૬(૨).૧૯
ગ્રંથિઓ થી ગ્રીક તત્વચિંતન
ગ્રામ અભિરંજન
ગ્રામ અભિરંજન : ડેન્માર્કના વિજ્ઞાની એચ. સી. જે. ગ્રામે બૅક્ટેરિયાને પારખવા શોધી કાઢેલી અગત્યની પદ્ધતિ. આ પદ્ધતિમાં બૅક્ટેરિયાને આલ્કલિક અભિરંજક વડે અભિરંજિત કરવામાં આવે છે. ત્યારબાદ અભિરંજિત બૅક્ટેરિયાને આલ્કોહૉલ કે ઍસિટોન જેવા કાર્બનિક દ્રાવણથી ધોવામાં આવે છે. ધોયા પછી બૅક્ટેરિયા રંગવિહીન બને તો તેને ગ્રામ-ઋણી (gram negative) તરીકે ઓળખવામાં આવે…
વધુ વાંચો >ગ્રામદક્ષિણામૂર્તિ
ગ્રામદક્ષિણામૂર્તિ : 1938માં ભાવનગર પાસે આંબલા ગામમાં નાનાભાઈ ભટ્ટ દ્વારા સ્થાપવામાં આવેલી સંસ્થા. 1910માં ભાવનગરમાં દક્ષિણામૂર્તિ વિદ્યાર્થીભવન સ્થાપી શિક્ષણમાં ચારિત્ર્યઘડતરને અને વિદ્યાર્થીને મહત્વનું સ્થાન આપનાર નાનાભાઈ ભટ્ટ દેશમાં જાણીતા કેળવણીકાર હતા. ગાંધીવિચારે રાષ્ટ્રીય કેળવણી દ્વારા ગ્રામવિકાસની અનિવાર્યતા પ્રતીત થતાં તેમણે એકલાએ દક્ષિણામૂર્તિ સંસ્થા સ્થાપીને પ્રસ્થાન કર્યું હતું. આ સંસ્થા મૂળમાં…
વધુ વાંચો >ગ્રામદાન
ગ્રામદાન : 1951–52માં વિનોબાજીએ શરૂ કરેલા ભૂદાનયજ્ઞમાં સ્વાભાવિક ક્રમે વિકસેલો દાનનો પ્રકાર. સર્વોદય સમાજનું ત્રીજું સંમેલન વર્ધાથી 482 કિમી.ને અંતરે આવેલા આંધ્રપ્રદેશના શિવરાપલ્લીમાં ભરાવાનું હતું. કૉંગ્રેસના અગ્રણી નેતા શંકરરાવ દેવની વિનંતીથી વિનોબા એ સંમેલનમાં જવા પગપાળા નીકળ્યા. 15મી એપ્રિલે સંમેલનની પૂર્ણાહુતિ પછી વિનોબાએ ફરી પદયાત્રા આંરભી. ત્રીજે દિવસે (તા. 18મી…
વધુ વાંચો >ગ્રામદેવતા
ગ્રામદેવતા : ગ્રામના દેવ કે દેવી એ અર્થ ઉપરાંત ગ્રામ શબ્દનો અર્થ સમૂહ થતો હોઈ તેમાં જુદા જુદા સમૂહો કે સમાજોના દેવતાનો અર્થ પણ સમાયેલો હોવાથી ગ્રામદેવતા એ સ્થાનદેવતા તથા કુળ-દેવતાનું પણ સૂચન કરે છે. ભારતના દરેક ગામને દેવ-દેવીઓ હોય છે. સામાન્ય રીતે ગામને પાદરે તેમનાં સ્થાનો હોય છે. ત્યાં…
વધુ વાંચો >ગ્રામધિરાણ
ગ્રામધિરાણ : ગ્રામવિસ્તારમાં કૃષિ ઉત્પાદન અને અન્ય ચીજવસ્તુઓના ઉત્પાદન અને વેચાણ માટે ગ્રામજનોએ લેવું પડતું ધિરાણ. પ્રત્યેક ઉત્પાદકીય પ્રવૃત્તિ માટે નાણાકીય સાધનો એક અગત્યની જરૂરિયાત હોય છે. ખેતી અને ગ્રામવિસ્તારના અન્ય વ્યવસાયો તેમાં અપવાદરૂપ નથી. ભારતના ગ્રામવિસ્તારમાં ખેતી અને આનુષંગિક વ્યવસાયો દેશના અર્થતંત્રમાં પ્રાધાન્ય ભોગવે છે. મોટા ભાગના ગ્રામજનો પરંપરાગત…
વધુ વાંચો >ગ્રામપંચાયત
ગ્રામપંચાયત : પંચાયતીરાજનો પાયાનો એકમ. પંચવર્ષીય યોજનાના ભાગ રૂપે ગ્રામવિસ્તારના વિકાસ માટે સામૂહિક વિકાસ યોજના શરૂ કરવામાં આવી. ગામડાંના લોકોનો સહકાર મળી રહે તે માટે ઑક્ટોબર 1952થી સમગ્ર દેશમાં આ યોજના શરૂ કરવામાં આવી; પરંતુ સામૂહિક વિકાસયોજના ધાર્યાં પરિણામ લાવી શકી નહિ. તેનું મૂલ્યાંકન કરવા માટે એક પેટાસમિતિ ‘કમિટી ઑન…
વધુ વાંચો >ગ્રામપ્રસારણ
ગ્રામપ્રસારણ : રેડિયો કે ટેલિવિઝન પરથી રજૂ થતા ગ્રામકેન્દ્રી કાર્યક્રમો. ગ્રામજનોને ઉપયોગી બને તેવા વિશેષ શ્રોતાઓ અને પ્રેક્ષકો માટેના કાર્યક્રમોનું પ્રસારણ રેડિયો માધ્યમના કેન્દ્રમાં છેક 1933થી રહ્યું છે. એમાં કાર્યક્રમ-પ્રસારણ, સમૂહશ્રવણ અને પ્રેક્ષણ(viewing)નું આયોજન, એ માટે રેડિયો કે ટીવી સેટની ઉપલબ્ધિ અને ભાવક- ભાગીદારીના વિવિધ તબક્કા અંગે પ્રયોગો થતા રહ્યા…
વધુ વાંચો >ગ્રામવીજળીકરણ
ગ્રામવીજળીકરણ : ગ્રામવિકાસ માટે વીજશક્તિ પૂરી પાડવાનું આયોજન. ભારત પરાપૂર્વથી ખેતીપ્રધાન દેશ રહેલો છે. તેથી દેશની મોટા ભાગની વસ્તી ખેતી અને તેને સંલગ્ન વ્યવસાયોમાં રોકાયેલી છે. ખેતીની પ્રગતિ પર લોકોના જીવનધોરણનો આધાર રહેલો હોઈ, આઝાદી બાદ ભારતે વિકાસશીલ અર્થતંત્રની નીતિ અપનાવી અને આયોજન દ્વારા દેશનાં ખેતી, સિંચાઈ, ઉદ્યોગ, માર્ગો અને…
વધુ વાંચો >ગ્રામીણ બૅંક
ગ્રામીણ બૅંક : ભારતના ગ્રામીણ અર્થતંત્રના ઝડપી વિકાસ દ્વારા સમતોલ પ્રાદેશિક વિકાસ તથા રાષ્ટ્રીય આવકની ન્યાયી વહેંચણીના સિદ્ધાંતોને સાકાર કરવા ઊભી કરવામાં આવેલી વિશિષ્ટ બૅંકો. ભારતના અર્થતંત્રમાં ગ્રામવિકાસની આવશ્યકતાને અનુલક્ષીને ભારત સરકારે 1969માં આર. જી. સરૈયાના પ્રમુખપદે બૅંકિંગ કમિશનની રચના કરી, જેનો અહેવાલ 1972માં સરકાર સમક્ષ રજૂ થયો. તદનુસાર ભારતના…
વધુ વાંચો >ગ્રામીણ વિકાસ
ગ્રામીણ વિકાસ : દેશના ગ્રામીણ વિસ્તારોના સર્વાંગી વિકાસ માટેની વ્યૂહરચના તથા તેનો અમલ. ગ્રામીણ પ્રજાનાં આવક અને ઉત્પાદન વધે, તેમને સંતુલિત આહાર મળે, તે સુશિક્ષિત અને તંદુરસ્ત બને, જીવનની જરૂરિયાતો પર્યાપ્ત પ્રમાણમાં સંતોષી શકે અને સાથે સાથે તેના જીવનમાં ગુણાત્મક સુધારણા આવે એ માટેના પ્રયત્નોનો ગ્રામીણ વિકાસમાં સમાવેશ થાય છે.…
વધુ વાંચો >ગ્રંથિઓ
ગ્રંથિઓ : શરીરની ચયાપચયની અને અન્ય વિવિધ પ્રક્રિયાઓમાં અગત્યના રાસાયણિક ઘટકોના સ્રાવ કરનાર પેશી અથવા અંગો. દાખલા તરીકે ત્વચા પર આવેલી કેટલીક ગ્રંથિઓ ત્વચાને ભીની રાખવામાં મદદરૂપ નીવડે છે. પચનાંગો સાથે સંકળાયેલી ગ્રંથિઓ ખોરાકના પાચનમાં અગત્યનો ભાગ ભજવે છે. સસ્તનોમાં આવેલી સ્તનગ્રંથિઓ સંતાનોને પોષક દ્રવ્ય પૂરું પાડે છે. અંત:સ્રાવો શરીરમાં…
વધુ વાંચો >ગ્રાઇસેન
ગ્રાઇસેન : મોટે ભાગે અબરખ, ક્વાર્ટઝ અને ક્યારેક ટોપાઝ (પોખરાજ) સહિતનાં ખનીજોના બંધારણવાળો એક પ્રકારનો ખડક. ગ્રૅનાઇટ કે ગ્રૅનાઇટ જેવા ખડકો ઉપર ફ્લૉરિન-સમૃદ્ધ ઉષ્ણબાષ્પ ખનીજ-પ્રક્રિયા થતાં, તેમાં રહેલું ઑર્થોક્લેઝ ફેલ્સ્પાર K2O · Al2O3 · 6SiO2 પરિવર્તિત થતું જઈ જલયુક્ત બંધારણવાળા અબરખમાં ફેરવાય છે. આ અબરખ મોટે ભાગે તો મસ્કોવાઇટ હોય…
વધુ વાંચો >ગ્રાઇસેની ભવન :
ગ્રાઇસેની ભવન : જુઓ : (1) ગ્રાઇસેની, (2) ઉષ્ણ બાષ્પ ખનીજ પ્રક્રિયા.
વધુ વાંચો >ગ્રાઉન્ડ વૉટર રીસોર્સીઝ ડેવલપમેન્ટ કૉર્પોરેશન
ગ્રાઉન્ડ વૉટર રીસોર્સીઝ ડેવલપમેન્ટ કૉર્પોરેશન : જુઓ ગુજરાત જળસંપત્તિ વિકાસ નિગમ.
વધુ વાંચો >ગ્રાનીટ, રૅગનર
ગ્રાનીટ, રૅગનર (જ. 30 ઑક્ટોબર 1900, હેલ્સિન્કી, ફિનલૅન્ડ; અ. 12 માર્ચ 1991, સ્ટૉકહોમ, સ્વિડન) : એચ. કે. હાર્ટલાઇન તથા જી. વૉલ્ડ સાથે ર્દષ્ટિ માટેની શરીરશાસ્ત્રીય અને રાસાયણિક પ્રવિધિઓના સંશોધન માટે 1967ના નોબેલ પુરસ્કાર વિજેતા. તેઓ 1927માં હેલ્સિન્કી યુનિવર્સિટીના સ્વીડિશ નૉર્મલ લાયસિયમ દ્વારા સ્નાતક થયા. ત્યાં 1929થી 1937 સુધી શિક્ષણકાર્ય કર્યું.…
વધુ વાંચો >ગ્રાન્ટ, યુલિસીઝ
ગ્રાન્ટ, યુલિસીઝ (જ. 27 એપ્રિલ 1822, પ્લેઝન્ટ પૉઇન્ટ, ઓહાયો; અ. 23 જુલાઈ 1885, માઉન્ટ મૅક્રીગૉર [Mckregor] ન્યૂયૉર્ક, યુ.એસ.) : ઓગણીસમી સદીના ઉત્તરાર્ધના અમેરિકાના પ્રસિદ્ધ સેનાપતિ અને યુ.એસ.ના અઢારમા પ્રમુખ (1868–1876). પિતા જેસે ગ્રાન્ટ ચામડાં કમાવવાનો વ્યવસાય કરતા હતા. માતા હાના સિમ્પસન મહેનતુ, પવિત્ર અને સાહસિક સ્ત્રી હતી. યુલિસીઝને પિતાના ધંધામાં…
વધુ વાંચો >ગ્રાફ, રેઇનિયર ડે
ગ્રાફ, રેઇનિયર ડે (જ. 30 જુલાઈ 1641, શૂનહોવન; અ. 17 ઑગસ્ટ 1673, ડેલ્ફ્ટ) : ફૉલિકલના શોધક ડચ વિજ્ઞાની. સસ્તનોના અંડકોષની ફરતે ગ્રાફિયન ફૉલિકલ પેશીનો વિકાસ થાય છે. અંડકોષ અને આ ફૉલિકલમાંથી ઍસ્ટ્રોજન અંત:સ્રાવ ઝરે છે. આ ફૉલિકલની શોધ સૌપ્રથમ ગ્રાફે કરેલી. ઉપરાંત સ્વાદુપિંડ અને પ્રજનનતંત્રનો પણ તેમણે ઊંડો અભ્યાસ કર્યો…
વધુ વાંચો >ગ્રાફ, સ્ટેફી
ગ્રાફ, સ્ટેફી (જ. 14 જૂન 1969, બ્રુહ, જર્મની) : ટેનિસ રમતની 1994માં વિશ્વક્રમાંક–1ની (top-seeded) જર્મન મૂળની ખેલાડી. આખું નામ સ્ટેફી પીટર ગ્રાફ. પિતા પીટર ગ્રાફ તથા માતા હેઇડી તરફથી તેને ટેનિસની રમત રમવા પ્રત્યે નાનપણથી પ્રેરણા મળી હતી. 5 ફૂટ 9 ઇંચની ઊંચાઈ ધરાવતી સ્ટેફીએ અમેરિકામાં ટેનિસના કાશી ગણાતા ફ્લૉરિડા…
વધુ વાંચો >ગ્રાફિક કણરચના
ગ્રાફિક કણરચના : ક્વાર્ટ્ઝ અને ફૅલ્સ્પારની વ્યવસ્થિત આંતરવિકાસ ગૂંથણીમાંથી ઉદભવતી કણરચના. આ પ્રકારની કણરચના મહદ્અંશે ગ્રૅનાઇટ બંધારણવાળા ખડકોમાં જોવા મળે છે. બે ખનીજોનું જ્યારે એકીસાથે સ્ફટિકીકરણ થાય છે ત્યારે આ પ્રકારનું માળખું ગોઠવાય છે. આવી કણરચનાવાળા માળખામાં ફૅલ્સ્પારની પશ્ચાદભૂમાં ફૅલ્સ્પારની લગોલગ ક્વાર્ટ્ઝના વીક્ષાકાર સ્ફટિકો ગોઠવાયેલા જોવા મળે છે. આ બે…
વધુ વાંચો >ગ્રાફિક ગ્રૅનાઇટ
ગ્રાફિક ગ્રૅનાઇટ : જુઓ. ગ્રાફિક કણરચના.
વધુ વાંચો >