૨૫.૧૮
હૅકલૂત, રિચાર્ડ (Hakluyt, Richard)થી હેબ્બર, કટિન્ગેરી કૃષ્ણ
હૅક્લૂત રિચાર્ડ (Hakluyt Richard)
હૅક્લૂત, રિચાર્ડ (Hakluyt, Richard) (જ. 1552, લંડન (?); અ. 23 નવેમ્બર 1616, ઇંગ્લૅન્ડ) : ઇંગ્લૅન્ડના જાણીતા ભૂગોળવિદ. ક્રાઇસ્ટ ચર્ચની વેસ્ટમિન્સ્ટર સ્કૂલમાં રાણીની શિષ્યવૃત્તિ મેળવીને તેમણે શિક્ષણ મેળવ્યું. રિચાર્ડ હૅક્લૂત 1574માં ઑક્સફર્ડ યુનિવર્સિટીની બી.એ.ની પદવી મેળવી, તે પછીથી તેમણે ઑક્સફર્ડ ખાતે ‘આધુનિક ભૂગોળ’ પર સર્વપ્રથમ જાહેર વ્યાખ્યાન આપેલું, જે ખૂબ પ્રશંસાપાત્ર…
વધુ વાંચો >હેક્સર–ઓહલિન પ્રમેય
હેક્સર–ઓહલિન પ્રમેય : આંતરરાષ્ટ્રીય વ્યાપાર માટેનાં મૂળભૂત કારણો પર પ્રકાશ પાડતો સિદ્ધાંત. હેક્સર (1879–1952) અને બર્ટિલ ઓહલિન (1899–1979) નામના બે સ્વીડિશ અર્થશાસ્ત્રીઓએ રજૂ કરેલો આંતરરાષ્ટ્રીય વેપારનો આધુનિક સિદ્ધાંત અહીં જુદો પડે છે. દેશ દેશ વચ્ચેનો વેપાર તેમની સાધનસંપત્તિ(factor endowment)નું પ્રમાણ અલગ અલગ હોય છે તેને કારણે ઉદભવે છે એવો મત…
વધુ વાંચો >હેક્સ્ચર એલિ એફ.
હેક્સ્ચર, એલિ એફ. (1879–1952) : સ્વીડિશ અર્થશાસ્ત્રી અને ઇતિહાસકાર. તેમણે આંતરરાષ્ટ્રીય વ્યાપારના આધુનિક સિદ્ધાંતનો પાયો નાંખ્યો છે. 1919માં તેમણે સ્વીડનના એક સામયિકમાં એક સંશોધનલેખ પ્રકાશિત કર્યો, જેને આધારે બર્ટિલ ઓહલીન નામના બીજા સ્વીડિશ અર્થશાસ્ત્રી(1899–1979)એ આંતરરાષ્ટ્રીય વ્યાપારને લગતો જે ખ્યાલ વિકસાવ્યો તે ‘હેક્સ્ચર–ઓહલીન પ્રમેય’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. ઓહલીન પોતે હેક્સ્ચરના…
વધુ વાંચો >હેગ (Hague)
હેગ (Hague) : હોલૅન્ડનું પાટનગર, નેધરલૅન્ડ્ઝનું સરકારી મથક. નેધરલૅન્ડ્ઝનું પાટનગર ઍમસ્ટર્ડૅમ ખાતે આવેલું છે. વાસ્તવમાં હેગ એ દેશના રાજવીનું સત્તાવાર નિવાસસ્થાન છે. હેગનું સત્તાવાર નામ ગ્રેવનહેગ (અર્થ : અમીરવાડો) અથવા ડેન હાગ છે. ભૌગોલિક સ્થાન : 52° 05´ ઉ. અ. અને 4° 22´ પૂ. રે.. હેગનું સ્થાન દર્શાવતો નકશો હેગ…
વધુ વાંચો >હેગડે રામકૃષ્ણ
હેગડે, રામકૃષ્ણ (જ. 29 ઑગસ્ટ 1926, ઉત્તર કન્નડ જિલ્લો, કર્ણાટક; અ. 12 જાન્યુઆરી 2004, બૅંગાલુરુ) : કર્ણાટકના કરિશ્માતી રાજનીતિજ્ઞ અને પ્રથમ બિનકૉંગ્રેસી મુખ્યમંત્રી. ઉત્તર ક્ન્નડ જિલ્લાના સિદ્ધાપુરાના ખ્યાતનામ ‘દાદામણિ’ કુટુંબનું તેઓ સંતાન હતા. આ શ્રીમંત કુટુંબ 1930ની ‘ના-કર’ની લડતમાં સક્રિય બન્યું અને બ્રિટિશ સરકારને કરવેરો ભરવાનો વિરોધ કર્યો. આથી બ્રિટિશ…
વધુ વાંચો >હેગલ જ્યૉર્જ વિલ્હેલ્મ ફ્રેડરિક
હેગલ, જ્યૉર્જ વિલ્હેલ્મ ફ્રેડરિક (જ. 27 ઑગસ્ટ 1770, સ્ટુટગાર્ડ, જર્મની; અ. 14 નવેમ્બર 1831, બર્લિન, જર્મની) : આધુનિક ચૈતન્યવાદી (idealist) ચિન્તક. 1788થી 1793 સુધી તેમણે ખ્રિસ્તી ઈશ્વરવિદ્યા(Theology)નો અભ્યાસ ટ્યૂબિનગેનમાં કર્યો હતો. પ્રખ્યાત જર્મન કવિ હોલ્ડરલિન (1770–1843) અને ચિન્તક શૅલિંગ (1755–1854) આ અભ્યાસમાં તેમના સાથીદારો અને મિત્રો હતા. ત્યારપછી સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડમાં બર્નેમાં…
વધુ વાંચો >હેગ સમજૂતી
હેગ સમજૂતી : નેધરલૅન્ડ્ઝ અને ઇન્ડોનેશિયા પ્રજાસત્તાક વચ્ચે ડચ-ઇન્ડોનેશિયા દરમિયાન ચાલતા સંઘર્ષનો અંત લાવવા માટે 2 નવેમ્બર 1949ના રોજ કરવામાં આવેલ સમજૂતી. ઉપર્યુક્ત સમજૂતી હેઠળ વેસ્ટ ન્યૂ ગીનીનો પ્રદેશ બાદ કરતાં ડચ ઈસ્ટ ઇન્ડિઝનો બાકીનો સમગ્ર વિસ્તાર ઇન્ડોનેશિયાના પ્રજાસત્તાકને 30 ડિસેમ્બર, 1949 સુધી સોંપી દેવાનો કરાર કરવામાં આવેલો (જોકે હકીકતમાં…
વધુ વાંચો >હેગિષ્ટે વસંતરાવ
હેગિષ્ટે, વસંતરાવ (જ. 16 મે 1906, અમદાવાદ; અ. 1 જુલાઈ 1946, અમદાવાદ) : કૉંગ્રેસ સેવાદળના સક્રિય કાર્યકર અને કોમી એખલાસ માટે પોતાના પ્રાણની આહુતિ આપનાર નીડર સ્વાતંત્ર્યસેનાની. પિતાનું નામ હરિશ્ચંદ્ર જેઓ ભારત સરકારના ટપાલ ખાતામાં નોકરી કરતા અને પોસ્ટ માસ્ટર જનરલના પદ પરથી નિવૃત્ત થયેલા. માતાનું નામ કાશી જેઓ ગૃહિણી…
વધુ વાંચો >હેગિષ્ટે હેમલતા
હેગિષ્ટે, હેમલતા (જ. 10 એપ્રિલ 1917, અમદાવાદ; અ. 31 માર્ચ 1993, અમદાવાદ) : અગ્રણી ગાંધીવાદી મહિલા સામાજિક કાર્યકર. મૂળ મહારાષ્ટ્રના શ્રીવર્ધન ગામના વતની; પરંતુ સમગ્ર જીવન અમદાવાદમાં વિતાવ્યું. પિતાનું નામ હરિશ્ચંદ્ર જેઓ ભારત સરકારની ટપાલ ખાતાની નોકરીમાં હતા અને પોસ્ટ માસ્તર જનરલના પદ પરથી નિવૃત્ત થયા. માતાનું નામ કાશીબહેન જેઓ…
વધુ વાંચો >હેચ સ્લેક ચક્ર
હેચ સ્લેક ચક્ર : જુઓ પ્રકાશસંશ્લેષણ.
વધુ વાંચો >હેઝલિટ વિલિયમ
હેઝલિટ, વિલિયમ (જ. 10 એપ્રિલ 1778, મેડસ્ટોન; અ. 18 સપ્ટેમ્બર 1830) : અંગ્રેજ વિવેચક અને નિબંધકાર. પિતા યુનિટેરિયન મિનિસ્ટર હતા. એમની ઇચ્છા અનુસાર 1793માં હેઝલિટે હેકનીની યુનિટેરિયન કૉલેજમાં અભ્યાસ કર્યો હતો. જોકે એમને ધર્મશાસ્ત્રથી વિશેષ તો ફિલસૂફી અને રાજકારણમાં રસ હતો. 1798માં કોલરિજ અને વર્ડ્ઝવર્થ સાથે એમનું મિલન થયું. એ…
વધુ વાંચો >હેટનર આલ્ફ્રેડ (Hettner Alfred)
હેટનર, આલ્ફ્રેડ (Hettner, Alfred) (જ. 6 ઑગસ્ટ 1859, ડ્રેસડન, જર્મની; અ. 31 ઑગસ્ટ 1941, હાઇડેલબર્ગ, જર્મની) : જાણીતા ભૂગોળવિદ. હેટનરે ભૂગોળ વિષયમાં સ્ટ્રાસબર્ગ યુનિવર્સિટીમાંથી ડૉક્ટરેટની પદવી મેળવી હતી. તેમણે રેટ્ઝેલ અને રિક્થોફેન પાસે શિક્ષણ મેળવેલું. 1895માં ભૌગોલિક પત્રિકામાં પોતાના વિચારો રજૂ કરીને તેમણે લેખનકાર્યનો પ્રારંભ કરેલો. જર્મનીની હાઇડેલબર્ગ યુનિવર્સિટીમાં ભૂગોળના…
વધુ વાંચો >હૅટ્રિક (હૅટ-ટ્રિક)
હૅટ્રિક (હૅટ-ટ્રિક) : ક્રિકેટ મૅચમાં કોઈ બૉલર તેની આઠ કે છ બૉલની એક ઓવરમાં સળંગ ત્રણ બૉલમાં ત્રણ વિકેટો ઝડપે તે ઘટના. આધુનિક ક્રિકેટમાં ‘હૅટ્રિક’નો વિસ્તાર કરવામાં આવ્યો હોઈ, ‘ઓવરની કન્ટિન્યૂઇટી’ને પણ હૅટ-ટ્રિક કહેવામાં આવે છે; શરત એ કે બે સળંગ ઓવરમાં તેણે ત્રણ સળંગ વિકેટો લીધેલી હોવી જોઈએ. માર્ચ…
વધુ વાંચો >હેડ એડિથ
હેડ, એડિથ (જ. 28 ઑક્ટોબર 1897; અ. 24 ઑક્ટોબર 1981) : હૉલિવુડના વિખ્યાત વેશભૂષાનિષ્ણાત. તેમણે અભિનેતા અને અભિનેત્રી બંને પ્રકારના ચલચિત્ર કલાકારો માટે વેશભૂષાનું આયોજન કરવામાં નિપુણતા પ્રાપ્ત કરી હતી. એડિથ હેડ 1949–73ના ગાળા દરમિયાન તેમણે હૉલિવુડનાં ચલચિત્રોના સર્વોત્તમ નેપથ્ય માટે આઠ ઓસ્કાર મેળવ્યા હતા : (1) પૅરેમાઉન્ટ નિર્માણ કંપની…
વધુ વાંચો >હેડકી (hiccup hiccough)
હેડકી (hiccup, hiccough) : ઉરોદરપટલના વારંવાર થતા સંકોચનોથી લેવાતા ઊંડા શ્વાસમાં વચ્ચે સ્વરછિદ્ર(glottis)ના સંકોચનથી કે તેના ઢાંકણ જેવા અધિસ્વરછિદ્ર (epiglottis) દ્વારા અટકાવ આવે અને અવાજ ઉત્પન્ન થાય તે. છાતી અને પેટની વચ્ચે ઉરોદરપટલ(thoraco-abdominal diaphragm)નું સંકોચન થાય ત્યારે તે નીચે ઊતરે છે અને ફેફસાંમાં હવા ભરાય છે. જ્યારે તેનું સતત સંકોચન…
વધુ વાંચો >હેડગેવાર (ડૉ.) કેશવ બળિરામ
હેડગેવાર, (ડૉ.) કેશવ બળિરામ (જ. 1 એપ્રિલ 1889, નાગપુર; અ. 21 જૂન 1940, નાગપુર) : ભારતના રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘના સ્થાપક અને હિંદુ રાષ્ટ્રની વિચારધારાના પ્રખર સમર્થક. તેમણે રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘને મજબૂત બનાવી ભારતને સ્વબળ અને વૈભવ સાથે સમગ્ર વિશ્વમાં ટોચના સ્થાને લઈ જવાના પ્રયત્નો જીવનભર કર્યા. સમાજમાં રહેતી સામાન્ય વ્યક્તિઓ…
વધુ વાંચો >હેડફિલ્ડ રૉબર્ટ ઍબટ (સર)
હેડફિલ્ડ, રૉબર્ટ ઍબટ (સર) (જ. 1859, શેફિલ્ડ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 1940) : ધાતુશોધનનિષ્ણાત. ઍમરીની અવેજીમાં ઉપયોગમાં લઈ શકાય એવું દ્રવ્ય શોધતાં તેમણે બિનચુંબકીય મૅંગેનીઝ સ્ટીલ શોધી કાઢેલું. આ સ્ટીલ ઘસારા સામે ટકી શકે એવું અત્યંત સખત હોય છે અને તેથી ઉગ્ર પ્રતિબળો સામે ઉપયોગમાં લઈ શકાય એવું આદર્શ દ્રવ્ય ગણાય છે.…
વધુ વાંચો >હેડલી કોશ (Hadley cell)
હેડલી કોશ (Hadley cell) : પૃથ્વીના વાતાવરણમાં, મધ્ય-અક્ષાંશો(30° ઉ. અને દ.)ના વિસ્તારો અને વિષુવવૃત્તના વિસ્તાર વચ્ચે સર્જાતો એક વિસ્તૃત વાયુપ્રવાહોનો કોશ. આ કોશમાં પૃથ્વીની સપાટી પરના વાતાવરણમાં સામાન્ય વાયુપ્રવાહની દિશા મધ્ય અક્ષાંશો તરફથી વિષુવવૃત્ત તરફ હોય છે. (આ સામાન્ય પવનોનો પ્રવાહ ભૂગોળમાં વેપારી વાયુઓ trade winds નામે ઓળખાય છે.) વિષુવવૃત્તના…
વધુ વાંચો >હેડલી રિચાર્ડ (જૉન) (સર)
હેડલી, રિચાર્ડ (જૉન) (સર) (જ. 1951, ક્રાઇસ્ટ ચર્ચ, ન્યૂઝીલૅન્ડ) : નામી ક્રિકેટ-ખેલાડી. તેમણે પોતાની પ્રથમ કક્ષાની કારકિર્દીનો 1971–72માં કૅન્ટરબરીની ટીમથી પ્રારંભ કર્યો. 1973માં તેમણે ટેસ્ટ કારકિર્દીનો પ્રારંભ કર્યો અને ટેસ્ટ મૅચમાં કુલ 3124 રન બનાવ્યા. તે જમણેરી ઝડપી ગોલંદાજ છે અને ડાબેરી ક્રિકેટ-ખેલાડી છે. તે નૉટિંગહૅમશાયર તથા ટાસ્માનિયા માટે પણ…
વધુ વાંચો >હેડૉક (Haddock)
હેડૉક (Haddock) : કૉડ માછલીના કુળની મહત્વની ખાદ્ય માછલી. આ માછલી તેની પાર્શ્વ બાજુએ એક કાળી રેખા ધરાવે છે અને શીર્ષના પાછલા છેડા તરફ એક કાળું ટપકું ધરાવે છે. આ બે લક્ષણોથી તે કૉડ માછલીથી જુદી પડે છે. બીજું હેડૉકની પીઠ ઉપરનું અગ્ર ભીંગડું અન્ય કૉડનાં ભીંગડાં કરતાં વધુ અણીદાર…
વધુ વાંચો >