૬(૧).૧૧

ખંડ (continent) : વિશાળ ભૂમિસમૂહ. પૃથ્વીની ર્દશ્યમાન સપાટી ભૂમિસમૂહ અને જલસમૂહ જેવા બે વિભાગમાં વહેંચાઈ ગયેલી છે. ભૂમિસમૂહો પૃથ્વીની કુલ સપાટીનો 1⁄3 ભાગ રોકે છે, જે મોટે ભાગે જુદા જુદા જલસમૂહોને કારણે એકબીજાથી અલગ પડે છે. ભૂમિસમૂહો ખંડો અને જલસમૂહો સમુદ્ર કે મહાસાગર તરીકે ઓળખાય છે. મુખ્ય ખંડો એશિયા, યુરોપ,…

ખંડજન્ય નિક્ષેપો : દરિયાઈ નિક્ષેપોનો પ્રકાર. તે નદી અને દરિયાકિનારાના ઘસારાને કારણે જમીનવિસ્તારમાંથી પ્રાપ્ત થયેલાં દ્રવ્યોનો બનેલો હોય છે. ભૂમિ નજીકના સમુદ્રતળના વિસ્તારો, જેવા કે ખંડીય છાજલી અને ખંડીય ઢોળાવના વિસ્તારોમાં પ્રાણી અને વનસ્પતિના અસ્તિત્વ માટેના સંજોગો અનુકૂળ હોય છે. તેથી પ્રાણી-વનસ્પતિ-અવશેષો ખંડજન્ય નિક્ષેપો સાથે મળે છે. વ્રિજવિહારી દીનાનાથ દવે

ખંડનિર્માણ ભૂસંચલન (epeirogenic movements) : ભૂસંચલનની ક્રિયાથી ખંડીય ભૂમિભાગ બનવાની ઘટના. ભૂસંચલન અને જ્વાળામુખીની પ્રક્રિયા થવા માટે પોપડાની અંદર ઊંડાઈએ ઉત્પન્ન થતાં વિરૂપક બળોને કારણભૂત ગણાવેલાં છે. આ પ્રકારની ક્રિયાઓ પૃથ્વીની સપાટીના ભૂમિભાગોનું ઉત્થાન દ્વારા નિર્માણ કરવામાં મોટો ભાગ ભજવે છે, જેને પરિણામે ખંડીય વિસ્તારોને સમુદ્રસપાટી સુધી ઘસાઈ જતાં અટકાવવામાં…