૬(૧).૦૩
ક્રૉંક્વિસ્ટ આર્થરથી ક્લૉરોફિલ
ક્રૉંક્વિસ્ટ, આર્થર
ક્રૉંક્વિસ્ટ, આર્થર (Cronquist Arthur) (જ. 19 માર્ચ 1919, સાન જોસ, કૅલિફૉર્નિયા; અ. 22 માર્ચ 1992, ઉટાહ) : વિખ્યાત અમેરિકન વર્ગીકરણશાસ્ત્રી. તેમણે ઉટાહ વિશ્વવિદ્યાલયમાંથી સ્નાતક અને અનુસ્નાતક ઉપાધિઓ મેળવી. વનસ્પતિઓની ઓળખ, ચાવીઓ અને આંતરસંબંધો વિશે કોલંબિયા વિશ્વવિદ્યાલયમાં પીએચ.ડી.ની ઉપાધિ મેળવીને ત્યાં જ પ્રાધ્યાપક તરીકે જોડાયા. વનસ્પતિના બાહ્ય આકારના અભ્યાસ અને સતેજ…
વધુ વાંચો >ક્લચ
ક્લચ : સાધનસામગ્રી(equipment)ના ચાલક (drive) શાફ્ટનું સંયોજન (connection) અને વિયોજન (disconnection) કરવા માટે વપરાતા યંત્રભાગ (machine element). જો બંને સંયોજિત શાફ્ટની ગતિ અટકાવવામાં આવે અથવા બંને શાફ્ટ સાપેક્ષ રીતે ધીમે ગતિ કરતા હોય તો ર્દઢ (positive) પ્રકારની યાંત્રિક ક્લચ વાપરવામાં આવે છે. જો પ્રારંભિક સ્થિર શાફ્ટને ગતિ કરતા શાફ્ટની મદદથી…
વધુ વાંચો >ક્લબ
ક્લબ : સમાન અભિરુચિ કે હિતસંબંધ ધરાવતા લોકો દ્વારા વિશિષ્ટ હેતુ સિદ્ધ કરવા માટે સ્થપાયેલ સંસ્થા કે મંડળ. સામાન્ય માન્યતા મુજબ આવાં મંડળોમાં આનંદપ્રમોદ, આહારવિહાર, રમતગમત જેવી પ્રવૃત્તિઓને જ પ્રાધાન્ય આપવામાં આવે છે; પરંતુ કેટલાંક મંડળોમાં જુદા જુદા વિષયોને લગતી ચર્ચાસભાઓ પણ આયોજિત કરવામાં આવે છે. કેટલાંક મંડળો સામાજિક સેવાનાં…
વધુ વાંચો >ક્લબ ઑવ્ રોમ
ક્લબ ઑવ્ રોમ : એપ્રિલ, 1968માં શરૂ કરવામાં આવેલું આંતરરાષ્ટ્રીય સ્વૈચ્છિક મંડળ. તેના સભ્યોમાં વૈજ્ઞાનિકો, આંતરરાષ્ટ્રીય ક્ષેત્રે કામ કરતા જાણીતા સનદી અમલદારો તથા ઔદ્યોગિક અને જાહેર ક્ષેત્રમાં કામ કરતા અગ્રણીઓનો સમાવેશ થયેલો છે. તેનું મુખ્ય કાર્યાલય જિનીવામાં રાખવામાં આવ્યું છે, પરંતુ તેના મુખ્ય પ્રણેતા ડૉ. ઓરેલિયો પેસી ઇટાલીના હોવાથી તેને…
વધુ વાંચો >ક્લર્ક, એફ. ડબ્લ્યૂ. દ
ક્લર્ક, એફ. ડબ્લ્યૂ. દ (જ. 18 માર્ચ 1936, જોહાનિસબર્ગ, દક્ષિણ આફ્રિકા; અ. 11 નવેમ્બર 2021 કેપટાઉન, રીપબ્લીક ઑફ સાઉથ આફ્રિકા) : 1993નો શાંતિનો નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર દક્ષિણ આફ્રિકાના પ્રમુખ (1989-94) અને વડાપ્રધાન. આ પુરસ્કાર તેમને તે જ દેશના હબસી નેતા નેલ્સન મન્ડેલાની સાથે સંયુક્ત રીતે એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો. ક્લર્કની…
વધુ વાંચો >ક્લાઇન, ફિલિક્સ
ક્લાઇન, ફિલિક્સ (જ. 25 નવેમ્બર 1849, ડુસલડૉર્ફ, જર્મની; અ. 22 જૂન 1925, ગોટિન્જન, જર્મની) : પ્રસિદ્ધ જર્મન ગણિતશાસ્ત્રી. સમૂહ રૂપાંતરણ (group transformation) નીચે જેના ગુણધર્મો નિશ્ચલ (invariant) રહે છે એવા અવકાશનો તેમણે ઊંડાણપૂર્વક અભ્યાસ કર્યો હતો. તે અભ્યાસ ઍરલૅંગર પ્રોગ્રામ તરીકે ઓળખાય છે. ઍરલગન યુનિવર્સિટીમાં પ્રોફેસર તરીકે જોડાયા પછીનું તેમનું…
વધુ વાંચો >ક્લાઇન ફ્રાન્ઝ
ક્લાઇન, ફ્રાન્ઝ (જ. 23 મે 1910, પેન્સિલવેનિયા; અ. 13 મે 1962, ન્યૂયૉર્ક) : અમેરિકાના આધુનિક જીવનનું આલેખન કરનાર આધુનિક અમેરિકન ચિત્રકાર. અમેરિકન નગરોમાં જિવાતા માનવજીવનનું, જાહેર રસ્તાઓ પરની ગતિવિધિ અને અમેરિકન સાંસ્કૃતિક જીવનનું પ્રતિબિંબ તેમનાં ચિત્રોમાં મળે છે. રશિયન સંગીતકાર સ્ટ્રાવિન્સ્કીના બૅલે ‘પેત્રુશ્કા’માં મુખ્ય નર્તક નિજિન્સ્કીને આલેખતું તેમનું ચિત્ર ‘નિજિન્સ્કી…
વધુ વાંચો >ક્લાઇવ, રૉબર્ટ
ક્લાઇવ, રૉબર્ટ (જ. 29 સપ્ટેમ્બર 1725, સ્ટિચી, ડ્રાયટન, શ્રોપશાયર; અ. 22 નવેમ્બર 1774, લંડન) : ભારતમાં બ્રિટિશ રાજ્યનો પાયો નાખનાર કુશળ સેનાપતિ અને વહીવટકાર. તે ગામડાના જમીનદારના સૌથી મોટા પુત્ર હતા. તે તોફાની અને અલ્પશિક્ષિત હતા. 1743માં અઢાર વર્ષની વયે ઈસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીની મદ્રાસ(ચેન્નાઈ)ની કોઠીમાં કારકુન તરીકે જોડાયા. કારકુનીના કામથી…
વધુ વાંચો >ક્લાઇસ્ટ, હાઇન્રિખ વૉન
ક્લાઇસ્ટ, હાઇન્રિખ વૉન (Kleist Heinrich Von) (જ. 18 ઑક્ટોબર 1777, ફ્રૅન્કફર્ટ એન ડર ઑર્ડર, પ્રુશિયા; અ. 21 નવેમ્બર 1811, વાનસી, બર્લિન પાસે) : ઓગણીસમી સદીના મહાન જર્મન નાટ્યકાર. ફ્રાન્સ તથા જર્મનીના વાસ્તવવાદી, રાષ્ટ્રવાદી, અભિવ્યક્તિવાદી તથા અસ્તિત્વવાદી વિચારધારાના કવિઓએ તેમને પોતાના પ્રેરણાપુરુષ માન્યા. આ કવિને કોઈ દૈવી પ્રતિભાના પરિણામે આધુનિક જીવન…
વધુ વાંચો >ક્લાઉઝિયસ, રૂડૉલ્ફ જુલિયસ ઇમૅન્યુઅલ
ક્લાઉઝિયસ, રૂડૉલ્ફ જુલિયસ ઇમૅન્યુઅલ (જ. 2 જાન્યુઆરી 1822, પોલેન્ડ; અ. 24 ઑગસ્ટ 1888, બોન, જર્મની) : ઉષ્માગતિશાસ્ત્ર(thermo-dynamics)ના સર્જક તરીકે ખ્યાતિ મેળવનાર ભૌતિકશાસ્ત્રી. હૉલ યુનિવર્સિટીમાંથી પીએચ.ડી.ની ઉપાધિ મેળવીને, 1850માં ઉષ્માના સિદ્ધાંત ઉપર એક વિસ્તૃત સંશોધનલેખ પ્રસિદ્ધ કર્યો, તેમાં તત્કાલીન બહોળી સ્વીકૃતિ પામેલ ઉષ્માના કૅલરિક સિદ્ધાંત (caloric theory of heat) અનુસાર વિશ્વમાં…
વધુ વાંચો >ક્લોઝલી વૉચ્ડ ધ ટ્રેન
ક્લોઝલી વૉચ્ડ ધ ટ્રેન : સાઠના દાયકામાં આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તર પર મશહૂર બનેલું બહુચર્ચિત અને પુરસ્કૃત ચલચિત્ર. મૂળ ચિત્રાંકન ચેક ભાષામાં. અંગ્રેજીમાં 1965માં લોડેનિસ રેલવેમથક પર તે ઉતારવામાં આવ્યું. દિગ્દર્શક જિરી મૅન્ઝલ. અવધિ 89 મિનિટ. 1963માં ચેક સાહિત્યમાં ‘પર્લ્સ ઑવ્ ધ ડીપ’ નામના લઘુકથાઓના સંગ્રહમાંની પ્રથમ કૃતિ ‘ક્લોઝલી વૉચ્ડ ધ ટ્રેન’ના…
વધુ વાંચો >ક્લૉડ, આલ્બર્ટ
ક્લૉડ, આલ્બર્ટ (જ. 24 ઑગસ્ટ 1898, લેન્જિયર, બેલ્જિયમ; અ. 22 મે 1983, બ્રસેલ્સ) : સી. આર. ડેડુવે તથા જ્યૉર્જ એમિલ પેલેડે સાથે 1974ના શરીરક્રિયાશાસ્ત્ર અને તબીબી વિજ્ઞાનના નોબેલ પુરસ્કારના સહવિજેતા. તેમણે કોષની રચના અને કાર્યલક્ષી બંધારણ સંબંધિત સંશોધનો કર્યાં હતાં. આલ્બર્ટ ક્લૉડ કોષવિદ (cytologist) હતા અને તેમણે બેલ્જિયમની લેઇગી યુનિવર્સિટીમાં તબીબી…
વધુ વાંચો >ક્લૉડિયસ, આલ્બર્ટ
ક્લૉડિયસ, આલ્બર્ટ (જ. 1 ઑગસ્ટ ઈ. પૂ. 10, લિયોન્સ, ફ્રાન્સ; અ. 13 ઑક્ટોબર ઈ. સ. 41-54) : પ્રાચીન રોમના સમ્રાટ. તેમનું આખું નામ ટાઇબેરિયસ ક્લૉડિયસ ડ્રુસસ નીરો જર્મેનિક્સ હતું. તેમણે રોમન સામ્રાજ્યને ઉત્તર આફ્રિકા અને બ્રિટન સુધી વિસ્તાર્યું. સમ્રાટ બન્યા તે પૂર્વે તેઓ ઇતિહાસકાર હતા. તેમણે એટ્રુસ્કનોના ઇતિહાસ વિશે 20…
વધુ વાંચો >ક્લૉડિયસ, લેસ્લી
ક્લૉડિયસ, લેસ્લી (જ. 25 માર્ચ 1927, બિલાસપુર; અ. 20 ડિસેમ્બર 2012, કોલકાતા) : સતત ચાર ઑલિમ્પિક સ્પર્ધામાં (1948-60) ભાગ લેનારા ભારતીય હૉકી ટીમના રાઇટ-હાફ ખેલાડી. આખું નામ લેસ્લી વોલ્ટર ક્લોડિયસ. બિલાસપુરની રેલવે સ્કૂલમાં જુનિયર કેમ્બ્રિજ સુધી અભ્યાસ. 1946માં 19 વર્ષની વયે બી. એન. રેલવેની હૉકી ટીમના સેન્ટર-હાફ ખેલાડી ઈજાગ્રસ્ત થતાં…
વધુ વાંચો >ક્લોદ, લ જુને
ક્લોદ, લ જુને (Claude, Le Jeune) (જ. આશરે 1527, ફ્રાંસ; અ. 26 સપ્ટેમ્બર આશરે 1600, ફ્રાંસ) : સોળમી સદીના ફ્રાંસના સૌથી વધુ મહત્ત્વના સંગીતકાર અને સ્વરનિયોજક. એમણે લખેલાં સૂરાવલિઓનાં પુસ્તકો ‘બુક્સ ઑવ્ ટ્યૂન્સ’ બીજી એક સદી સુધી ફ્રેંચ સંગીતકારો અને સ્વરનિયોજકોના પ્રેરણાસ્રોત બની રહ્યાં. મોટા ભાગનાં આ પુસ્તકો કાળગ્રસ્ત થયાં…
વધુ વાંચો >ક્લોદલ, પૉલ
ક્લોદલ, પૉલ (જ. 6 ઑગસ્ટ 1868, વિલેનાવ-સુર-ફેરે-એન-વાર્દેનોઇ, ફ્રાન્સ; અ. 23 ફેબ્રુઆરી 1955, પૅરિસ) : પ્રતિભાશાળી ફ્રેંચ કવિ, નાટ્યકાર અને નિબંધકાર. તેમનું મૂળ નામ લૂઈ-ચાર્લ્સ-મેરી હતું. પૅરિસની નજીક એઇસ્ને નગરના એક સંપન્ન પરિવારમાં જન્મ. સાહિત્ય-સંસ્કારના કૌટુંબિક વાતાવરણને કારણે ક્લોદલની સાહિત્યરુચિ બાળવયથી જ ઘડાતી આવી. અઢારની વયે રબોની કવિતાની ગાઢ અસર નીચે…
વધુ વાંચો >ક્લૉદિયોં
ક્લૉદિયોં (Clodion) (જ. 20 ડિસેમ્બર 1738, નેન્સી, ફ્રાન્સ; અ. 29 માર્ચ 1814, પૅરિસ, ફ્રાંસ) : રોકોકો શૈલીના અગ્રણી ફ્રેન્ચ શિલ્પી. મૂળ નામ ક્લૉદ મિશે. 1775માં ફ્રેન્ચ શિલ્પી લામ્બે-સિગિસ્બે (Lamberl-Sigisbert) હેઠળ ક્લૉદિયોંએ શિલ્પકલા શીખવી શરૂ કરેલી. લામ્બે-સિગિસ્બેના અવસાન પછી પ્રસિદ્ધ ફ્રેન્ચ શિલ્પી જે. બી. પિગાલેના તેઓ શિષ્ય બન્યા. 1759માં ક્લૉદિયોંને શિલ્પસર્જન…
વધુ વાંચો >ક્લોન
ક્લોન : એકલ પૂર્વજમાંથી અલિંગી પ્રજનન દ્વારા ઉત્પન્ન અને એકસરખાં જનીનો ધરાવતા સજીવોનો સમૂહ. જો પ્રજનક(parent) વિશિષ્ટ પર્યાવરણમાં સારી રીતે વિકાસ પામેલો હોય તો તેનાં ક્લોન સંતાનો પણ તેવા પર્યાવરણમાં સ્થિર અને લાભકારી જીવન પસાર કરતાં હોય છે; પરંતુ પર્યાવરણ બદલાતાં, અલિંગી પ્રજનનને લીધે આવાં સંતાનોનાં જનીનોમાં કોઈ પણ જાતના…
વધુ વાંચો >ક્લૉનિડીન
ક્લૉનિડીન : લોહીનું દબાણ ઘટાડતું એક ઔષધ. ક્લૉનિડીન α2-એડ્રિનર્જિક પ્રકારના અનુકંપી સ્વીકારકો(sympathetic receptors)નું વિશિષ્ટ રીતે (selectively) ઉત્તેજન કરે છે. તે દ્વારા તે લોહીનું દબાણ ઘટાડે છે, ઘેન લાવે છે તથા હૃદયના ધબકારા ધીમા કરે છે. જો નસ વાટે તે અપાય તો સૌપ્રથમ લોહીનું દબાણ વધે છે અને ત્યાર પછી તે…
વધુ વાંચો >ક્લૉપસ્ટૉક, ફ્રેડરિક
ક્લૉપસ્ટૉક, ફ્રેડરિક (જ. 2 જુલાઈ 1724, ક્વેદ્લિંગબર્ગ, સૅક્સની, અ. 14 માર્ચ 1803, હેમ્બર્ગ) : પ્રથમ અર્વાચીન જર્મન કવિ. જર્મન સાહિત્યના નવવિધાનકાળને સમૃદ્ધ કરવામાં તેમણે મોટો ફાળો આપ્યો છે. શ્લેગલ, શીલર, લેસિંગ, ગટે આદિ કવિજનો સામે ક્લૉપસ્ટૉકે તૈયાર કરેલી અર્વાચીન ઊર્મિકવિતાની એક ભૂમિકા હતી. મિલ્ટનની સીધી અસર નીચે આ ક્લૉપસ્ટૉકે ઈશુની…
વધુ વાંચો >