૫.૦૫
કુનૂરથી કુલકર્ણી દત્તાત્રેય ગુન્ડો
કુનૂર
કુનૂર : તામિલનાડુ રાજ્યમાં આવેલું હવાખાવાનું સ્થળ. તે 11° 21’ ઉ. અ. અને 76° 46’ પૂ. રે. પર આવેલું છે. નીલગિરિ પર્વતના ટાઇગર શિખર નજીક વસેલું આ સ્થળ વનરાજિથી આચ્છાદિત છે. તે સમુદ્ર સપાટીથી લગભગ 1830 મીટરની ઊંચાઈએ આવેલું છે. તેનાથી લગભગ અગિયાર કિમી. દૂર ઈશાનમાં સેંટ કેથેરિન જળધોધ આવેલો…
વધુ વાંચો >કુન્તક
કુન્તક (950-1050 આસપાસ) : કુન્તક, કુન્તલ કે કુન્તલક વગેરે અભિધાનોથી જાણીતા કાશ્મીરી વિદ્વાન. કાવ્યનો આત્મા વક્રોક્તિ છે એ સિદ્ધાન્તનું પ્રતિપાદન કરતાં તેમણે પોતાના ગ્રંથનું શીર્ષક ‘વક્રોક્તિજીવિત’ આપ્યું હોવાથી વક્રોક્તિજીવિતકાર તરીકે તે પ્રસિદ્ધ છે. 950 પહેલાં થયેલા રાજશેખરનો કુન્તકે ઉલ્લેખ કર્યો છે અને 1050 પછી થયેલા મહિમ ભટ્ટે કુન્તકનો નામોલ્લેખ કર્યો…
વધુ વાંચો >કુન્દેરા મિલાન
કુન્દેરા, મિલાન (જ. 1 એપ્રિલ 1929, બ્રૂનો, ચેકોસ્લોવૅકિયા; અ. 11 જુલાઈ 2023 પેરિસ, ફ્રાંસ) : ચેક નવલકથાકાર, ટૂંકી વાર્તાના લેખક, નાટ્યકાર અને કવિ. શિક્ષણ પ્રેગમાં. પોતે સામ્યવાદી વિચારધારામાં પરોવાયા હોવાં છતાં સામ્યવાદી શાસકોનું કટુ વિવરણ હાસ્યની પછવાડે તેમણે પ્રયોજ્યું છે. પિતા સંગીતકારોની મંડળીના જાણીતા પિયાનોવાદક અને નિર્દેશક હતા. ‘ક્લો વૅક્…
વધુ વાંચો >કુન્હીરામન્ કાનાઈ
કુન્હીરામન્, કાનાઈ (જ. 25 જુલાઈ 1937, કેરળ, ભારત-) : આધુનિક ભારતીય ચિત્રકાર. પ્રાચીન અને મધ્યયુગીન ભારતીય કલાની યક્ષ અને યક્ષીની આકૃતિઓને આધુનિક અભિગમથી કંડારવા માટે તેઓ જાણીતા છે. તેમણે ચેન્નાઈ ખાતેની ગવર્નમેન્ટ કૉલેજમાં કલાનો અભ્યાસ કર્યો. બ્રિટનની કૉમનવેલ્થ સ્કૉલરશિપ ઉપલબ્ધ થતાં તેમણે લંડનની સ્લેડ સ્કૂલ ઑવ્ આર્ટમાં શિલ્પકલાનો વધુ અભ્યાસ…
વધુ વાંચો >કુપરિન ઍલેક્ઝાન્ડર ઇવાનોવિચ
કુપરિન, ઍલેક્ઝાન્ડર ઇવાનોવિચ (જ. 7 સપ્ટેમ્બર 1870, નરોવખાત; અ. 25 ઑગસ્ટ 1938, લેનિનગ્રાડ) : રશિયન નવલકથાકાર અને ટૂંકી વાર્તાઓના લેખક. કુપરિનના પિતા સરકારી નોકર, માતા ઉચ્ચ તાર્તાર કુટુંબમાંથી આવેલાં. પ્રથમ કેડેટ અને ત્યારપછી મિલિટરી શાળામાં રહ્યા પછી કુપરિન લશ્કરી અધિકારી બનેલ. 1894માં લશ્કરમાંથી મરજિયાત નિવૃત્તિ લીધી અને ત્યારપછી કારકુન તરીકે,…
વધુ વાંચો >કુપવારા
કુપવારા (Kupwara) : જમ્મુ-કાશ્મીર કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશનો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 34° 20′ ઉ. અ. અને 74° 20′ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો 2,379 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે મુઝફફરાબાદ, પૂર્વમાં બારામુલા, દક્ષિણે અને પશ્ચિમે મુઝફફરાબાદ જિલ્લા આવેલા છે. જિલ્લામથક કુપવારા શ્રીનગરથી વાયવ્યમાં આશરે…
વધુ વાંચો >કુપ્કા ફ્રૅન્ટિસૅક
કુપ્કા, ફ્રૅન્ટિસૅક (જ. 23 સપ્ટેમ્બર 1871, ઓપો નો (opocono), બોહેમિયા (ચેક રિપબ્લિક); અ. 24 જૂન 1957, પુત્યા (Puteaux), ફ્રાંસ) : અમૂર્ત ચિત્રણાનો પ્રારંભ કરનાર પ્રણેતાઓમાંનો એક. અમૂર્ત ચિત્રણાનો પ્રસાર કરવામાં પણ તેનો ફાળો અગત્યનો છે. પ્રાગ (Prague) અને વિયેના ખાતેની કલાશાળાઓમાં અભ્યાસ કર્યા પછી કુપ્કાએ પૅરિસની ખ્યાતનામ કલાશાળા એકૉલે દ…
વધુ વાંચો >કુફૂ(ખુફુ)નો પિરામિડ
કુફૂ(ખુફુ)નો પિરામિડ : ઇજિપ્તના ચોથા રાજવંશના ફારોહ કુફૂએ ઈ.પૂ.ના ઓગણત્રીસમા સૈકામાં ગિઝેહમાં બાંધેલો રાક્ષસી કદનો પિરામિડ. તે આશરે 160 મીટર ઊંચો છે. તેર એકરમાં પથરાયેલા આ પિરામિડના પાયાની પ્રત્યેક બાજુ અઢીસો મીટર લાંબી છે તથા અઢી ટનનો એક એવા વીસ લાખથી વધારે પથ્થરો તેમાં વપરાયા છે અને તેને બાંધતાં સવાલાખ…
વધુ વાંચો >કુબેર
કુબેર : ધનાધ્યક્ષ અને યક્ષ-રાક્ષસ ગુહ્યકોના અધિપતિ. ઉત્તર દિશાના લોકપાલ. એનું એક નામ સોમ છે તેથી ઉત્તર દિશા સૌમ્યા કહેવાય છે. વિશ્રવા ઋષિ અને માતા ઇલવિલાના પુત્ર છે, તેથી વૈશ્રવણ અને ઐલવિલ નામોથી ઓળખાય છે. તેની પત્નીનું નામ ભદ્રા. શરીર અત્યંત બેડોળ. ત્રણ ચરણ, આઠ દાંત સાથે જન્મેલ. ડાબી આંખ…
વધુ વાંચો >કુબો
કુબો : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા લેમિયેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Leucas માજપોતદૂહે (Roxb. ex Roth) Spr (દ્રોણયુદ્ધ; ગુ. ડોશીનો કુબો; અં tumboan) છે. આ પ્રજાતિની 11 જાતો ગુજરાતમાં મળે છે. તેઓ તેમાં રોમયુક્ત ચતુષ્કોણીય પ્રકાંડમાંથી સુગંધી બાષ્પશીલ તેલ મળે છે. તેનાં સફેદ પુષ્પો ઑક્ટોબરથી નવેમ્બરમાં ગાઢ સમૂહમાં ગોઠવાયેલાં…
વધુ વાંચો >કુબ્રિક સ્ટેન્લી
કુબ્રિક, સ્ટેન્લી (જ. 26 જુલાઈ 1928, ન્યૂયૉર્ક; અ. 7 માર્ચ 1999, ચાઇલ્ડવીકબરી, ઇગ્લૅન્ડ) : અમેરિકન ફિલ્મસર્જક. શરૂઆતનું શિક્ષણ ન્યૂયૉર્ક શહેરની જાહેર શાળામાં લીધું. 1945માં ન્યૂયૉર્ક યુનિવર્સિટીની સિટી કૉલેજમાં સાંજના વર્ગોમાં ઉચ્ચ શિક્ષણ મેળવ્યું. પ્રથમ લગ્ન 1947માં તોબા મેટ્ઝ સાથે જેનો 1952માં અંત આવ્યો. 1952માં રુથ સોલોત્કા નામની નર્તકી સાથે લગ્ન…
વધુ વાંચો >કુબલાઈખાન
કુબલાઈખાન (જ. 23 સપ્ટેમ્બર 1215, મુધલ એમ્પાયર; અ. 18 ફેબ્રુઆરી 1294, ખાનબાલિક) : તેરમી સદીનો ચીન અને આજુબાજુના વિશાળ પ્રદેશનો મહાન સમ્રાટ. ચીનમાં ઈ.સ. 1259માં યુઆન વંશની સ્થાપના કરનાર કુબલાઈખાન, ઉત્તર ચીનની પશુપાલક મંગોલ જાતિના વીર પુરુષ ચંગીઝખાનનો પ્રતાપી પૌત્ર હતો. દાદા ચંગીઝખાન, પિતા ઓગતાઈખાન અને ભાઈ મંગુખાને મંગોલ સામ્રાજ્યને…
વધુ વાંચો >કુમરગુરુપરર
કુમરગુરુપરર (જ. 1628, શ્રીવૈકુંઠમ, જિ. તિરુનેલવેલ, તામિલનાડુ; અ. 1688) : સત્તરમી સદીના પ્રસિદ્ધ મધ્યકાલીન તમિળ કવિ. એમનો જન્મ એક શૈવ કુટુંબમાં થયો હતો. પહેલાં પાંચ વર્ષ સુધી એ મૂગા હતા. તિરુચ્ચેન્દૂરના ભગવાન મુરુગનની કૃપાથી એમને વાણીની શક્તિ પ્રાપ્ત થઈ એમ કહેવાય છે. એમની પ્રસિદ્ધ રચનાઓમાં ‘મીનાક્ષી-યમ્મૈ પિળ્ળૈ’, ‘મુત્તુકુમાર સ્વામી પિળ્ળૈ’,…
વધુ વાંચો >કુમાઉં પ્રદેશ
કુમાઉં પ્રદેશ : હિમાલયની હારમાળામાં આવેલાં ગિરિમથકો માટે જાણીતો રમણીય પ્રદેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 28° 55’થી 30° 50′ ઉ. અ. અને 78° 52’થી 80° 56′ પૂ. રે. વચ્ચે આવેલો છે. આ પ્રદેશ નૈનિતાલ, અલમોડા, તેહરી ગઢવાલ અને ગઢવાલ જિલ્લાઓથી બનેલો છે. આ પ્રદેશનો સમાવેશ ઉત્તરાંચલ રાજ્યમાં થાય છે. તેની…
વધુ વાંચો >કુમાચ
કુમાચ (1969) : ભારતીય સાહિત્ય અકાદમી દ્વારા 1971માં પુરસ્કૃત સિંધી કાવ્યસંગ્રહ. લેખક કૃષ્ણસુંદરદાસ વછાણી (રાહી) (જ. 1932)-પ્રસ્તુત સંગ્રહ સમગ્ર સિંધી કાવ્યપરંપરાનું પ્રતિબિંબ ઝીલે છે. સંગ્રહમાં દોહા, સોરઠા, બેત, કાફી, બાઈ (ઊર્મિગીત), બાત, લોલી (લોરી), ખોરાણો (શીતળા માતાની સ્તુતિ), લાડા (લગ્નગીત), સહરો, ઝુમિર છે. ઉપરાંત ગીત, ગઝલ, કતખા, કવાયલી, નઝમ, રુબાઈ…
વધુ વાંચો >કુમાર (મૂર્તિકલા)
કુમાર (મૂર્તિકલા) : દેવસેનાનો પતિ, અગ્નિ અને ગંગાનો પુત્ર. તે વિરાટપ્રાણ કે જીવનતત્વનું પ્રતીક છે. એની સંજ્ઞા સ્કંદ છે. કુમારને ‘ષણ્માતુર’ એટલે કે છ માતાઓનો પુત્ર કહ્યો છે. એના કલા-વિધાનમાં એને છ મસ્તક દેખાડવામાં આવે છે. એનું વાહન કૂકડો અને મયૂર છે અને આયુધશક્તિ (ભાલો) છે. સ્કંદ અને તારકાસુર વચ્ચેની…
વધુ વાંચો >