૫.૧૨
કૅન્ટરબરી ટેલ્સથી કૅન્યૂટ
કૅન્ટરબરી ટેલ્સ
કૅન્ટરબરી ટેલ્સ : આંગ્લકવિ જફ્રી ચૉસર(આશરે 1343થી 1400)ની સુપ્રસિદ્ધ કૃતિ. તે 1387 પછી લખાઈ હોવાનું મનાય છે. ‘ડિકૅમરન’ જેવી આ પ્રકારની (કાવ્યકથાસંગ્રહ જેવી) અન્ય કૃતિઓ કરતાં આની વિશેષતા એ છે કે એમાં વાર્તાના કથકોનું પુષ્કળ વૈવિધ્ય છે એટલું જ નહિ, એ કથકોના વર્ણનમાં પૂરેપૂરી ચિત્રાત્મક અને રસપ્રદ વાસ્તવિકતા આલેખાઈ છે;…
વધુ વાંચો >કૅન્ટરબરી મેદાન
કૅન્ટરબરી મેદાન : દક્ષિણ ગોળાર્ધમાં પૅસિફિક મહાસાગરના જળવિસ્તારમાં ન્યૂઝીલૅન્ડના સાઉથ આઇલૅન્ડની મધ્યપૂર્વમાંની નીચાણવાળી ભૂમિમાં આવેલું 17,280 ચોકિમી. વિસ્તાર ધરાવતું મેદાન. તે 44° 00′ દ. અ. અને 171° 45′ પૂ. રે.ની આજુબાજુ પથરાયેલું છે. આ વિસ્તારમાં મુખ્યત્વે ત્રણ નદીઓ આવેલી છે. રાન્ગીટાશ, રકાઇયા તથા વાઇમાકરિરી. આ નદીઓનો વહનમાર્ગ પૂર્વથી દક્ષિણ તરફનો…
વધુ વાંચો >કેન્ટ રૉકવેલ
કેન્ટ, રૉકવેલ (જ. 21 જૂન 1882, ટૅરી ટાઉન હાઇટ્સ, ન્યૂયૉર્ક, અમેરિકા; અ. 13 માર્ચ 1971, પ્લૅટ્સ્બર્ગ, ન્યૂયૉર્ક, અમેરિકા) : અમેરિકાની પ્રકૃતિનું અને લોકજીવનનું આલેખન કરનાર અમેરિકન ચિત્રકાર. એમના આલેખનની સુંદરતા અને નાટ્યાત્મકતાને કારણે તેઓ અમેરિકાના વીસમી સદીના સૌથી વધુ લોકપ્રિય ચિત્રકારોમાં સ્થાન પામ્યા. ન્યૂયૉર્ક નગરની કૉલમ્બિયા યુનિવર્સિટી ખાતે કેન્ટે સ્થાપત્યનો…
વધુ વાંચો >કેન્ટુકી
કેન્ટુકી : પૂર્વ યુ.એસ.ના મધ્ય ભાગમાં 37° 30′ ઉ. અ. અને 85° 15′ પ. રે.ની આજુબાજુ આવેલું રાજ્ય. તે રેડ ઇન્ડિયનોની શિકારભૂમિ તરીકે ઓળખાતું, પ્રેરીનું ટૂંકા ઘાસનું મેદાન ધરાવે છે. વ્યુત્પત્તિની ર્દષ્ટિએ કેન્ટુકીનો અર્થ છે ‘આવતીકાલની ભૂમિ’. આ રાજ્યનું પર્યાયીનામ (nick name) ‘બ્લૂગ્રાસ સ્ટેટ’ (Bluegrass state) છે. તેની ઉત્તરે ઇલિનૉય…
વધુ વાંચો >કૅન્ટેબ્રિયન પર્વતો
કૅન્ટેબ્રિયન પર્વતો : સ્પેનના ઉત્તર કિનારે કૉર્ડિલેરા કૅન્ટાબ્રિકાના નામે ઓળખાતી આશરે 300 કિમી. લાંબી પર્વતમાળા. આ હારમાળા 43° 00′ ઉ. અ. અને 5° 00′ પ. રે.ની આજુબાજુ વિસ્તરેલી છે. અહીંનાં ગીચ જંગલોમાં બીચ અને સમુદ્રકિનારે થતાં પાઇન વૃક્ષોનું પ્રમાણ વધુ છે. પૂર્વના વિસ્તારમાં પાસે ચૂનાખડકો આવેલા છે. આ પર્વતોમાં પેકોસ-દ-યુરોપા…
વધુ વાંચો >કૅન્ટૉન (ગુઆંગઝોઉ)
કૅન્ટૉન (ગુઆંગઝોઉ) : દક્ષિણ ચીનનું સૌથી મોટું શહેર. તે ચુ-ચિયાંગ નદીના મુખત્રિકોણ પ્રદેશ ઉપર સમુદ્રથી લગભગ 144 કિમી. અંદર નદીનાળ પર આવેલું બંદર પણ છે. ભૌગોલિક સ્થાન : 23° 06′ ઉ. અ. અને 113° 16′ પૂ. રે. કૅન્ટૉનની આબોહવા ઉનાળામાં ગરમ અને ભેજવાળી હોય છે. તેનું તાપમાન 38° સે. અને…
વધુ વાંચો >કેન્ટૉન સ્ટૅન
કેન્ટૉન, સ્ટૅન (જ. 19 ફેબ્રુઆરી 1912, વિચિટા, કૅન્સાસ, અમેરિકા; અ. 25 ઑગસ્ટ 1979, લૉસ ઍન્જલસ, કૅલિફૉર્નિયા, અમેરિકા) : અગ્રણી જાઝ સંગીતનિયોજક અને પિયાનિસ્ટ. તરુણાવસ્થામાં જાઝ સંગીતકારો અર્લ હાઇન્સ, ક્લોદ થૉર્નહિલ અને બેની કાર્ટરથી પ્રભાવિત કેન્ટૉને એ જ વર્ષોમાં પિયાનોવાદન અને જાઝ-સંગીત-નિયોજક તરીકે સંગીત લખવું શરૂ કર્યું. 1940માં તેમણે પોતાનું અલગ…
વધુ વાંચો >કૅન્ટૉર જ્યૉર્જ
કૅન્ટૉર, જ્યૉર્જ (જ. 3 માર્ચ 1845, સેન્ટ પીટર્સબર્ગ, રશિયા; અ. 6 જાન્યુઆરી 1918, હાલ જર્મની) : જર્મન ગણિતશાસ્ત્રી. પંદર વર્ષના થયા તે પહેલાં જ ગણિતમાં તેમનું બુદ્ધિચાતુર્ય ખીલી ઊઠ્યું. કૅન્ટૉરના પિતા તેમને ઇજનેર બનાવવા ઇચ્છતા હતા, પરંતુ તેમને સમજાવી તે 1863માં બર્લિન યુનિવર્સિટીમાં જોડાયા અને ભૌતિકશાસ્ત્ર, ફિલસૂફીઅને ગણિતશાસ્ત્રમાં વિશેષજ્ઞતા (specialisation)…
વધુ વાંચો >કૅન્ટોરૉવિચ, લિયૉનિદ (Leonid Kantorovich)
કૅન્ટોરૉવિચ, લિયૉનિદ (Leonid Kantorovich) (જ. 19 જાન્યુઆરી 1912, સેન્ટ પીટર્સબર્ગ, રશિયા; અ. 7 એપ્રિલ 1986, રશિયા, સોવિયેત યુનિયન) : સોવિયેત સંઘના વિખ્યાત ગણિતજ્ઞ તથા 1975ના અર્થશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પુરસ્કારના સહવિજેતા. તેમનું સમગ્ર શિક્ષણ લેનિનગ્રાદમાં થયેલું, જ્યાંની યુનિવર્સિટીમાંથી અઢાર વર્ષની નાની વયે તેમણે 1930માં ગણિતશાસ્ત્રની અનુસ્નાતકની પદવી પ્રાપ્ત કરી હતી. પછી…
વધુ વાંચો >કેન્ડલ એડવર્ડ
કેન્ડલ, એડવર્ડ (જ. 8 માર્ચ 1886, સાઉથ નોવૉક, યુ.એસ.; અ. 4 મે 1972, પ્રિન્સ્ટન, ન્યૂ જર્સી) : ફિઝિયોલૉજી અને મેડિસિન શાખામાં નોબેલ પારિતોષિક(1950)વિજેતા વિજ્ઞાની. તેમના સહવિજેતા હેન્ચ અને ટેડિયસ રિકસ્ટેન (સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ) હતા. કોલંબિયા યુનિવર્સિટીના સ્નાતક થયા પછી તે 1910માં પીએચ.ડી. થઈને મેયો ફાઉન્ડેશનમાં જોડાયા હતા, ત્યાંથી તે બાયોકેમિસ્ટ્રી વિભાગના અધ્યક્ષ…
વધુ વાંચો >કેન્દ્રીય શિરાદાબ
કેન્દ્રીય શિરાદાબ (central venous pressure) : હૃદયના જમણા ઉપલા ખંડ (કર્ણક, atrium) અથવા તેમાં લોહી લાવતી વાલ્વ વગરની ઉપલી કે નીચલી મહાશિરાઓ(venae cavae)માંના લોહીનું દબાણ. શિરાની દીવાલની સજ્જતા (tone) અને તેમાં રહેલા લોહીના કદને કારણે તેમાં દબાણ ઉત્પન્ન થાય છે. પાણીના બનેલા સાદા દાબમાપક (manometer) વડે તે માપી શકાય છે.…
વધુ વાંચો >કેન્દ્રીય સ્થાન સિદ્ધાંત
કેન્દ્રીય સ્થાન સિદ્ધાંત : તાર્તીયીક (tertiary) એટલે કે ઉચ્ચ પંક્તિની પ્રવૃત્તિઓના કેન્દ્ર તરીકે વિકાસ પામેલી શહેરી પદ્ધતિઓની સમજ આપતો સિદ્ધાંત. બવેરિયાના વતની અને જર્મન વિદ્વાન વૉલ્ટર ખ્રિસ્ટૅલરે નગરોની સંખ્યા, કદ અને વહેંચણીને નિયંત્રિત કરતા નિયમોના સંશોધન દરમિયાન 1933માં આ સિદ્ધાંત પ્રતિપાદિત કર્યો હતો. જે વસાહત કોઈ પ્રદેશ કે વિસ્તારની પ્રવૃત્તિઓના…
વધુ વાંચો >કેન્યા
કેન્યા : પૂર્વ આફ્રિકામાં હિંદી મહાસાગરના પશ્ચિમ કિનારે આવેલો આફ્રિકા ખંડનો સૌથી વધુ વિકસિત દેશ. તેનું નામ તે જ નામના પર્વત ઉપરથી પડ્યું છે. તે 4° ઉ.અ. અને 4° દ.અ. અને 34° અને 41° પૂ.રે. ઉપર આવેલો છે. કુલ ક્ષેત્રફળ 5,82,646 ચોકિમી. વિષુવવૃત્ત તેની મધ્યમાંથી પસાર થાય છે. તેના અગ્નિખૂણે…
વધુ વાંચો >કેન્યાટા જોમો
કેન્યાટા, જોમો (જ. 1897, નૈરોબી, કેન્યા; અ. 22 ઑગસ્ટ 1978, મૉમ્બાસા, કેન્યા) : કેન્યાના સ્વાતંત્ર્યસંગ્રામના અગ્રણી નેતા, સ્વાતંત્ર્યપ્રાપ્તિ પછી તેના પ્રથમ વડાપ્રધાન અને રાષ્ટ્રપ્રમુખ તથા સર્વ આફ્રિકાવાદના પ્રખર પુરસ્કર્તા. તેમનો જન્મ આફ્રિકાની કિકુયુ જાતિમાં થયો હતો. તે આ જ જાતિના કેન્દ્રીય મંડળ(Kikuyu Central Association)ના મહામંત્રી નિમાયા હતા (1928). પશ્ચિમના સામ્રાજ્યવાદના…
વધુ વાંચો >કેન્યા પર્વત
કેન્યા પર્વત : આફ્રિકાના સૌથી ઊંચા પર્વત કિલિમાન્જારો પછી બીજા ક્રમે (5,199 મી.) આવતો પૂર્વ આફ્રિકાના કેન્યા રાજ્યમાં નૈરોબીથી ઈશાન અને ઉત્તર દિશાએ 112 કિમી.ના અંતરે 0-10′ દ.અ. ઉપર આવેલો પર્વત. આ પર્વત સુપ્ત જ્વાળામુખી છે. તેનું મુખ ઘસાઈ ગયું છે. તેના ખડકો લાવા રસના બનેલા અગ્નિકૃત ખડકો છે. આ…
વધુ વાંચો >કૅન્યૂટ
કૅન્યૂટ (જ. 990, ડેનમાર્ક; અ. 12 નવેમ્બર 1035, શેફટ્સબરી, ઇંગ્લૅન્ડ) : ઇંગ્લૅન્ડ તથા ડેનમાર્કના રાજવી. 1014માં તેમના પિતા સ્વેન પહેલાનું મૃત્યુ થતાં તે ડેનમાર્ક અને ઇંગ્લૅન્ડના રાજવી બન્યા. કાયદા પળાવવામાં સખ્તાઈને કારણે તેમને ઇંગ્લૅન્ડ છોડીને ડેનમાર્ક નાસી જવું પડ્યું હતું. 1015માં ફરીથી ઇંગ્લૅન્ડ જીતીને ન્યાયથી ઉદારતાપૂર્વક રાજ્ય કર્યું તેથી તે…
વધુ વાંચો >