૨.૩0
ઈથિયોપિયન સાહિત્યથી ઈલાઇટિસ
ઈમલ્ઝન
ઈમલ્ઝન : પરસ્પર અદ્રાવ્ય બે અથવા વધુ પ્રવાહીઓનું મિશ્રણ; જેમાં એક પ્રવાહી બીજામાં અતિસૂક્ષ્મ બિન્દુ-સ્વરૂપે પરિક્ષિપ્ત (dispersed) થયેલ હોય એવી પ્રણાલી. મોટા ભાગનાં ઈમલ્ઝનોમાં પાણી એક પ્રવાહી તરીકે ઉપયોગમાં લેવાતું હોઈ ઈમલ્ઝનોને બે વિભાગમાં વહેંચી શકાય. (i) તેલ-પાણીમાં (oil-in-water, o/w); દા. ત., દૂધ. (ii) પાણી-તેલમાં (water-in-oil, w/o); દા. ત., માખણ.…
વધુ વાંચો >ઈમેટિન
ઈમેટિન : ઈપેકાક્યુઆન્હા (ipecacuanha) નામના છોડવામાંથી મેળવવામાં આવતું આઇસોક્વિનોલીન વલય ધરાવતું આલ્કેલૉઇડ. સફેદ અસ્ફટિકમય પદાર્થ. ગ.બિં. 74o સે. સૂત્ર C29H40N2O4. અણુભાર 480.63 મિથેનોલ, ઇથેનોલ, એસિટોન, ઇથાઇલ એસિટેટ, ઈથર, ક્લૉરોફૉર્મ વગેરેમાં મુક્તપણે દ્રાવ્ય. પાણીમાં અંશત: દ્રાવ્ય. તેના બંધારણ અંગેનું સંશોધન અડધી સદી પર્યંત ચાલ્યું. તે પ્રબળ વમનકારી છે. અમીબાજન્ય મરડામાં તે…
વધુ વાંચો >ઈયોસીન રચના
ઈયોસીન રચના : પૅલિયોસીન પછીનો અને ઑલિગોસીન પહેલાંનો કાળ. પહેલાં તેના સૌથી પુરાણા કાળને ટર્શિયરી (tartiary) ગણવામાં આવતો હતો. આ મત પ્રમાણે ઈયોસીનનો ગાળો આજથી પૂર્વે. 5.35 કરોડ અને 3.8 કરોડ વર્ષોની વચ્ચેનો ગણાય. ટર્શિયરી યુગને મુખ્ય બે વિભાગોમાં વહેંચેલો છે : (1) પૅલિયોસીન, ઈયોસીન અને ઑલિગોસીનને આવરી લેતો નિમ્ન…
વધુ વાંચો >ઈરાન
ઈરાન ક્ષેત્રફળ અને વસ્તીની દૃષ્ટિએ પશ્ચિમ એશિયાનો સૌથી મોટો દેશ. પેટ્રોલિયમ અને કુદરતી વાયુનો મોટો જથ્થો ધરાવતો આ દેશ વ્યૂહાત્મક ર્દષ્ટિએ પણ અગત્યનું સ્થાન ધરાવે છે. તે 25o ઉ. અ. અને 39o 30´ ઉ. અ. અને 44o પૂ.રે. તથા 63o પૂ.રે. વચ્ચે આવેલો છે. તેનું ક્ષેત્રફળ 16,48,000 ચો.કિમી. અને વસ્તી…
વધુ વાંચો >ઈરાનનો અખાત
ઈરાનનો અખાત (Persian gulf) : ઈરાન અને અરબી દ્વીપકલ્પ વચ્ચેનો જમીનથી ઘેરાયેલો જળપ્રદેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : 24o.00´ થી 30o.00´ ઉ. અ. અને 48o.00´ થી 56o.00´ પૂ. રે. તે અરબી અખાત તરીકે પણ ઓળખાય છે. અરબી ભાષામાં તેને ‘બહર ફારિસ’ કહે છે. તેની ઉત્તરના અંતિમ છેડા પર ઇરાક છે. હોરમુઝની સાંકડી…
વધુ વાંચો >ઈરાની, અરદેશર
ઈરાની, અરદેશર (જ. 10 ડિસેમ્બર 1885, પુણે; અ. 14 ઑક્ટોબર 1969) : પ્રથમ ભારતીય બોલપટ ‘આલમઆરા’ના નિર્માતા અને દિગ્દર્શક. પૂરું નામ અરદેશર મારવાન ઈરાની. ભારતીય ચલચિત્ર-ઉદ્યોગમાં પાયાનું પ્રદાન કરનારા અરદેશર ઈરાનીએ સ્થાપેલી ‘ઇમ્પીરિયલ ફિલ્મ કંપની’એ અનેક યાદગાર ચિત્રોનું સર્જન કર્યું હતું. શિક્ષક તરીકે કારકિર્દીની શરૂઆત કરનારા અરદેશર ઈરાનીએ જાતજાતની નોકરીઓ…
વધુ વાંચો >ઈરાની, અરુણા
ઈરાની, અરુણા (જ. 3 મે 1952, મુંબઈ) : ગુજરાતી રંગભૂમિ તથા ચલચિત્રની જાણીતી અભિનેત્રી. જૂની ગુજરાતી રંગભૂમિ સાથે વર્ષોથી સંકળાયેલ જાણીતા ઈરાની પરિવારના સભ્ય તેમજ લક્ષ્મીકાન્ત નાટક સમાજ અને દેશી નાટક સમાજના એક સમયના સંચાલક ફરેદુન ઈરાનીનાં પુત્રી. અભિનયની કારકિર્દી જૂની ગુજરાતી રંગભૂમિથી બાળપણથી જ આરંભેલી. 1960ના દાયકામાં હિંદી ચલચિત્રોમાં…
વધુ વાંચો >ઈરાની કપ
ઈરાની કપ : આશરે રૂ. 2,000/-ની કિંમતનો સેન્સર ઍન્ડ કંપનીએ ભારતીય ક્રિકેટ કન્ટ્રોલ બૉર્ડના માનાર્હ ખજાનચી (1948-67), ઉપપ્રમુખ (1963-65) અને પ્રમુખ (1966-69) જાલ રુસ્તમ ઈરાનીની સ્મૃતિમાં આપેલો આ કપ રાષ્ટ્રીય વિજેતા અને શેષ ભારત વચ્ચેની રમતના વિજેતાને અર્પણ થાય છે. શેષ ભારતની પસંદગી ભારતીય વરણી સમિતિ કરે છે. પ્રથમ રમત…
વધુ વાંચો >ઈરાની, સ્મૃતિ
ઈરાની, સ્મૃતિ (જ. 23 માર્ચ, 1976, નવી દિલ્હી) : ભારત સરકારમાં હાલ મહિલા અને બાળવિકાસ તથા લઘુમતી બાબતોના મંત્રી. લઘુમતી બાબતોના મંત્રી તરીકે પ્રથમ બિનમુસ્લિમ મંત્રી. હાલ પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીના વિશ્વાસુ. અગાઉ વાજપેયી અને પ્રમોદ મહાજન જૂથમાં સામેલ હતાં. મે, 2019થી અમેઠીના સાંસદ. પ્રસિદ્ધ ટેલિવિઝન અભિનેત્રી, ‘ક્યોંકી સાસ ભી કભી…
વધુ વાંચો >ઈરેટૉસ્થિનીસ
ઈરેટૉસ્થિનીસ (જ. આશરે ઈ. સ. પૂ. 276, સાયરીન આજનું શહાન, લિબિયા; અ. આશરે ઈ. સ. પૂ. 196, ઍલેક્ઝાંડ્રિયા) : ગ્રીક ખગોળશાસ્ત્રી, ભૂગોળવેત્તા, ભૂમાપનજ્ઞ રમતવીર અને ઇતિહાસકાર. પ્રાથમિક શિક્ષણ એના જ ગામના પ્રખ્યાત કવિ કૅલિમૅક્સ પાસેથી મેળવી વધુ અભ્યાસાર્થે તે એથેન્સ ગયો. ઇજિપ્તના રાજા ટૉલેમી ત્રીજાએ પોતાના પુત્રના શિક્ષક તરીકે ઍલેક્ઝાંડ્રિયામાં…
વધુ વાંચો >ઈથિયોપિયન સાહિત્ય
ઈથિયોપિયન સાહિત્ય : પ્રાચીન શિષ્ટ ગીઝ (Ge’ez) ભાષા અને અર્વાચીન સત્તાવાર એમહરિક (Amharic) ભાષામાં લખાયેલું સાહિત્ય. એબિસિનિયાના જૂના નામે ઓળખાતા અને આફ્રિકામાં આવેલા ઈથિયોપિયામાં પ્રાચીન ગીઝ એટલે કે ઈથિયોપિક ભાષા પ્રચાલિત હતી. તે સમયે ગ્રીક સાહિત્યનો સવિશેષ પ્રભાવ હતો તેથી પ્રારંભકાળમાં મુખ્યત્વે ગ્રીક ભાષાના અનુવાદો જોવા મળે છે અને ગ્રીક…
વધુ વાંચો >ઈથિયોપિયા
ઈથિયોપિયા દક્ષિણ-પૂર્વ આફ્રિકામાં રાતા સમુદ્રને અડીને આવેલો પ્રાચીન પહાડી દેશ. આશરે 2oથી 18o ઉ. અક્ષાંશવૃત્ત અને 33oથી 48o પૂ. રેખાંશવૃત્ત વચ્ચે વિસ્તરેલા આ દેશનું કુલ ક્ષેત્રફળ લગભગ 12,21,905 ચોકિમી. જેટલું છે. તેને પશ્ચિમમાં સુદાન, પૂર્વમાં સોમાલી અને દક્ષિણમાં કેન્યાની સીમાઓ સ્પર્શે છે, જ્યારે તેની ઉત્તરની સીમા પર જીબુટી નામનો નાનકડો…
વધુ વાંચો >ઈથિલીન
ઈથિલીન : રંગવિહીન, ઈથર જેવી આછી વાસવાળો, જ્વલનશીલ, અસંતૃપ્ત હાઇડ્રૉકાર્બન પદાર્થ. સૂત્ર CH2 = CH2. શાસ્ત્રીય નામ ઈથીન. ગ.બિં. -169o સે., ઉ.બિ., -105o સે. ઇથાઇલ આલ્કોહૉલના નિર્જલીકરણ(સલ્ફ્યુરિક/ફૉસ્ફોરિક ઍસિડ અથવા ઍલ્યુમિના-ઉદ્દીપક)થી અને બહોળા પ્રમાણમાં પેટ્રોલિયમ વિભાગોના વિભંજન(cracking)થી મેળવાય છે. ઉત્પાદનની વિપુલતામાં સલ્ફ્યુરિક ઍસિડ અને એમોનિયા પછી ત્રીજું સ્થાન. પાકાં ટમેટાં અને…
વધુ વાંચો >ઈથિલીન બ્રોમાઇડ
ઈથિલીન બ્રોમાઇડ (અથવા 1, 2-ડાયબ્રોમોઈથેન) : ઈથિલીન અને બ્રોમીન વચ્ચેની પ્રક્રિયાથી બનતું રંગવિહીન, મીઠી વાસવાળું, ન સળગે તેવું પ્રવાહી. ઉ. બિં. 131.4o; ગ.બિં. 9.8o; ઘનતા 1.5379. પાણીમાં અદ્રાવ્ય. ત્વચાને સ્પર્શ થતાં ખંજવાળ પેદા કરે છે. લાંબો સમય શ્વાસમાં લેવાતાં યકૃત અને મૂત્રપિંડને નુકસાન કરે છે. જમીન અને અનાજના ધૂમક (fumigant)…
વધુ વાંચો >ઈથેનોલ ઍમાઇન સંયોજનો
ઈથેનોલ ઍમાઇન સંયોજનો (ethanol amines) : એમોનિયાના હાઇડ્રોજન પરમાણુનું હાઇડ્રૉક્સિઇથાઇલ (-CH2CH2OH) વડે વિસ્થાપન કરવાથી મળતાં સંયોજનો. એમોનિયાના જલીય દ્રાવણ સાથે ઈથિલીન ઑક્સાઇડને દબાણ તળે ગરમ કરતાં નીચે વર્ણવેલાં ત્રણ સંયોજનો મળે છે, જેમને વિભાગીય નિસ્યંદનથી અલગ કરવામાં આવે છે. ત્રણ સંયોજનોના પ્રમાણનો આધાર એમોનિયા/ઈથિલીનના પ્રમાણ ઉપર છે. આ સંયોજનોમાં હાઇડ્રૉક્સિલ…
વધુ વાંચો >ઈદ
ઈદ : જુઓ ઇસ્લામ.
વધુ વાંચો >ઈદગાહ
ઈદગાહ : જુઓ મકબરો.
વધુ વાંચો >ઈનાંતર અને પરમ ઈનાંતર
ઈનાંતર અને પરમ ઈનાંતર (elongation and greatest elongation) : ઈનાંતર (= ઈન + અંતર) એટલે સૂર્ય સાથે ગ્રહનું કોણીય અંતર. સૂર્યમંડળમાં બુધ અને શુક્રના ગ્રહોની કક્ષા પૃથ્વીની કક્ષાની અંદરની બાજુ આવેલી છે. [બુધ માટે 1 વર્ષ = 88 દિવસ, શુક્ર માટે 1 વર્ષ = 225 દિવસ અને પૃથ્વી માટે 1…
વધુ વાંચો >ઈફેલ્સબર્ગ રેડિયો ઑબ્ઝર્વેટરી
ઈફેલ્સબર્ગ રેડિયો ઑબ્ઝર્વેટરી : પશ્ચિમ જર્મનીના ઈફેલ પર્વતવિસ્તારના ઈફેલ્સબર્ગ નામના સ્થળે બૉનની પશ્ચિમે 40 કિલોમીટર દૂર આવેલી રેડિયો-વેધશાળા. તેનું સંચાલન બૉન ખાતે આવેલી મૅક્સ પ્લાન્ક ઇન્સ્ટિટ્યૂટ દ્વારા થતું હોવાથી, તે મૅક્સ પ્લાન્ક ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ફૉર રેડિયો ઍસ્ટ્રૉનૉમી તરીકે પણ ઓળખાય છે. બધી જ દિશામાં સહેલાઈથી ઘુમાવી શકાય તેવો વિશ્વનો મોટો રેડિયો-ટેલિસ્કોપ…
વધુ વાંચો >ઈમર્સન બોનસ યોજના
ઈમર્સન બોનસ યોજના : વ્યક્તિગત બોનસ આપવાની યોજના. તે ઈમર્સનની કાર્યક્ષમતા યોજના તરીકે જાણીતી છે. કામદારો કંઈક વધારે સારી કામગીરી બજાવે તે માટે તેમને ઉત્સાહ આપવા માટે કામદારોની કાર્યક્ષમતાની ટકાવારીને ધોરણે બોનસ દ્વારા ઉત્તેજન આપવાની આ યોજના છે. તેમાં વૈજ્ઞાનિક રીતે પ્રમાણકાર્ય મુકરર કરવામાં આવે છે. અભ્યાસ કરતાં ઈર્મસનને લાગ્યું…
વધુ વાંચો >