૨૫.૧૫

૨૫.૧૫

હુન્ઝા

હુન્ઝા : પાકિસ્તાનની ઉત્તર સીમા પર આવેલો પ્રદેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 35° 55´ ઉ. અ. અને 74° 22´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો આશરે 10,100 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. આ પ્રદેશ અફઘાનિસ્તાન અને ચીનની સીમા નજીક પાકિસ્તાનના કબજા હેઠળના કાશ્મીરમાં આવેલો છે. કરીમાબાદ તેનું મોટામાં મોટું શહેર છે. ગિલ્ગિટમાંથી…

વધુ વાંચો >

હુપેહ (Hupeh)

હુપેહ (Hupeh) : ચીનના મધ્યભાગમાં આવેલો પ્રાંત. તે યાંગ્ત્સે નદીના મધ્યના ખીણપ્રદેશમાં આવેલો છે. તેની ઉત્તરે ત્સિનલિંગ શાન, તુંગપેઈ શાન અને તાપિયેહ શાન પર્વતમાળાઓ આવેલી છે. અગ્નિકોણમાં આવેલી મુ-ફોઉ શાન હારમાળા આ પ્રાંતને કિયાંગ્સીથી અલગ પાડે છે. મધ્ય દક્ષિણ તરફની સીમા યાંગ્ત્સે નદીથી જુદી પડે છે. હુપેહ પ્રાંતનો લગભગ બધો…

વધુ વાંચો >

હુબ્નેરાઇટ

હુબ્નેરાઇટ : MnWO4 રાસાયણિક બંધારણ ધરાવતું ખનિજ. વુલ્ફ્રેમાઇટ ઘન દ્રાવણ શ્રેણીનો મૅંગેનીઝધારક ખનિજ-પ્રકાર. તેમાં સામાન્યત: અલ્પ પ્રમાણમાં લોહમાત્રા હોય છે. તે મૉનોક્લિનિક સ્ફટિક વર્ગમાં સ્ફટિકીકરણ પામે છે. હુબ્નેરાઇટ તેના સ્ફટિકો ટૂંકા અને ત્રિપાર્શ્વીય હોય છે. ચમક : હીરકથી રાળમય. પ્રભંગ : ખરબચડો. કઠિનતા : 4. વિ. ઘ. : 7.2. રંગ…

વધુ વાંચો >

હુમાયૂં

હુમાયૂં (જ. 6 માર્ચ 1508, કાબુલ, અફઘાનિસ્તાન; અ. 26 જાન્યુઆરી 1556, દિલ્હી) : મુઘલ સમ્રાટ બાબરનો પુત્ર, બીજો મુઘલ સમ્રાટ. તે તુર્કી, અરબી અને ફારસી ભાષાઓ શીખ્યો હતો. તેણે ઇતિહાસ, તત્વજ્ઞાન, ગણિત, ખગોળ તથા જ્યોતિષનો અભ્યાસ કર્યો હતો. તે કુરાન ઉપરાંત ‘દીવાને-હાફિઝ’ અને ‘દીવાને-સાલમન’ જેવા પ્રશિષ્ટ ગ્રંથોમાં નિષ્ણાત હતો. તેને…

વધુ વાંચો >

હુમાયૂંનામા

હુમાયૂંનામા : મુઘલ શહેનશાહ બાબરની પુત્રી ગુલબદન બેગમે લખેલ હુમાયૂંનું જીવનચરિત્ર. ‘હુમાયૂંનામા’ની રચના ગુલબદન બેગમે અકબરની આજ્ઞાથી ઈ. સ. 1580થી 1590 વચ્ચે કરી. સ્વયં ગુલબદન બેગમ જ જણાવે છે તેમ જ્યારે હજરત ફિરદૌસ મકાની (બાબર) સ્વર્ગવાસી થયા ત્યારે પોતે આઠ વર્ષની હતી. તેથી બાબર વિશે તેને ઘણું જ ઓછું યાદ…

વધુ વાંચો >

હુમાયૂંની કબર

હુમાયૂંની કબર : મુઘલકાલીન ભારતની એક ઉલ્લેખનીય ઇમારત. આ ઇમારત દિલ્હીમાં મથુરા રોડ પર આવેલી છે. હુમાયૂંના મૃત્યુ પછી તેની વિધવા બેગા બેગમે (જે હાજી બેગમ તરીકે વધુ જાણીતી હતી) આ ઇમારત 1565માં બંધાવી હતી. શેરશાહથી પરાજિત થતાં હુમાયૂંને ઈરાનમાં આશ્રય લેવો પડ્યો હતો. 1556માં તેણે ફરીથી દિલ્હીની ગાદી હસ્તગત…

વધુ વાંચો >

હુરિયન લોકો

હુરિયન લોકો : મધ્યપૂર્વના દેશોના ઇતિહાસ અને સંસ્કૃતિમાં ઈ. પૂ. 2જી સહસ્રાબ્દીમાં મહત્વનો ભાગ ભજવનાર લોકો. ઈ. પૂ. 3જી સહસ્રાબ્દીમાં એટલે કે ઈ. પૂ. 3000થી 2000ના સમયગાળામાં હુરિયન લોકોએ અત્યારે જે આરબ દેશો તરીકે ઓળખાય છે એ પશ્ચિમ એશિયા અથવા મધ્યપૂર્વના દેશો પર આક્રમણ કરી ત્યાં પ્રવેશ કર્યો હતો. એ…

વધુ વાંચો >

હુર્રીયત કૉન્ફરન્સ (ઑલ પાર્ટી હુર્રીયત કૉન્ફરન્સ)

હુર્રીયત કૉન્ફરન્સ (ઑલ પાર્ટી હુર્રીયત કૉન્ફરન્સ) : સ્થાપના : 9 માર્ચ, 1993. જમ્મુ-કાશ્મીર રાજ્યનાં કુલ 26 રાજકીય, સામાજિક અને ધાર્મિક સંગઠનોથી રચાયેલી સંસ્થા. ભારતની સ્વતંત્રતાના કાળથી જ જમ્મુ-કાશ્મીર રાજ્ય વિવાદાસ્પદ બન્યું. તેને ભારતના બંધારણમાં વિશેષ દરજ્જો આપવામાં આવ્યો. ભૌગોલિક રીતે તેના વિસ્તારનો મોટો ભાગ ભારત સાથે જોડાયેલો છે, તેની બહુમતી…

વધુ વાંચો >

હુલ્લડ

હુલ્લડ : અનિયંત્રિત ટોળાંઓ દ્વારા થતો ઉપદ્રવ. સશસ્ત્ર વિદ્રોહ એ તેનું ચિહન છે. રાજકીય સ્વરૂપ ધારણ કરે ત્યારે તે વિપ્લવ નામથી ઓળખાય છે. 1857નો બળવો સામાન્ય રીતે વિપ્લવ નામથી ઓળખાય છે. તેવી જ રીતે 1973–74ના વર્ષમાં ગુજરાતમાં નવનિર્માણના નામે જે ચળવળ થઈ ગઈ તે પણ કાયદા દ્વારા પ્રસ્થાપિત તત્કાલીન રાજ્ય…

વધુ વાંચો >

હુવર હબર્ટ

હુવર, હબર્ટ (જ. 10 ઑગસ્ટ 1874, વોસ્ટબ્રાંચ, આયોવા, અમેરિકા; અ. 20 ઑક્ટોબર 1964, ન્યૂયૉર્ક શહેર, અમેરિકા) : રિપબ્લિકન પક્ષ દ્વારા ચૂંટાયેલા અમેરિકાના 31મા પ્રમુખ (1929–33). હબર્ટ હુવર તેમની નવ વર્ષની વયે માતા-પિતાનું અવસાન થતાં કાકાએ ઉછેર્યા. માનવતાવાદી ક્વેકર સંપ્રદાયના તેઓ અનુયાયી હતા. સ્ટેનફર્ડ વિશ્વવિદ્યાલયમાંથી ખાણના ઇજનેરની પદવી પ્રથમ વર્ગમાં 1895માં…

વધુ વાંચો >

હૂકનો નિયમ

Feb 15, 2009

હૂકનો નિયમ : સ્થિતિસ્થાપકતા(elasticity)ના સિદ્ધાંતનો પાયો તૈયાર કરનાર નિયમ. રૉબર્ટ હૂકે આ નિયમ 1676માં આપ્યો. વ્યાપક રીતે આ નિયમ નીચે પ્રમાણે આપી શકાય છે : સ્થિતિસ્થાપકતાની મર્યાદામાં પ્રતિબળ(stress)ના સમપ્રમાણમાં વિકૃતિ (વિરૂપણ) (strain) પેદા થાય છે. પ્રતિબળ–વિકૃતિનો સંબંધ દર્શાવતો આલેખ : (1) હૂકનો વિસ્તાર, (2) સુઘટ્ય વિસ્તાર પ્રતિબળ એટલે એકમ ક્ષેત્રફળ…

વધુ વાંચો >

હૂકર જૉસેફ ડાલ્ટન (સર)

Feb 15, 2009

હૂકર, જૉસેફ ડાલ્ટન (સર) (જ. 30 જૂન 1817, હૅલેસ્વર્થ, સફોક, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 10 ડિસેમ્બર 1911, સનિન્ગડેલ, બર્કશાયર) : અંગ્રેજ વનસ્પતિવિજ્ઞાની. તે વાનસ્પતિક પ્રવાસો અને અભ્યાસ માટે તથા ચાર્લ્સ ડાર્વિનના ‘પ્રાકૃતિક પસંદગીવાદ’ના સબળ ટેકેદાર તરીકે ખૂબ જાણીતા હતા. તે સર વિલિયમ જૅક્સન નામના વનસ્પતિવિજ્ઞાનીના બીજા ક્રમના પુત્ર હતા. તેમણે ગ્લૅસ્ગો હાઈસ્કૂલમાં…

વધુ વાંચો >

હૂકર વિલિયમ જૅક્સન (સર)

Feb 15, 2009

હૂકર, વિલિયમ જૅક્સન (સર) (જ. 6 જુલાઈ 1785, નૉર્વિચ, નૉરફૉક, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 12 ઑગસ્ટ 1865, ક્યૂ, સરી) : અંગ્રેજ વનસ્પતિવિજ્ઞાની. તે લંડનમાં આવેલા ‘રૉયલ બૉટેનિક ગાર્ડન્સ, ક્યૂ’ના પ્રથમ નિયામક હતા. હંસરાજ, લીલ, લાઇકેન અને ફૂગ તથા ઉચ્ચ કક્ષાની વનસ્પતિઓના જ્ઞાનમાં તેમણે ખૂબ વધારો કર્યો હતો. હૂકર એક વેપારીના કારકુનના પુત્ર…

વધુ વાંચો >

હૂક રૉબર્ટ

Feb 15, 2009

હૂક, રૉબર્ટ (જ. 18 જુલાઈ 1635, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 3 માર્ચ 1703, લંડન) : આજે પણ જેનો સ્થિતિસ્થાપકતાનો સિદ્ધાંત સ્વીકાર્ય છે તેવા અંગ્રેજ પ્રાયોગિક વિજ્ઞાની. 13 વર્ષની ઉંમરે પિતાનું અવસાન થતાં જાણીતા ચિત્રકાર સર પીટર લેલીને ત્યાં ચિત્રકામ શીખવા માટે રહ્યા. એક તરફ તેમનું સ્વાસ્થ્ય બરાબર ન હતું અને તેમાંય તેલ…

વધુ વાંચો >

હૂડ રૅમન્ડ

Feb 15, 2009

હૂડ, રૅમન્ડ (જ. 21 માર્ચ 1881, પૉટકર, રહોડ આઇલૅન્ડ; અ. 14 ઑગસ્ટ 1934) : અમેરિકાના સ્થપતિ. તેમણે મૅસેચૂસેટ્સ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ ટૅક્નૉલૉજી ખાતે અભ્યાસ કર્યો હતો. ત્યારપછી 1905માં પૅરિસ ખાતે ઇકૉલ બ્યૂઝારમાં અભ્યાસ માટે જોડાયા. 1922માં તે જૉન મીડ હૉવેલ્સના સહયોગ(1868–1959)માં શિકાગો ટર્બાઇન ટાવર માટેની સ્પર્ધામાં વિજેતા બન્યા. આ ડિઝાઇન ગૉથિક…

વધુ વાંચો >

હૂડીની હૅરી

Feb 15, 2009

હૂડીની, હૅરી (જ. 24 માર્ચ 1874, બુડાપેસ્ટ, હંગેરી; અ. 31 ઑક્ટોબર 1926, ડેટ્રાઇટ, મિશિગન, અમેરિકા) : નામી જાદુગર અને કોઈ પણ પ્રકારનાં બંધનમાંથી છટકી શકનાર કલાકાર. તે સાવ બાળક હતા ત્યારે તેમના પરિવારે સ્થળાંતર કરીને અમેરિકામાં વસવાટ કર્યો. તે કોઈ પણ જાતની બંધનાવસ્થામાંથી એટલે કે જેલની બંધ કોટડીમાંથી માંડીને પાણીમાં…

વધુ વાંચો >

હૂણ

Feb 15, 2009

હૂણ : ઈસવી સન પૂર્વે 2જી સદીમાં મધ્ય એશિયામાં ચીનની સરહદે વસતી જંગલી તથા ઝનૂની જાતિના લોકો. તેઓ બળવાન, હિંસક અને યુદ્ધપ્રિય હતા. ચાલતાં કે દોડતાં તેઓ વિચિત્ર અવાજ કરતા તથા પોતાના ચહેરા રંગીને બિહામણા દેખાતા. તેઓ હિંસા અને વિનાશ કરવામાં તલ્લીન રહેતા. તેમણે યૂએ ચી લોકોને વાયવ્ય ચીનમાંથી હાંકી…

વધુ વાંચો >

હૂપર હોરેસ એવરેટ

Feb 15, 2009

હૂપર, હોરેસ એવરેટ (જ. 8 ડિસેમ્બર 1859, વૉર્સેસ્ટર, મૅસેચૂસેટ્સ, યુ.એસ.; અ. 13 જૂન 1922, બેડફર્ડ હિલ્સ, ન્યૂયૉર્ક) : 1897થી 1922 સુધી ઍન્સાઇક્લોપીડિયા બ્રિટાનિકાના પ્રકાશક, પ્રખર વિક્રેતા અને પ્રકાશનક્ષેત્રે નવા નવા વિચારોના ઉદગાતા. 16 વર્ષની ઉંમરે હૂપરે શાળા છોડી દીધી. ચોપડીઓની દુકાનોમાં નોકરી કરી. ડેન્વરમાં જઈને ‘વેસ્ટર્ન બુક ઍન્ડ સ્ટેશનરી કંપની’ની…

વધુ વાંચો >

હૂ યાઓ પેંગ (અથવા હૂ યાઓ બેંગ)

Feb 15, 2009

હૂ યાઓ પેંગ (અથવા હૂ યાઓ બેંગ) (જ. 1915, લીઉયાંગ, હુનાન પ્રાંત, ચીન; અ. એપ્રિલ 1989) : 1981થી 1987 સુધી ચાઇનીઝ કૉમ્યૂનિસ્ટ પાર્ટીના મહામંત્રી. 1982 પહેલાં મહામંત્રી અધ્યક્ષ કહેવાતા હતા. તે ગરીબ ખેડૂત પરિવારમાં જન્મ્યા હતા અને ખાસ ભણ્યા ન હતા. 1933માં તે સામ્યવાદી પક્ષમાં જોડાયા. 1934–35ની સામ્યવાદી પક્ષની ‘લૉંગ…

વધુ વાંચો >

હૂવર જે. (જ્હૉન) એડગર

Feb 15, 2009

હૂવર, જે. (જ્હૉન) એડગર (જ. 1 જાન્યુઆરી 1895, વૉશિંગ્ટન ડી.સી.; અ. 2 મે 1972, વૉશિંગ્ટન ડી.સી.) : અમેરિકાના વહીવટદાર અને તેની ફેડરલ બ્યૂરો ઑવ્ ઇન્વેસ્ટિગેશનના અધ્યક્ષ, જેમણે સતત 48 વર્ષ સુધી અને આઠ પ્રમુખોના કાર્યકાળ દરમિયાન આ હોદ્દો ભોગવ્યો હતો. જે. (જ્હૉન) એડગર હૂવર તેમણે જ્યૉર્જ વૉશિંગ્ટન યુનિવર્સિટીમાં કાયદાશાસ્ત્રનો અભ્યાસ…

વધુ વાંચો >