૨૫.૨૪
હૉલોગ્રાફીથી હ્યુબેલ
હૉસ્ટોરીઆ
હૉસ્ટોરીઆ : જુઓ ચૂષક મૂળ.
વધુ વાંચો >હૉસ્પિટલ-ફાર્મસી
હૉસ્પિટલ-ફાર્મસી : હૉસ્પિટલ-વ્યવસ્થાપન(પ્રબંધ)માં વ્યાવસાયિક દૃષ્ટિએ સુયોગ્ય તથા કાયદાકીય પાત્રતા ધરાવતા ફાર્મસિસ્ટના માર્ગદર્શન હેઠળ સંચાલિત વિભાગ, સેવા અને સેવાક્ષેત્ર. હૉસ્પિટલ-ફાર્મસિસ્ટ એ હૉસ્પિટલના મેડિકલ સ્ટાફ દ્વારા બહારના (outdoor) અને અંદરના (indoor) દર્દીઓ માટે સૂચવાયેલી (prescribed) દવાઓના વિતરણ અને વહેંચણી માટે જ નહિ; પરંતુ ઔષધ-ભંડાર(drug store)ના વ્યવસ્થાપન (management), ઔષધોના ઉત્પાદન તેમજ દવાની (ખાસ…
વધુ વાંચો >હૉસ્પેટ (Hospet Hosapete)
હૉસ્પેટ (Hospet, Hosapete) : ઉત્તર કર્ણાટકના બેલારી જિલ્લામાં આવેલું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 15° 27´ ઉ. અ. અને 76° 04´ પૂ. રે. પર આશરે 480 મીટરની ઊંચાઈ પર તુંગભદ્રા નદી પર વસેલું છે. તેનો વિસ્તાર 51 ચોકિમી. જેટલો છે. આ નદી પર વીસમી સદીમાં તુંગભદ્રા બંધ બાંધવામાં આવેલો છે.…
વધુ વાંચો >હોહમાન કક્ષાઓ
હોહમાન કક્ષાઓ : બે ગ્રહોની કક્ષાઓને જોડતો અંતરીક્ષયાનનો ઉડ્ડયન-માર્ગ તે હોહમાન માર્ગ. તેમાં ન્યૂનતમ વેગ અથવા ઈંધણની જરૂરિયાત હોય છે (અને મહત્તમ ભાર લઈ જવાની ક્ષમતા હોય છે). આ કક્ષાને ‘ન્યૂનતમ શક્તિ સ્થાનાંતરણ-કક્ષા (Minimum energy transfer orbit) પણ કહેવાય છે. આ સ્થાનાંતરણ-કક્ષા દીર્ઘવૃત્ત (ellipse) હોય છે અને સૂર્યની આજુબાજુ હોય…
વધુ વાંચો >હોળી
હોળી : અગત્યનો ભારતીય તહેવાર. ઋતુચક્રની દૃષ્ટિએ વસંતઋતુની અશોકાષ્ટમીથી આરંભાયેલા ઉત્સવોના ચક્રમાં ફાલ્ગુન માસની પૂર્ણિમાએ આવતો ઉત્સવ હોલિકા કે હોલકા નામે ઓળખાય છે. ઉત્તર ભારતમાં આ ઉત્સવ સ્વાતંત્ર્ય અને આનંદનો ઉત્સવ બની રહે છે. મુઘલયુગમાં રાજદરબારમાં પણ આ ઉત્સવ ઊજવાતો હોવાનું અબૂલ ફઝલ નોંધે છે. મુસ્લિમ ગ્રંથોમાં ઈદ-ઇ-ગુલાબી અને અબ-ઇ-પશી…
વધુ વાંચો >હૉંગકૉંગ (Hong Kong)
હૉંગકૉંગ (Hong Kong) : ચીનના અગ્નિભાગમાં દરિયાકાંઠે આવેલું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 22° 20´ ઉ. અ. અને 114° 15´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો 1,091 ચોકિમી. જેટલો ભૂમિવિસ્તાર આવરી લે છે. જળવિસ્તાર સહિત તેનું કુલ ક્ષેત્રફળ 2916 ચોકિમી. જેટલું થાય છે. આ શહેર ગુઆંગ ઝોઉ અથવા ઝિયાંગ ગાંગ(જૂનું નામ કૅન્ટોન)થી અગ્નિકોણમાં…
વધુ વાંચો >હ્યુગો દ ફ્રીસ
હ્યુગો દ ફ્રીસ (જ. ફેબ્રુઆરી 1848, હારલેમ; અ. 21 મે 1935, લુનોરન) : વનસ્પતિવિજ્ઞાની અને સર્વપ્રથમ જનીનવિજ્ઞાનીઓ પૈકી એક. તેઓ મુખ્યત્વે જનીનસંકલ્પનાના પ્રેરક, ગ્રેગર મૅડેલના આનુવંશિકતાના નિયમોના પુન:સંશોધક અને ઉદવિકાસની સમજૂતી આપતા વિકૃતિવાદના પુરસ્કર્તા વિજ્ઞાની તરીકે ખ્યાતનામ છે. તેઓ ગેરિત દ ફ્રીસ (1818–1900) નામના વકીલ (અને હારલેમમાં મૅન્નોનાઇત ધર્મસભાના પાદરી…
વધુ વાંચો >હ્યુગોનોટ
હ્યુગોનોટ : સોળમી સદીની મધ્યમાં ફ્રાન્સમાં વિકસેલ પ્રૉટેસ્ટન્ટ સંપ્રદાયના અનુયાયીઓ. યુરોપમાં નવજાગૃતિ અને ધર્મસુધારણાની ચળવળના પગલે 1517માં જર્મનીમાં ધર્મસુધારણા ચાલી ત્યારે ખ્રિસ્તી રોમન કૅથલિક સંપ્રદાયના અતિરેકોને માર્ટિન લ્યુથરે પડકાર્યા. કૅથલિક સંપ્રદાય વિરુદ્ધની હવા અને માર્ટિન લ્યુથરનાં લખાણોનો પ્રભાવ સમગ્ર યુરોપમાં ફરી વળ્યો હતો. આ પ્રભાવ હેઠળ ફ્રાન્સમાં સુધારાવાદી આંદોલન શરૂ…
વધુ વાંચો >હ્યુજીન્સ ક્રિશ્ચિયન
હ્યુજીન્સ, ક્રિશ્ચિયન (જ. 14 એપ્રિલ 1629, હેગ, નેધરલૅન્ડ્ઝ; અ. 8 જુલાઈ 1695, હેગ, નેધરલૅન્ડ્ઝ) : લોલક-ઘડિયાળ અને પ્રકાશની પ્રકૃતિ સંબંધે સિદ્ધાંત રજૂ કરનાર પ્રખર અભ્યાસી અને વિજ્ઞાની. કવિ સંગીતકાર, નોંધનીય ઉસ્તાદ (gymnast) અને સમાજના પ્રતિભાશાળી નાગરિકના તેઓ પુત્ર હતા. હ્યુજીન્સે નાનપણથી ગણિતશાસ્ત્ર અને વિજ્ઞાનમાં ભારે રસ દાખવ્યો હતો. તેમણે લેડન…
વધુ વાંચો >હ્યુડોબ્રો (ફર્નાન્ડીઝ) વિસેન્ટ ગાર્સિયા
હ્યુડોબ્રો (ફર્નાન્ડીઝ), વિસેન્ટ ગાર્સિયા (જ. 10 જાન્યુઆરી 1893, સાન્તિયાગો, ચિલી; અ. 2 જાન્યુઆરી 1948, સાન્તિયાગો) : ચિલીઅન કવિ. પોતાની જાતને ‘આવાં ગાર્દ’ – કળા, સંગીત અને સાહિત્યમાં નવીન વસ્તુઓના પ્રવર્તક કે અગ્રેસર તરીકે ઓળખાવતા. આ ચળવળને ‘ક્રીયેશિયોનિસ્મો’ નામથી ઓળખવામાં આવે છે. વિસેન્ટ ગાર્સિયા હ્યુડોબ્રો (ફર્નાન્ડીઝ) આનો અર્થ ‘સર્જનવાદ’ કરવામાં આવે…
વધુ વાંચો >હૉલોગ્રાફી
હૉલોગ્રાફી ઉચ્ચ પ્રકારની ફોટોગ્રાફી. ‘હૉલોગ્રાફી’ ગ્રીક શબ્દ છે. ‘Holo’નો અર્થ ‘whole’ થાય છે અને ‘graphein’નો અર્થ ‘to write’ થાય છે. આમ ‘હૉલોગ્રાફી’ એટલે ‘પ્રતિબિંબનું સમગ્ર સ્વરૂપે આલેખન કરવું.’ આ પ્રતિબિંબને જે પ્રકાશ-સંવેદી માધ્યમમાં રેકર્ડ કરવામાં આવે છે તેને ‘હૉલોગ્રામ’ કહે છે. હૉલોગ્રાફીમાં લેસરનો ઉપયોગ થાય છે. લેસર એટલે વિશિષ્ટ પ્રકારનો…
વધુ વાંચો >હોલ્ડરલિન (જ્હૉન ક્રિશ્ચિયન) ફ્રેડરિક
હોલ્ડરલિન (જ્હૉન ક્રિશ્ચિયન) ફ્રેડરિક (જ. 20 માર્ચ 1770, લૉફેન એમ નેકર, વૂર્ટેમ્બર્ગ; અ. 7 જૂન 1843, ટૂબિન્જન, જર્મની) : જર્મન ઊર્મિકવિ. શિષ્ટ ગ્રીક કવિતાનાં સ્વરૂપોને જર્મન ભાષામાં ઉતારનાર. ક્રિશ્ચિયન અને શિષ્ટ સાહિત્યનો સુમેળ સાધનાર. નૂર્ટિંગજનની શાળામાં અભ્યાસ. માતાની ઇચ્છા તો હોલ્ડરલિન દેવળની સેવામાં પાદરી બને તેવી હતી. આમ થાય તો…
વધુ વાંચો >હોલ્બીન હાન્સ ધ યંગર (Holbein Hans The Younger)
હોલ્બીન, હાન્સ ધ યંગર (Holbein, Hans The Younger) (જ. 1497-8, ઓગ્સબર્ગ, જર્મની (?); અ. 1543, લંડન, બ્રિટન) : વ્યક્તિચિત્રણા માટે જાણીતા જર્મન રેનેસાંસ ચિત્રકાર. તેમનો જન્મ ઓગ્સબર્ગના ચિત્રકાર કુટુંબમાં થયો હતો. પિતા હાન્સ હોલ્બીન ધ એલ્ડર (આશરે 1465–1534), કાકા સિગ્મંડ હોલ્બીન (આશરે 1470 –1540) તથા ભાઈ એમ્બ્રોસિયસ હોલ્બીન (આશરે 1493–આશરે…
વધુ વાંચો >હૉલ્મિયમ (holmium)
હૉલ્મિયમ (holmium) : આવર્તક કોષ્ટકના 3જા (અગાઉના IIIA) સમૂહમાં આવેલાં લેન્થેનૉઇડ તત્વો પૈકીનું એક રાસાયણિક ધાતુ-તત્વ. સંજ્ઞા Ho. 1878માં જે. એલ. સોરેટ અને એમ. ડેલાફોન્ટેઇને અર્બિયા(erbia)ના વર્ણપટના અભ્યાસ દરમિયાન તેની શોધ કરી હતી. 1879 પી. ટી. ક્લીવે તેમનાથી સ્વતંત્ર રીતે દર્શાવ્યું કે અર્બિયા એ અર્બિયમ (erbium), હૉલ્મિયમ અને થુલિયમ(thulium)ના ઑક્સાઇડોનું…
વધુ વાંચો >હૉલ્સ્ટિન ફ્રેડરિક (ઑગસ્ટ) વાન [Holstein Friedrich (August) Von]
હૉલ્સ્ટિન, ફ્રેડરિક (ઑગસ્ટ) વાન [Holstein, Friedrich (August) Von] (જ. 24 એપ્રિલ 1837, પૉમેરેનિયા, પ્રશિયા; અ. 8 મે 1909, બર્લિન) : જર્મન મુત્સદ્દી અને તેની વિદેશનીતિનો ઘડવૈયો. જર્મન રાજનીતિજ્ઞ ઑટો વાન બિસ્માર્કની વિદાય પછી તેમજ રાજા વિલિયમ બીજાના શાસનકાળ દરમિયાન 1890–1909 સુધી જર્મનીની વિદેશનીતિમાં તેમની ભૂમિકા નોંધપાત્ર હતી. વિદેશમંત્રી બન્યા વિના…
વધુ વાંચો >હોશંગશાહનો મકબરો માંડુ
હોશંગશાહનો મકબરો, માંડુ : માળવા પ્રદેશની ભારતીય-ઇસ્લામી (Indo Islamic) સ્થાપત્યશૈલીનો એક મકબરો (કબર). માળવા પ્રદેશમાં મધ્યકાલ દરમિયાન ઇસ્લામી સ્થાપત્ય નિર્માણ પામ્યું હતું. હોશંગશાહનો મકબરો, માંડુ તેમાં માંડુમાં આવેલો હોશંગશાહનો મકબરો ઉલ્લેખનીય છે. તેનું બાંધકામ હોશંગશાહે શરૂ કરાવ્યું હતું અને તેના અનુગામી સુલતાન મહમૂદે 1440માં તે પૂરું કરાવ્યું હતું. સમચોરસ ફરતી…
વધુ વાંચો >હોશંગાબાદ (Hoshangabad)
હોશંગાબાદ (Hoshangabad) : મધ્યપ્રદેશના દક્ષિણ ભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 22° 45´ ઉ. અ. અને 77° 43´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો 10,037 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેનો આકાર અનિયમિત લંબચોરસ જેવો છે. તેની ઉત્તરમાં નર્મદા નદીથી અલગ પડતા શિહોર અને રાયસેન…
વધુ વાંચો >હોશિયારપુર
હોશિયારપુર : પંજાબ રાજ્યના ઈશાન ભાગમાં હિમાચલ પ્રદેશની સીમા પર આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 31° 32´ ઉ. અ. અને 75° 54´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો 3,403 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેનો આકાર લંબગોળ છે અને પૂર્વમાં સતલજ નદીથી ઉત્તરમાં બિયાસ નદી…
વધુ વાંચો >હોસબલે દત્તાત્રેય
હોસબલે દત્તાત્રેય (જ. 1 ડિસેમ્બર 1954, શિમોગા, સોરાબા, કર્ણાટક) : રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘના મહામંત્રી(સરકાર્યવાહ). તેઓ મૈસુર યુનિવર્સિટીમાંથી અંગ્રેજી સાહિત્યમાં અનુસ્નાતક થયા છે. તેઓ 1968માં રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘમાં જોડાયા હતા અને ત્યારબાદ 1972માં તેની સંલગ્ન વિદ્યાર્થી પાંખ અખિલ ભારતીય વિદ્યાર્થી પરિષદમાં જોડાયા હતા. તેઓ 1978માં પૂર્ણ-સમયના કાર્યકર્તા બન્યા હતા. 1978માં તેમને…
વધુ વાંચો >હૉસમેન્નાઇટ
હૉસમેન્નાઇટ : મૅંગેનીઝનું ખનિજ. રાસા. બં. : Mn2+2Mn+4O4. સ્ફટિક વર્ગ : ટેટ્રાગોનલ. સ્ફટિક સ્વરૂપ : સ્ફટિકો સ્યૂડો-ઑક્ટાહેડ્રલ. અન્યોન્ય ચોંટેલા દાણાદાર જથ્થા રૂપે. યુગ્મતા (112) ફલક પર સામાન્ય, પાંચ યુગ્મપટ્ટીઓમાં આવર્તિત; પર્ણાકાર યુગ્મો પણ મળે. કઠિનતા : 5.5. ઘનતા : 4.84. સંભેદ : (001) પર પૂર્ણ, (112) પર તેમજ (011) પર…
વધુ વાંચો >