ઈથેનોલ ઍમાઇન સંયોજનો

January, 2002

ઈથેનોલ ઍમાઇન સંયોજનો (ethanol amines) : એમોનિયાના હાઇડ્રોજન પરમાણુનું હાઇડ્રૉક્સિઇથાઇલ (-CH2CH2OH) વડે વિસ્થાપન કરવાથી મળતાં સંયોજનો. એમોનિયાના જલીય દ્રાવણ સાથે ઈથિલીન ઑક્સાઇડને દબાણ તળે ગરમ કરતાં નીચે વર્ણવેલાં ત્રણ સંયોજનો મળે છે, જેમને વિભાગીય નિસ્યંદનથી અલગ કરવામાં આવે છે. ત્રણ સંયોજનોના પ્રમાણનો આધાર એમોનિયા/ઈથિલીનના પ્રમાણ ઉપર છે.

આ સંયોજનોમાં હાઇડ્રૉક્સિલ (OH) તથા ઍમિનો (NH2) સમૂહો છે. તે એમોનિયા જેવી વાસ ધરાવતા ઉગ્ર બેઝ છે. ચરબીજ ઍસિડ સાથે લગભગ તટસ્થ પ્રક્રિયા ધરાવતા સાબુ બનાવે છે. આવા સાબુ બેન્ઝિન જેવા કાર્બનિક દ્રાવકમાં પણ દ્રાવ્ય છે. આ સંયોજનો પ્રક્ષાલકો તરીકે, પાયસીકારક (emulsifier) તરીકે અને શૃંગાર-પ્રસાધનો (cosmetics) તથા પ્રસાધન-સામગ્રી (toileteries) તેમજ જીવાણુનાશક તથા તૃણનાશક (herbicides) દવાઓ બનાવવામાં વપરાય છે. મૉનોઇથેનોલ ઍમાઇન વાયુમાંથી કાર્બન-ડાયૉક્સાઇડ તથા હાઇડ્રોજન સલ્ફાઇડની અશુદ્ધિઓ દૂર કરવા માટે ઉદ્યોગમાં વપરાય છે.

પ્રહલાદ બે. પટેલ