વિદ્યાર્થી હતા. એ ઉપરાંત સમગ્ર ટાગોર પરિવારમાં કલા-સંસ્કાર-સાહિત્યનું વાતાવરણ હોવાથી શૈશવથી જ સર્જનાત્મક સંસ્કારોનો પ્રારંભ. પરંતુ અવનીન્દ્રનાથનો ઉછેર કેવળ નોકરો તથા…

વધુ વાંચો >

ટાગોર, ગગનેન્દ્રનાથ

ટાગોર, ગગનેન્દ્રનાથ (જ. 1867; અ. 1951) : બંગાળશૈલીના ચિત્રકાર. રવીન્દ્રનાથ ટાગોરના પિત્રાઈ ભાઈ ગુણેન્દ્રનાથ ટાગોરના તેઓ સૌથી મોટા દીકરા. ભારતીય કલાના ઓગણીસમી સદીના પુનરુત્થાનકાળમાં મહત્વની વ્યક્તિઓમાં ગગનેન્દ્રનાથની ગણતરી થાય છે. તેમનાં ચિત્રો વિવિધ શૈલીમાં છે. જળરંગોમાં વૉશ ટૅકનિકથી કરેલાં ચિત્રોમાં બંગાળનાં ખેતરો, ગામડાં, નદીઓ, મંદિરો તથા હિમાલયનાં દાર્જિલિંગ, કાલિમ્પોંગ, સિક્કિમ,…

વધુ વાંચો >

ટર્બાઇન

Jan 8, 1997

ટર્બાઇન : પ્રવાહીમાં સંગ્રહાયેલી ઊર્જાનું યાંત્રિક ઊર્જામાં રૂપાંતર કરતું યંત્ર. ‘ટર્બાઇન’ શબ્દ લૅટિન શબ્દ ‘ટર્બો’ (turbo) એટલે ઘૂર્ણાયમાન વસ્તુ (whirling object) ઉપરથી આવેલો છે. પ્રવાહીને, આબદ્ધ માર્ગ અને પરિભ્રમક (rotor) સાથે જોડેલી પક્ષ (fin) આકારની બ્લેડમાંથી પસાર કરીને આનું રૂપાંતર કરવામાં આવે છે. તે પ્રક્રિયામાં પરિભ્રમક ઘૂમતો રહે છે. ટર્બાઇનના…

વધુ વાંચો >

ટર્બિડીમિતિ

Jan 8, 1997

ટર્બિડીમિતિ : પારગત (transmitted) પ્રકાશના માપન દ્વારા દ્રાવણમાં અવલંબન (suspension) રૂપે રહેલા કણોની સાંદ્રતા માપવાની વૈશ્લેષિક રસાયણની એક પદ્ધતિ. આ માટે વપરાતા સાધનને આવિલતામાપક (turbiditymeter) કહે છે. જો નિલંબિત કણો દ્વારા થતા પ્રકાશના વિખેરણ(scattering)ને માપવામાં આવે તો તેને નેફેલોમિતિ કહે છે. જો કોઈ અલ્પદ્રાવ્ય (કે અદ્રાવ્ય) પદાર્થ મોટા કણ રૂપે…

વધુ વાંચો >

ટર્બિયમ

Jan 8, 1997

ટર્બિયમ : આવર્તક કોષ્ટકના 3જા સમૂહમાં આવેલ લૅન્થનાઇડ શ્રેણીનું અતિ વિરલ તત્વ. દેખાવમાં તે ચાંદી જેવું હોય છે. તેની સંજ્ઞા Tb; પરમાણુઆંક 65; પરમાણુભાર 158.93; ગ. બિંદુ 1365° સે.; ઉ. બિંદુ 3230° સે. તથા વિ. ઘનતા 8.31 છે. કુદરતી રીતે મળતા આ તત્વનો સ્થાયી સમસ્થાનિક 159Tb લગભગ 100 % હોય…

વધુ વાંચો >

ટર્મન, લ્યૂઇસ એમ.

Jan 8, 1997

ટર્મન, લ્યૂઇસ એમ. (જ. 15 જાન્યુઆરી 1877; અ. 21 ડિસેમ્બર 1956) : અમેરિકન મનોવિજ્ઞાની. ઇન્ડિયાના યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કર્યા પછી લૉસ એન્જિલીઝ સ્ટેટ નૉર્મલ સ્કૂલમાં મનોવિજ્ઞાનના પ્રોફેસર તરીકે સેવાઓ આપી હતી. ચાર વર્ષ પછી તેઓ સ્ટૅનફર્ડ યુનિવર્સિટીમાં જોડાયા હતા. ત્યાં માનસિક કસોટીઓ અને બક્ષિસવાળાં કે પ્રતિભાવાળાં બાળકો અંગેનાં સંશોધનો તેમણે કર્યાં…

વધુ વાંચો >

ટર્મિનાલિયા

Jan 8, 1997

ટર્મિનાલિયા : દ્વિદળી વર્ગના કૉમ્બ્રિટેસી કુળની પર્ણપાતી વૃક્ષોની બનેલી મોટી પ્રજાતિ. તેનું કાષ્ઠમય આરોહી સ્વરૂપ ભાગ્યે જ જોવા મળે છે. તેની વિશ્વમાં લગભગ 135 જેટલી જાતિઓ થાય છે અને એશિયા, આફ્રિકા અને અમેરિકાના ઉષ્ણકટિબંધીય પ્રદેશોમાં વિતરણ પામેલી છે. ભારતમાં 16 જેટલી જાતિઓ થાય છે. આ પ્રજાતિની ભારતમાં થતી અગત્યની જાતિઓમાં…

વધુ વાંચો >

ટલીડો (toledo) (1)

Jan 8, 1997

ટલીડો (toledo) (1) : સ્પેનનો એક પ્રાન્ત (કેસ્ટિલા-લા-માન્યા) તથા તે પ્રાંતનું પાટનગર. ભૌગોલિક સ્થાન : 39o 33’ ઉ. અ. અને 4o 20’ પ. રે.. આ પ્રાન્ત ન્યૂ કૅસ્ટિલા પ્રદેશનો ભાગ છે. તેની રાજધાની ટલીડો હતું. મૅડ્રિડથી અગ્નિમાં 65 કિમી. દૂર ગ્રૅનાઇટની ઊંચી ટેકરી પર તે આવેલું છે. ટાજો અથવા ટાગસ…

વધુ વાંચો >

ટલીડો (toledo) (2)

Jan 8, 1997

ટલીડો (toledo) (2) : યુ.એસ.ના ઓહાયો રાજ્યના વાયવ્ય ખૂણે મિશિગન સીમાની પાસે આવેલું ઔદ્યોગિક અને વ્યાપારી શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 41o 39’ ઉ. અ. અને 83o 33’ પ. રે.. તે લુકાસ પરગણાનું મુખ્ય વહીવટી મથક છે. તે ઇરી સરોવરના પશ્ચિમ ખૂણા પર, ડેટ્રૉઇટ નગરની દક્ષિણે આશરે 89 કિમી. અંતરે વસેલું…

વધુ વાંચો >

ટંકણખાર

Jan 8, 1997

ટંકણખાર : બોરૅક્સ નામે જાણીતું બોરૉનનું સંયોજન. તેનું રાસાયણિક નામ ડાઇસોડિયમ ટેટ્રાબોરેટ ડેકાહાઇડ્રેટ તથા તેનું સૂત્ર Na2B4O7·10H2O છે. ટંકણખાર નરમ, સફેદ, સ્ફટિકમય સંયોજન છે. તે પાણીમાં દ્રાવ્ય છે તથા ભેજયુક્ત હવામાં તેના ગાંગડા બની જાય છે. દુનિયાનો ટંકણખારનો મુખ્ય સ્રોત દક્ષિણ કૅલિફૉર્નિયાની ડેથ વૅલી છે. જમીનમાં સ્ફોટક પદાર્થના ધડાકા કરીને…

વધુ વાંચો >

ટંકણખાર (borax) (ભૂસ્તર)

Jan 8, 1997

ટંકણખાર (borax) (ભૂસ્તર) : રાસા. બં. : Na2B4O7·10H2O અથવા Na2O2B2O3·10H2O. સ્ફ. વર્ગ : મૉનોક્લિનિક. સ્ફ.સ્વ. : ટૂંકા પ્રિઝમ સ્વરૂપોમાં; (100) ફલકોવાળા મેજઆકાર સ્વરૂપોમાં; દળદાર હોય ત્યારે ઘનિષ્ઠ; સ્ફટિકોની યુગ્મતા (100) ફલક પર, પરંતુ વિરલ. સ્ફટિકો પારદર્શકથી અપારદર્શક. ક. : 2 થી 2·5; વિ.ઘ. : 1·70થી 1·715 ± 0·005. ચ. : કાચમય,…

વધુ વાંચો >

ટંકશાળ

Jan 8, 1997

ટંકશાળ : દેશ માટે કાયદેસરના ચલણી સિક્કા પાડવાનું રાજ્ય હેઠળનું અધિકૃત તંત્ર. ધાતુઓના ગઠ્ઠાઓને પિગાળીને સળિયામાં ઢાળવા, સળિયાના સપાટ સમતલ પટ્ટા બનાવીને પછી પટ્ટીઓ બનાવવી, પટ્ટીઓમાંથી ચપટી ગોળાકાર ચકતીઓ કાપીને તેમનું વજન બંધબેસતું કરવું, ચકતીઓને તેજાબ વડે સાફ કરીને તેમની કિનારીઓ બનાવવી તથા યાંત્રિક પ્રહાર દ્વારા તેમની ઉપર છાપ ઉપસાવવી…

વધુ વાંચો >