૬(૨).૧૯
ગ્રંથિઓ થી ગ્રીક તત્વચિંતન
ગ્રિનિચ
ગ્રિનિચ : આંતરરાષ્ટ્રીય કરાર (1884) પ્રમાણે શૂન્ય રેખાંશવૃત્તના બિન્દુ (કેન્દ્ર) તરીકે સ્વીકારાયેલું સ્થળ. બૃહત લંડનનું ટેમ્સ નદીના દક્ષિણકાંઠે સિટી સેન્ટરથી 16 કિમી. ઈશાને આવેલા ગ્રિનિચ અને વુલવિચ ગામોનાં જોડાણથી 1963ના કાયદાથી બનેલો કસબો (borough). તેનું ક્ષેત્રફળ 46 ચોકિમી. છે. 1675થી ચાર્લ્સ બીજાના સમયમાં અસ્તિત્વમાં આવેલ વેધશાળા ગ્રીન પાર્કમાં હતી. 1954માં…
વધુ વાંચો >ગ્રિનિચ ઑબ્ઝર્વેટરી
ગ્રિનિચ ઑબ્ઝર્વેટરી (Royal Greenwich Observatory–RGO) : સરકારી મદદથી ચાલતી યુનાઇટેડ કિંગ્ડમની મુખ્ય ખગોળ- સંસ્થા. 1990થી એનું વહીવટી મથક સંપૂર્ણપણે કેમ્બ્રિજ ખાતે ખસેડવામાં આવ્યું છે. આ ખગોળસંસ્થાનું મુખ્ય નિરીક્ષણમથક બ્રિટનની બહાર, ત્યાંથી દક્ષિણે આવેલા કૅનેરી ટાપુઓમાંના લા પાલ્મા ખાતે આવેલી રોક દ લો મુશાશો નામની વેધશાળામાં આવેલું છે. દુનિયાની જે કેટલીક…
વધુ વાંચો >ગ્રિનોકાઇટ
ગ્રિનોકાઇટ : રા. બં. : CdS (Cd = 77.7 % S 22.3 %) (ગ્રિનોકાઇટ અને હોવલિયાઇટ બંને CdSના દ્વિરૂપ પ્રકારો છે.) સ્ફ.વ. : હેક્ઝાગૉનલ – અર્ધસ્વરૂપ સ્ફટિકો. સ્વ. : પ્રિઝમ અને પિરામિડ; ક્યારેક મૃદાચ્છાદિત યુગ્મસ્ફટિકો ચક્રાકારી, લગભગ પારદર્શક. સં. : સ્પષ્ટ (1120), અપૂર્ણ (0001). ભં. સ.…
વધુ વાંચો >ગ્રિફિથ જૉયનર ફ્લૉરેન્સ
ગ્રિફિથ જૉયનર ફ્લૉરેન્સ (જ. 21 ડિસેમ્બર 1959, લૉસ ઍન્જેલિસ, કૅલિફૉર્નિયા; અ. 21 સપ્ટેમ્બર 1998, મિશન બીજો, કૅલિફૉર્નિયા) : વિશ્વવિક્રમ ધરાવતી દોડસ્પર્ધાની અમેરિકન મહિલા ખેલાડી. 1980ના દાયકામાં તેણે ઍથ્લેટિક્સની સ્પર્ધાઓમાં એવા અસાધારણ વિક્રમો પ્રસ્થાપિત કર્યા, જેને લીધે તે રમતગમતના ક્ષેત્રમાં ખ્યાતનામ થઈ. 1984માં લૉસ ઍન્જેલિસ ખાતેના ઑલિમ્પિક રમતોત્સવમાં તેણે 200 મીટર…
વધુ વાંચો >ગ્રિફિથ, ડી. ડબ્લ્યૂ.
ગ્રિફિથ, ડી. ડબ્લ્યૂ. (જ. 22/23 જાન્યુઆરી 1875, લા ગ્રાન્જ, કન્ટુકી; અ. 23 જુલાઈ 1948, હૉલિવુડ) : અમેરિકન ચલચિત્રવ્યવસાયની પ્રારંભિક અવસ્થામાં પોતાની સર્જનશક્તિને લીધે વિશ્વભરમાં ખ્યાતિ પામેલા શ્રેષ્ઠ દિગ્દર્શક. પિતા જેકબ ગ્રિફિથ લશ્કરમાં અધિકારી હતા. બાલ્યાવસ્થામાં પિતા પાસેથી સાંભળેલી મેક્સિકન યુદ્ધ તથા અમેરિકાના આંતરવિગ્રહની વાતોથી તથા ચાર્લ્સ ડિકન્સ, વિલિયમ શેક્સપિયર અને…
વધુ વાંચો >ગ્રિફિથ્સ, મેરવિન
ગ્રિફિથ્સ, મેરવિન (જ. 8 જુલાઈ 1914, સિડની, ઑસ્ટ્રેલિયા; અ. 6 મે 2003) : અંડપ્રસવી સસ્તનો મોનોટ્રેમાટાના નિષ્ણાત. તેમના નિરીક્ષણ મુજબ કીડીખાઉ (anteater) એકિડ્નાનાં બચ્ચાં, સ્તનપ્રદેશમાં આવેલા વાળને ચૂસીને દુગ્ધપાન કરે છે. માતાની શિશુધાની(pouch)માં પ્રવેશતી વખતે બચ્ચાનું વજન 240 ગ્રામ જેટલું હોય છે. 43 દિવસમાં તેનું વજન દુગ્ધપાનથી 850 ગ્રામ થાય…
વધુ વાંચો >ગ્રિબિન, જૉન
ગ્રિબિન, જૉન (જ. 19 માર્ચ 1946, મૅડસ્ટોન, કૅન્ટ ઇંગ્લૅન્ડ) : બ્રિટનના વિજ્ઞાનલેખક અને બ્રહ્માંડવિજ્ઞાની (cosmologist). સસેક્સ યુનિવર્સિટીમાંથી બી.એસસી. અને એમ.એસસી. થઈ ગ્રિબિને 1970માં કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીમાંથી ભૌતિક-ખગોળમાં પીએચ.ડી.ની ઉચ્ચતમ પદવી મેળવી. અહીં તે ફ્રેડ હૉઇલ ઉપરાંત ભારતના જયંત નારલીકર તથા માર્ટિન રીસ, જ્યૉફ્રી અને માર્ગારેટ બરબિજ, સ્ટિફન હૉકિંગ અને વિલિયમ હાઉલર…
વધુ વાંચો >ગ્રીક તત્વચિંતન
ગ્રીક તત્વચિંતન સૉક્રેટિસ પૂર્વેના પ્રાચીન ગ્રીસના ચિંતકોની, સૉક્રેટિસની પોતાની અને ગ્રીક સ્ટોઇકવાદી ચિંતકોની વિચારસરણી. આ વિચારસરણી પ્લેટો, ઍરિસ્ટોટલ, થિયોફ્રેસ્ટસ, હિપ્પોલિટસ, સેક્સ્ટસ, એમ્પિરિક્સ, વગેરેની રજૂઆતોને આધારે જ સમજી શકાય છે, કારણ કે આ ચિંતકોએ જ તેમનાં વાક્યખંડો, સૂત્રો, પંક્તિઓ કે ટૂંકા ફકરાઓને તેમની કૃતિઓમાં નોંધ્યાં છે. ઈ. સ. પૂ. પાંચમા સૈકામાં…
વધુ વાંચો >ગ્રંથિઓ
ગ્રંથિઓ : શરીરની ચયાપચયની અને અન્ય વિવિધ પ્રક્રિયાઓમાં અગત્યના રાસાયણિક ઘટકોના સ્રાવ કરનાર પેશી અથવા અંગો. દાખલા તરીકે ત્વચા પર આવેલી કેટલીક ગ્રંથિઓ ત્વચાને ભીની રાખવામાં મદદરૂપ નીવડે છે. પચનાંગો સાથે સંકળાયેલી ગ્રંથિઓ ખોરાકના પાચનમાં અગત્યનો ભાગ ભજવે છે. સસ્તનોમાં આવેલી સ્તનગ્રંથિઓ સંતાનોને પોષક દ્રવ્ય પૂરું પાડે છે. અંત:સ્રાવો શરીરમાં…
વધુ વાંચો >ગ્રાઇસેન
ગ્રાઇસેન : મોટે ભાગે અબરખ, ક્વાર્ટઝ અને ક્યારેક ટોપાઝ (પોખરાજ) સહિતનાં ખનીજોના બંધારણવાળો એક પ્રકારનો ખડક. ગ્રૅનાઇટ કે ગ્રૅનાઇટ જેવા ખડકો ઉપર ફ્લૉરિન-સમૃદ્ધ ઉષ્ણબાષ્પ ખનીજ-પ્રક્રિયા થતાં, તેમાં રહેલું ઑર્થોક્લેઝ ફેલ્સ્પાર K2O · Al2O3 · 6SiO2 પરિવર્તિત થતું જઈ જલયુક્ત બંધારણવાળા અબરખમાં ફેરવાય છે. આ અબરખ મોટે ભાગે તો મસ્કોવાઇટ હોય…
વધુ વાંચો >ગ્રાઇસેની ભવન :
ગ્રાઇસેની ભવન : જુઓ : (1) ગ્રાઇસેની, (2) ઉષ્ણ બાષ્પ ખનીજ પ્રક્રિયા.
વધુ વાંચો >ગ્રાઉન્ડ વૉટર રીસોર્સીઝ ડેવલપમેન્ટ કૉર્પોરેશન
ગ્રાઉન્ડ વૉટર રીસોર્સીઝ ડેવલપમેન્ટ કૉર્પોરેશન : જુઓ ગુજરાત જળસંપત્તિ વિકાસ નિગમ.
વધુ વાંચો >ગ્રાનીટ, રૅગનર
ગ્રાનીટ, રૅગનર (જ. 30 ઑક્ટોબર 1900, હેલ્સિન્કી, ફિનલૅન્ડ; અ. 12 માર્ચ 1991, સ્ટૉકહોમ, સ્વિડન) : એચ. કે. હાર્ટલાઇન તથા જી. વૉલ્ડ સાથે ર્દષ્ટિ માટેની શરીરશાસ્ત્રીય અને રાસાયણિક પ્રવિધિઓના સંશોધન માટે 1967ના નોબેલ પુરસ્કાર વિજેતા. તેઓ 1927માં હેલ્સિન્કી યુનિવર્સિટીના સ્વીડિશ નૉર્મલ લાયસિયમ દ્વારા સ્નાતક થયા. ત્યાં 1929થી 1937 સુધી શિક્ષણકાર્ય કર્યું.…
વધુ વાંચો >ગ્રાન્ટ, યુલિસીઝ
ગ્રાન્ટ, યુલિસીઝ (જ. 27 એપ્રિલ 1822, પ્લેઝન્ટ પૉઇન્ટ, ઓહાયો; અ. 23 જુલાઈ 1885, માઉન્ટ મૅક્રીગૉર [Mckregor] ન્યૂયૉર્ક, યુ.એસ.) : ઓગણીસમી સદીના ઉત્તરાર્ધના અમેરિકાના પ્રસિદ્ધ સેનાપતિ અને યુ.એસ.ના અઢારમા પ્રમુખ (1868–1876). પિતા જેસે ગ્રાન્ટ ચામડાં કમાવવાનો વ્યવસાય કરતા હતા. માતા હાના સિમ્પસન મહેનતુ, પવિત્ર અને સાહસિક સ્ત્રી હતી. યુલિસીઝને પિતાના ધંધામાં…
વધુ વાંચો >ગ્રાફ, રેઇનિયર ડે
ગ્રાફ, રેઇનિયર ડે (જ. 30 જુલાઈ 1641, શૂનહોવન; અ. 17 ઑગસ્ટ 1673, ડેલ્ફ્ટ) : ફૉલિકલના શોધક ડચ વિજ્ઞાની. સસ્તનોના અંડકોષની ફરતે ગ્રાફિયન ફૉલિકલ પેશીનો વિકાસ થાય છે. અંડકોષ અને આ ફૉલિકલમાંથી ઍસ્ટ્રોજન અંત:સ્રાવ ઝરે છે. આ ફૉલિકલની શોધ સૌપ્રથમ ગ્રાફે કરેલી. ઉપરાંત સ્વાદુપિંડ અને પ્રજનનતંત્રનો પણ તેમણે ઊંડો અભ્યાસ કર્યો…
વધુ વાંચો >ગ્રાફ, સ્ટેફી
ગ્રાફ, સ્ટેફી (જ. 14 જૂન 1969, બ્રુહ, જર્મની) : ટેનિસ રમતની 1994માં વિશ્વક્રમાંક–1ની (top-seeded) જર્મન મૂળની ખેલાડી. આખું નામ સ્ટેફી પીટર ગ્રાફ. પિતા પીટર ગ્રાફ તથા માતા હેઇડી તરફથી તેને ટેનિસની રમત રમવા પ્રત્યે નાનપણથી પ્રેરણા મળી હતી. 5 ફૂટ 9 ઇંચની ઊંચાઈ ધરાવતી સ્ટેફીએ અમેરિકામાં ટેનિસના કાશી ગણાતા ફ્લૉરિડા…
વધુ વાંચો >ગ્રાફિક કણરચના
ગ્રાફિક કણરચના : ક્વાર્ટ્ઝ અને ફૅલ્સ્પારની વ્યવસ્થિત આંતરવિકાસ ગૂંથણીમાંથી ઉદભવતી કણરચના. આ પ્રકારની કણરચના મહદ્અંશે ગ્રૅનાઇટ બંધારણવાળા ખડકોમાં જોવા મળે છે. બે ખનીજોનું જ્યારે એકીસાથે સ્ફટિકીકરણ થાય છે ત્યારે આ પ્રકારનું માળખું ગોઠવાય છે. આવી કણરચનાવાળા માળખામાં ફૅલ્સ્પારની પશ્ચાદભૂમાં ફૅલ્સ્પારની લગોલગ ક્વાર્ટ્ઝના વીક્ષાકાર સ્ફટિકો ગોઠવાયેલા જોવા મળે છે. આ બે…
વધુ વાંચો >ગ્રાફિક ગ્રૅનાઇટ
ગ્રાફિક ગ્રૅનાઇટ : જુઓ. ગ્રાફિક કણરચના.
વધુ વાંચો >