૩.૧૯
ઍન્થની ડીમેલો ટ્રૉફીથી એપોસાયનેસી
એન્ફન્ત્સ દુ પેરાદી
એન્ફન્ત્સ દુ પેરાદી (ચિલ્ડ્રન ઑવ્ પેરેડાઇઝ) (1945) : દિગ્દર્શન- કલાના નમૂનારૂપ ફ્રેન્ચ ચલચિત્ર. દિગ્દર્શક : માર્સેલ કાર્ને. નિર્માતા : પાથે સિનેમા કંપની. પટકથા : ઝાક પ્રેવર્ટ, મોરિસ થિરેટ, જૉસેફ કૉસ્મા અને જી. મૉક્વે. અભિનયવૃન્દ : આર્લેટ્ટી (ગ્રેનેસ), ઝ્યાં લુઇ બારો (દેબ્ય્રુ), પિયરે બ્રાસ્સીયેર (ફ્રેડરિક લેમાત્રે), મારિયા કાસારિઝ (નાથાલી), માર્સેલ હેરાન્ડ…
વધુ વાંચો >એન્ફિન્સેન, ક્રિશ્ચિયન બી.
એન્ફિન્સેન, ક્રિશ્ચિયન બી. (જ. 26 માર્ચ 1916, મોનેસીન, પેન્સિલવેનિયા, યુ.એસ.; અ. 14 મે 1995, રેડૉક્સટાઉન, યુ.એસ.) : સ્ટેન્ફર્ડ મૂર અને વિલિયમ એચ. સ્ટેઇન સાથે 1972માં સહિયારું નોબેલ પારિતોષિક મેળવનાર પ્રસિદ્ધ અમેરિકન જીવરસાયણવિદ. પ્રોટીનના આણ્વીય બંધારણ અને જૈવિક કાર્યો વચ્ચેના સંબંધના અભ્યાસ માટે તેમને આ પારિતોષિક મળેલું. અર્ધો ભાગ એન્ફિન્સેન અને…
વધુ વાંચો >ઍન્યુઇટી
ઍન્યુઇટી : નિવૃત્તિ દરમિયાન નિશ્ચિત આવક પૂરી પાડવા સારુ, બે પક્ષકારો વચ્ચેની સમજૂતી અનુસાર કરવામાં આવતું વાર્ષિક ચુકવણું; જોકે મુકરર સમયાંતરે કરવામાં આવતાં અન્ય ચુકવણાંને પણ ઍન્યુઇટી કહેવામાં આવે છે. વાસ્તવમાં ઍન્યુઇટી એ બે પક્ષકારો વચ્ચેના કરાર સમાન છે; તેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ નિવૃત્તિ દરમિયાન આવક પૂરી પાડવાનો છે. ઍન્યુઇટીના બે…
વધુ વાંચો >એન્યુપ્લોઇડી
એન્યુપ્લોઇડી (કુગુણિતતા) : સજીવનાં દ્વિગુણિત રંગસૂત્રોમાં એક કે તેથી વધારે રંગસૂત્રોનો વધારો કે ઘટાડો. આવું રંગસૂત્રીય બંધારણ ધરાવતા સજીવને કુગુણિત (aneuploid) કહે છે. કુગુણિતતાના બે પ્રકાર છે : (1) અતિગુણિતતા (hyperploidy) અને (2) અવગુણિતતા (hypoploidy). સજીવના દ્વિગુણિત રંગસૂત્રસંકુલમાં એક કે તેથી વધારે રંગસૂત્રોના વધારાને અતિગુણિતતા કહે છે. અતિગુણિતતા એકાધિસૂત્રતા (trisomy),…
વધુ વાંચો >ઍન્શંટ મેરિનર
ઍન્શંટ મેરિનર (1798) : સૅમ્યુઅલ કૉલરિજનું રૉમૅન્ટિક પ્રકારનું વિલક્ષણ દીર્ઘ કથાકાવ્ય. તે સૌપ્રથમ વર્ડ્ઝવર્થ અને કૉલરિજના સહિયારા કાવ્યસંગ્રહ ‘લિરિકલ બૅલડ્ઝ’માં પ્રસિદ્ધ થયું હતું. મધ્યયુગીન કાવ્યપ્રકાર બૅલડની સ્વરૂપગત સઘળી લાક્ષણિકતાઓ પ્રયોજતા જઈને કૉલરિજે અદભુત કથનશક્તિવર્ણનશક્તિનો પરિચય આપ્યો છે. રોમાંચક પ્રતિરૂપો, સરળ પદબંધ અને સંમોહક કાવ્યલય વડે કૉલરિજે અલૌકિક અને રહસ્યમય કાવ્યસૃષ્ટિનું…
વધુ વાંચો >ઍન્શંટ મૉન્યુમેન્ટ્સ્ પ્રિઝર્વેશન ઍક્ટ, 1904
ઍન્શંટ મૉન્યુમેન્ટ્સ્ પ્રિઝર્વેશન ઍક્ટ, 1904 : ભારતનાં પ્રાચીન સ્મારકો તથા તેના અવશેષોને જાળવવાનો અને ઐતિહાસિક મહત્વ ધરાવતાં સ્થળોના અનધિકૃત ઉત્ખનનને અટકાવવાનો કાયદો. 1898માં આ અંગે ભારત સરકારનું ધ્યાન દોરવામાં આવ્યું હતું. સરકાર તે સંબંધમાં પોતાની જવાબદારી તથા ફરજ અદા કરી શકે તે માટે જરૂરી કાયદો ઘડવાની અનિવાર્યતાની સરકારને પ્રતીતિ થતાં…
વધુ વાંચો >એન્સાઇક્લોપીડિયા
એન્સાઇક્લોપીડિયા : જુઓ કોશસાહિત્ય
વધુ વાંચો >એન્સોર, જેમ્સ (સિડની) (બૅરન)
એન્સોર, જેમ્સ (સિડની) (બૅરન) (જ. 13 એપ્રિલ 1860, ઓસ્ટેન, બેલ્જિયમ; અ. 19 નવેમ્બર 1949 ઓસ્ટેન, બેલ્જિયમ) : આધુનિક ચિત્રકલાનો અગ્રયાયી બેલ્જિયન ચિત્રકાર. વીસ વર્ષની ઉંમરે તે કુશળ ચિત્રકાર ગણાતો હતો. તેણે ભયાનક, બિહામણા, હાસ્યજનક અને જુગુપ્સાપ્રેરક મુખવટા તેમજ કટાક્ષચિત્રો દોર્યાં હતાં. 1883માં બ્રસેલ્સની રૉયલ આર્ટ કમિટીએ તેનાં ચિત્રોને નાપાસ કર્યાં.…
વધુ વાંચો >ઍન્સ્ટેટાઇટ
ઍન્સ્ટેટાઇટ : ઑર્થોરૉમ્બિક પાઇરૉક્સિન/ પાઇરૉક્સિન વર્ગનું ખનિજ. રા. બં. – MgSiO3(15 % સુધી FeSiO3 સાથે); સ્ફ. વ. – ઑર્થોરૉહોમ્બિક; સ્વ. – મૅક્રો અને બ્રેકિપિનેકોઇડ સાથેના પ્રિઝમ સ્વરૂપ સ્ફટિકો, સામાન્યત: જથ્થામય અને પટ્ટાદાર; રં. – રંગવિહીન, રાખોડી, લીલો, કથ્થાઈ, પીળો; સં. – સુવિકસિત બે પ્રિઝમ સ્વરૂપને સમાંતર; ચ. – કાચમયથી મૌક્તિક;…
વધુ વાંચો >ઍપલ
ઍપલ : ભારતનો પ્રાયોગિક કક્ષાનો પહેલો સંદેશાવ્યવહાર ઉપગ્રહ. યુરોપીયન અંતરિક્ષ સંસ્થાના ભૂ-સમક્રમિક (geosynchronous) ઉપગ્રહ – પ્રક્ષેપન રૉકેટ એરિયન (Ariane) દ્વારા ફ્રેંચ ગિયાનાના કુરુ પ્રક્ષેપન મથક પરથી 19 જૂન 1981ના રોજ ઍપલને ટ્રાંસફર ભ્રમણકક્ષામાં પ્રક્ષેપિત કરવામાં આવ્યો હતો. ઍપલમાં મૂકેલી SLV-3 રૉકેટના ચોથા તબક્કાની રૉકેટ-મોટરનો ઉપયોગ કરીને તેને 36,000 કિમી.ની ભૂ-સમક્રમિક…
વધુ વાંચો >ઍન્થની ડીમેલો ટ્રૉફી
ઍન્થની ડીમેલો ટ્રૉફી : ભારતમાં રમાતી ક્રિકેટ ટેસ્ટ શ્રેણી માટે ક્રિકેટ ક્લબ ઑવ્ ઇન્ડિયા (C.C.I.) તરફથી તેના સ્થાપક મંત્રી ઍન્થની ડીમેલોની સ્મૃતિમાં અપાતી ટ્રૉફી. ટ્રૉફીનું કદ 14” x 18”. કિંમત લગભગ રૂ. 2,000/- શ્રેણીવિજેતાને પ્રતિકૃતિ અર્પણ થાય છે. ઇંગ્લૅન્ડ વિરુદ્ધ 2-0થી વિજય મેળવવા બદલ ભારતને આ ટ્રોફી 1961-62માં મળી હતી. તે…
વધુ વાંચો >એન્થાલ્પી
એન્થાલ્પી (enthalpy) : દબાણ અને કદના ફેરફારો જેમાં સંડોવાયેલા હોય તેવા બધા જ ઉષ્માગતિકીય પ્રક્રમો (processes) માટેનો દ્રવ્યનો અગત્યનો ગુણધર્મ; તેની સંજ્ઞા H છે. 1850માં રુડોલ્ફ ક્લોસિયસ નામના જર્મન વૈજ્ઞાનિકે આ પદનો સૌપ્રથમ ઉપયોગ કર્યો હતો. તેને ગણિતની ભાષામાં નીચે પ્રમાણે મૂકી શકાય : H = U + PV અહીં…
વધુ વાંચો >એન્થુરિયમ
એન્થુરિયમ : વનસ્પતિઓના એકદળી વર્ગમાં આવેલી એરેસી કુળની એક પ્રજાતિ. જળશૃંખલા, સૂરણ, અળવી, એરીસીમા વગેરે તેના સહસભ્યો છે. તેની સંકરિત જાતિઓ આકર્ષક હોય છે. Anthurium crystallinum Lind. & Andre; A. veitchii Mast., A. magnificum Lind.ના લાંબા પર્ણદંડ ઉપર ઢાલાકાર ઝૂકેલાં, લીલા રંગનાં કે તેની જુદી જુદી ઝાંયનાં પર્ણો આવેલાં હોય…
વધુ વાંચો >એન્થોસીરોટી
એન્થોસીરોટી (એન્થોસીરોટોપ્સીડા) : દ્વિઅંગી વિભાગની વનસ્પતિઓનો એક નાનો વર્ગ. આ વનસ્પતિઓનો જન્યુજનક (gametophyte) પૃષ્ઠવક્ષીય (dorsiventral), ખંડમય (lobed) અને સરળ સુકાય ધરાવે છે. સુકાયની આંતરિક રચનામાં પેશી-વિભેદન (tissue-differentiation) જોવા મળતું નથી. મૂલાંગો લીસી દીવાલવાળાં હોય છે અને વક્ષીય શલ્કો (scales) હોતા નથી. સુકાયની રચનામાં વાયુકોટરો (air chambers) કે વાયુછિદ્રો (air pores)…
વધુ વાંચો >ઍન્થ્રાકૉલિથિક રચનાઓ
ઍન્થ્રાકૉલિથિક રચનાઓ (anthracolithic systems) : કાર્બોનિફેરસ અને પરમિયન રચનાઓના સમૂહ માટે વપરાતી સંજ્ઞા. સોલ્ટરેઇન્જના પરમિયન કાળના પ્રૉડક્ટસ ચૂનાખડકસમૂહનો નીચેનો ભાગ કાશ્મીર, સ્પિટી અને ઉત્તર હિમાલયની પરમિયન કાર્બોનિફેરસ રચનાનો સમકાલીન છે. સ્તરવિદ્યાની ર્દષ્ટિએ તેમજ પ્રાચીન પ્રાણીવિદ્યાની ર્દષ્ટિએ એકબીજા સાથે ગાઢ સંબંધ ધરાવતા વિસ્તારો સાથે પરમિયન રચનાને કાર્બોનિફેરસથી જુદી પાડવી મુશ્કેલ હોય…
વધુ વાંચો >એન્થ્રૅક્સ
એન્થ્રૅક્સ : મુખ્યત્વે Bacillus anthracis બૅક્ટેરિયાને લીધે પ્રાણીઓને થતો ચેપી રોગ. આ રોગનો ફેલાવો પ્રાણીઓ દ્વારા માનવમાં પણ થઈ શકે છે. ચામડી કે ફરના સંપર્કથી અથવા તો માંસ અને અસ્થિ-ખોરાક (bone-meal) ખાવાથી માણસ એન્થ્રૅક્સથી પીડાય છે. ઢોર, ઘેટાં, બકરી, ભુંડ, ઘોડા જેવાં વનસ્પત્યાહારી પ્રાણીઓમાં આ રોગ સહેલાઈથી પ્રસરે છે. પરિણામે…
વધુ વાંચો >ઍન્થ્રેસાઇટ
ઍન્થ્રેસાઇટ : શ્રેષ્ઠ પ્રકારનો ખનિજ કોલસો. બંધારણ C. તેમાં કાર્બનનું પ્રમાણ સામાન્ય રીતે 80 % કરતાં વધારે હોવાથી તે રંગે ઘેરો કાળો અને ચમકવાળો હોય છે. પોપડામાં અત્યંત દબાણ અને ગરમી હેઠળ બનેલો હોવાથી તે કઠણ અને ભેજ વગરનો હોય છે. વનસ્પતિદ્રવ્યજથ્થાની જમાવટ જ્યારે જળકૃત નિક્ષેપોના પ્રસ્તરો સાથે થાય અને…
વધુ વાંચો >એન્થ્રેસીન
એન્થ્રેસીન : રૈખિક ત્રિચક્રીય સંઘનિત પ્રણાલી ધરાવતો ઍરોમેટિક હાઇડ્રોકાર્બન. [તેના સમઘટક ફિનાન્થ્રીનમાં આ સંઘનન કોણીય (anguler) છે.] કોલટારમાં 1 % જેટલું એન્થ્રેસીન હોય છે. કોલટારને ઠંડો કરવાથી મળતા ઘન પદાર્થને દાબીને અલગ પાડવામાં આવે છે. તેમાં ફિનાન્થ્રીન અને કાર્બેઝોલ ભળેલાં હોય છે. ઘન પદાર્થના ભૂકાને નેપ્થા-દ્રાવક વડે ધોવાથી ફિનાન્થ્રીન તેમાં…
વધુ વાંચો >એન્થ્રેસીન ગ્લાયકોસાઇડ સંયોજનો
એન્થ્રેસીન ગ્લાયકોસાઇડ સંયોજનો : વનસ્પતિજ પેદાશોમાં મળી આવતાં રેચક ગુણો ધરાવતાં સંયોજનો. આ સંયોજનો એન્થ્રાક્વિનોન ગ્લાયકોસાઇડ્ઝ તરીકે કે એન્થ્રેસીનોસાઇડ્ઝ તરીકે પણ ઓળખાય છે. મીંઢીઆવળ (Cassia angustitolia vahl), (Cascara sagrada), રેવંચીની (Rheum pahmatum Lin) કુંવારપાઠું (Aloe barbadensis mill) તથા તેમાંથી મળતો એળિયો (aloe) વગેરેમાં આ સંયોજનો મળે છે. તેમનું જલવિઘટન કરતાં…
વધુ વાંચો >એન્ને ડેર્નિયર આ મારિયેનબાદ
એન્ને ડેર્નિયર આ મારિયેનબાદ (લાસ્ટ ટ્રેન ફ્રૉમ મારિયેનબાદ) (1961) : વિખ્યાત ફ્રેન્ચ ચલચિત્ર. દિગ્દર્શક : આલાં રેને. નિર્માતા : પિયરે કોરોઉ (પ્રીસીટેલ), રેમૉન્ડ ફ્રોમેન્ટ (ટેરાફિલ્મ). પટકથા : એલાં રૉબ ગ્રીયે. સંગીત : ફ્રાન્સિસ સિરીઝ. અભિનયવૃંદ : ડેલ્ફીન સીરીગ, જ્યૉર્જિયો આલ્બર્ટાઝી, સાચા પીટોઇફ. કથાના પ્રસંગો – ઘટનાઓની સૂક્ષ્મ વાસ્તવિકતા પર લક્ષ્ય…
વધુ વાંચો >